Η «ΔΙΑΜΑΧΗ» ΤΗΣ ΡΩΣΙΑΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΦΡΙΚΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΤΗΣ

Από τον Κύριλλο Γοβορούν  (Cyril Hovorun)

Στις 29 Δεκεμβρίου 2021, η Ιερά Σύνοδος του Πατριαρχείου Μόσχας αποφάσισε την ίδρυση Ρωσικής Εξαρχίας, η οποία θα είναι υπεύθυνη για όλη την Αφρική. Η Εξαρχία θα αποτελείται από δύο επισκοπές: μια για τη βόρεια και μια για τη νότια Αφρική, ενώ ο τίτλος του επισκόπου της βόρειας Αφρικής θα είναι «επίσκοπος Καΐρου και Βόρειας Αφρικής».

Πολλοί θεώρησαν την εν λόγω απόφαση ως παραβίαση των αρχαίων δικαιωμάτων του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας. Ήδη από το 325 μ.Χ., κατά την πρώτη Οικουμενική Σύνοδο της Νικαίας, η οποία υιοθέτησε το Σύμβολο της Πίστεως, ο ΣΤ΄ κανόνας της Συνόδου αναφέρει τα εξής: «Τα αρχαία έθιμα της Αιγύπτου, της Λιβύης και της Πεντάπολης πρέπει να διατηρηθούν, σύμφωνα με τα οποία ο επίσκοπος Αλεξανδρείας έχει την εξουσία σε όλους αυτούς τους τόπους, δεδομένου ότι παρόμοιο έθιμο υφίσταται και όσον αφορά τον επίσκοπο Ρώμης». Με άλλα λόγια, η σύνοδος της Νικαίας επιβεβαίωσε την εδαφική κυριαρχία της Αλεξανδρινής εκκλησίας, με τρόπο παρόμοιο, όπως είχε επιβεβαιώσει και την κυριαρχία της Εκκλησίας της Ρώμης. Πράγματι, ήδη από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες, οι δύο εκκλησίες είχαν το ίδιο μοτίβο εξέλιξης αναφορικά με τις διοικητικές δομές και τα προνόμιά τους. Ορισμένες φορές, η εκκλησία της Αλεξάνδρειας αποτελούσε υπόδειγμα για τη Ρωμαϊκή ομόλογό της. Για παράδειγμα, οι αρχιεπίσκοποι της Αλεξάνδρειας αποκαλούνταν «πάπες» έναν αιώνα πριν οι επίσκοποι της Ρώμης υιοθετήσουν τον ίδιο τίτλο.

Η συνοδική απόφαση της Ρωσικής εκκλησίας, η οποία ελήφθη λίγο πριν το τέλος του 2021 ακύρωσε ουσιαστικά τον παραπάνω κανόνα, καθώς και ορισμένους άλλους κανόνες της αρχαίας Εκκλησίας. Η σύνοδος δικαιολόγησε την απόφασή της υποστηρίζοντας ότι ο πάπας της Αλεξάνδρειας έχει αποστατήσει και βρίσκεται σε σχίσμα, διότι μνημονεύει τον προκαθήμενο της νεοσύστατης Αυτοκέφαλης Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας. Η εν λόγω εκκλησία αναγνωρίστηκε με Τόμο, που εξέδωσε το Οικουμενικό Πατριαρχείο πριν από τρία χρόνια, τον Ιανουάριο του 2019. Τρεις άλλες Ορθόδοξες εκκλησίες ακολούθησαν το Οικουμενικό Πατριαρχείο: αυτές της Αλεξάνδρειας, της Ελλάδας και της Κύπρου. Η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία δεν αναγνώρισε την εν λόγω απόφαση και ακολούθως απείλησε ότι οποιαδήποτε εκκλησία θα τολμούσε να υποστηρίξει το Οικουμενικό Πατριαρχείο, θα αντιμετώπιζε πολλαπλές συνέπειες. Η Μόσχα διέκοψε μονομερώς την κοινωνία με την Κωνσταντινούπολη, την Αλεξάνδρεια, την Αθήνα και τη Λευκωσία. Ωστόσο, μέχρι στιγμής, μόνο το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας δέχθηκε αντίποινα με τον πιο βάναυσο τρόπο.

Οι περισσότεροι παρατηρητές συμφωνούν με τις εξηγήσεις της Ρωσικής Εκκλησίας, δηλαδή ότι ο λόγος των αντιποίνων είναι η αναγνώριση της Ουκρανικής εκκλησίας. Ωστόσο, πιστεύω ότι αυτός δεν είναι ο κύριος λόγος αλλά μια δικαιολογία. Η κύρια αιτία θα μπορούσε να αποδοθεί στις γενικότερες βλέψεις της Ρωσίας για την αφρικανική ήπειρο. Μετά την επιτυχία της Κίνας, σ’ αυτό, που μπορεί να εκληφθεί ως επαναποικισμός της Αφρικής, η Ρωσία έσπευσε να πάρει μερίδιο στη λεγόμενη «δεύτερη διαμάχη της Αφρικής». Φαίνεται ότι τα ανατολικά αυταρχικά καθεστώτα προσπαθούν να καλύψουν το κενό, που άφησαν στην ήπειρο οι δυτικές δημοκρατίες.

Τα εν λόγω αυταρχικά καθεστώτα πρέπει να προσφέρουν κάτι στις τοπικές κυβερνήσεις και οικονομίες, ούτως ώστε να εδραιώσουν την παρουσία τους στο αφρικανικό έδαφος. Η Ρωσία δεν μπορεί να προσφέρει επενδύσεις και έργα υποδομής στην ίδια κλίμακα με την Κίνα. Η αλήθεια είναι ότι μπορεί να δωροδοκήσει, όπως πράττει στην Ευρώπη και αλλού, όμως αυτό δεν φαίνεται να είναι αρκετό. Εν τω μεταξύ, τόσο στην Ανατολική Ευρώπη όσο και στη Μέση Ανατολή, ο Πούτιν έχει αναπτύξει μια ξεχωριστή ικανότητα ως προστάτης αυταρχικών και εγκληματικών καθεστώτων– αποτρέποντας κάθε αλλαγή που μπορεί να επιφέρει ο λαός των εν λόγω χωρών, καθώς και τις δυτικές προσπάθειες εκδημοκρατισμού. Απέδειξε επίσης την επιτυχία του στην προστασία δικτατόρων σε χώρες όπως η Συρία, όπου εξέθεσε την Αμερική, δείχνοντας πως οι δήθεν αμερικανικές «κόκκινες γραμμές» δεν είναι παρά μόνο λόγια. Προσφάτως, προσέφερε παρόμοιες υπηρεσίες στο καταπιεστικό καθεστώς της Λευκορωσίας, ενώ φαίνεται ότι το Καζακστάν είναι το επόμενο στη σειρά.

Σίγουρα αρκετοί Αφρικανοί ηγέτες, των οποίων ο τρόπος διακυβέρνησης δεν διαφέρει πολύ από αυτόν του Μπασάρ Αλ-Άσαντ ή του Αλεξάντερ Λουκασένκο, ενδιαφέρονται για την ικανότητα του Πούτιν να προστατεύει αντιλαϊκά καθεστώτα, διασφαλίζοντας τα από τυχόν λαϊκές αναταραχές, καθώς και να παραμορφώνει τις δημοκρατικές διαδικασίες, όπως τις εκλογές διά της νοθείας. Αναμφίβολα ο ηγέτης Ρωσίας ευχαρίστως μοιράζεται την πολιτική του τεχνογνωσία και επιβάλλει την εφαρμογή της με τη βοήθεια παραστρατιωτικών ρωσικών ομάδων.

Αναλαμβάνοντας να ρισκάρει με την Αφρική, ο Πούτιν δεν χρησιμοποιεί μόνο παραστρατιωτικές ομάδες, αλλά και την Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία. Η τελευταία αποτελεί την ήπια δύναμη του καθεστώτος Πούτιν και μπορεί να τον βοηθήσει στην εδραίωση της ρωσικής παρουσίας στην Αφρική. Πριν την εν λόγω απόφαση της Ρωσικής συνόδου, η Ρωσική εκκλησία είχε κάποια παρουσία στην Αφρική, προσφέροντας ποιμαντική φροντίδα στους Ρώσους ομογενείς. Είχε τις αντιπροσωπείες της στην Αίγυπτο, το Μαρόκο, την Τυνησία και τη Νότια Αφρική, καθώς και τη συγκατάθεση του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας. Τώρα η Ρωσική εκκλησία θέλει να υποκαταστήσει το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας ποιμαίνοντας τους γηγενείς Αφρικανούς Ορθόδοξους, οι οποίοι αποτελούν μια μικρή αλλά ισχυρή ομάδα στον θρησκευτικό χάρτη της ηπείρου. Η Ρωσική εκκλησία ισχυρίζεται ότι επεκτείνεται στην Αφρική σύμφωνα με τους αρχαίους κανόνες. Η ειρωνεία, ωστόσο, είναι ότι οι εν λόγω κανόνες παραβιάζονται για χάρη της ρωσικής επέκτασης. Μια τέτοια παραβίαση μπορεί να εξηγηθεί μόνο αν υφίστανται υψηλότερα πολιτικά διακυβεύματα, τα οποία στην προκειμένη περίπτωση αποτελούν μια απόπειρα για μια νέα «διαμάχη για την Αφρική».

*Ο Αρχιμανδρίτης Κύριλλος Γοβορούν είναι καθηγητής Εκκλησιολογίας, Διεθνών Σχέσεων και Οικουμενισμού στη Θεολογική Ακαδημία του Αγίου Ιγνατίου./ Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους.

ΠΗΓΗ: publicorthodoxy.org To ιστολόγιο Δημόσια Ορθοδοξία (Public Orthodoxy) επιδιώκει να προωθήσει συζήτηση και συνδιάλεξη, παρέχοντας ένα φόρουμ για διαφορετικές απόψεις σε σχέση με σύγχρονα ζητήματα που αφορούν τον Ορθόδοξο Χριστιανισμό. Οι απόψεις που εκφράζονται σ’ αυτό το άρθρο είναι αποκλειστικά του συγγραφέως και δεν αντιπροσωπεύουν τις απόψεις των εκδοτών,των μεταφραστών, ή του Κέντρου Ορθοδόξων Χριστιανικών Σπουδών.