Η Αρχιτεκτονική του Πνεύματος

Του Σταύρου Σ. Φωτίου*

-Ανθρώπινη ψυχοσωματικότητα:

πέραν του ιδεαλισμού και του υλισμού.

Ως προς τη σχέση του ανθρώπου με τον εαυτό του, ο Επίσκοπος οφείλει να επισκοπεί ώστε να διδάσκονται και να βιώνονται οι υπαρξιακές συνέπειες της ψυχοσωματικής κατασκευής του ανθρώπου. Ο Θεός έχει δημιουργήσει τον άνθρωπο ως αρμονική σύζευξη σώματος και ψυχής, κατά συνέπειαν κάθε ενέργεια του ανθρώπου είναι σωματοψυχική, εκφράζεται με σύνολο τον ψυχοσωματικό του δυναμισμό.

Ως εκ τούτου κάθε διαφορετική εκδοχή του ανθρώπου οδηγεί σε αλλοτριωμένη ζωή. Τέτοιες εκδοχές είναι ο ιδεαλισμός και ο υλισμός. Από τη μια, ο ιδεαλισμός θεωρεί ότι αξία έχει μόνο η ψυχή, γι᾽ αυτό και περιφρονεί το σώμα. Ο άνθρωπος είναι μια ψυχή φυλακισμένη στο σώμα, συνεπώς τα σωματικά την καθηλώνουν στα χθαμαλά. Έτσι, οι υλικές ανάγκες των ανθρώπων παραγνωρίζονται και επιδεικνύεται αδιαφορία για τις συνθήκες διαβίωσής τους.

Από την άλλη, ο υλισμός υποτιμά την ψυχή και υπερτιμά το σώμα. Ο άνθρωπος εξαντλείται στην υλική του διάσταση, τα δε ψυχικά εκλαμβάνονται ως απλά επιφαινόμενα χημικών διεργασιών. Η ικανοποίηση των βιοτικών αναγκών επιφέρει την ευτυχία στον άνθρωπο. Οι υλικές μέριμνες αποτελούν το μόνο πεδίο αναφοράς του και κάθε ενασχόληση με τα πνευματικά θεωρείται διανοητική αδολεσχία άνευ νοήματος.

Μακράν του ιδεαλισμού και του υλισμού, της ασώματης ψυχής και του άψυχου σώματος, η Εκκλησία Χριστού φανερώνει το συναμφότερο σώματος και ψυχής: η ψυχή περικλείει το σώμα και το σώμα εκφράζει την ψυχή.   

-Παγκόσμια αδελφοσύνη:

πέραν του ατομικισμού και του κολεκτιβισμού.

Όσον αφορά τώρα τη σχέση του ανθρώπου με τον συνάνθρωπό του, ο Επίσκοπος οφείλει να επισκοπεί ώστε να διδάσκονται και να βιώνονται οι υπαρξιακές συνέπειες της τριαδικής κοινωνίας. Όπως στην Αγία Τριάδα κάθε πρόσωπο είναι ο όλος Θεός, έτσι κάθε άνθρωπος πρέπει να γίνει η όλη ανθρωπότητα. Άνθρωπος σημαίνει συν-άνθρωπος, δηλαδή αδελφός και φίλος. Η κοινωνία με τον άλλο εμπλουτίζει τον εαυτό μου και ευφραίνει την ύπαρξη.

Κατ᾽ ακολουθίαν, κάθε δυαλιστική προσέγγιση της κοινωνικής συνθήκης αποξενώνει τον άνθρωπο και εξαθλιώνει την κοινωνία. Μια τέτοια προσέγγιση είναι, αφενός, ο ατομικισμός. Ο άνθρωπος προηγείται της κοινωνίας και στο όνομα της ελευθερίας παραγνωρίζεται η δικαιοσύνη. Συνέπεια τούτου το περίκλειστο άτομο και μια κοινωνία στην οποία η ζωή του ενός συνεπάγεται τον θάνατο του άλλου.

Αφετέρου, η αντίθετη προσέγγιση είναι ο κολεκτιβισμός. Η κοινωνία υπέρκειται του ανθρώπου και στο όνομα της δικαιοσύνης υποτιμάται η ελευθερία. Αποτέλεσμα ο απρόσωπος μαζάνθρωπος και ένα ολοκληρωτικό σύστημα που άγει στη χρηστική κατηγοριοποίηση και υποδιαίρεση των ανθρώπων.

Αρνούμενη τόσο τον ατομικισμό όσο και τον κολεκτιβισμό, τη μοναξιά και τη μαζοποίηση, η Εκκλησία Χριστού φανερώνει το συναμφότερο ανθρώπου και συνανθρώπου: ο ένας υπηρετεί τους πολλούς και οι πολλοί υπηρετούν τον ένα.    

………..

-Δημιουργική μαρτυρία:

πέραν του σεκταρισμού και της εκκοσμίκευσης.

Επιπλέον, αναφορικά με τη μαρτυρία της Εκκλησίας στην κοινωνία, ο Επίσκοπος οφείλει να επισκοπεί ώστε να διδάσκονται και να βιώνονται οι υπαρξιακές συνέπειες του χριστιανικού ευαγγελίου. Η Εκκλησία οφείλει να καταθέτει στο δημόσιο τη δική της πρόταση ζωής, να νοηματοδοτεί κάθε έκφανση του ανθρώπινου βίου. Τούτο σημαίνει ότι η Εκκλησία διαλέγεται με τον κόσμο, εκφέρει καίριο λόγο για την πολιτική και την οικονομία, την εργασία και την αγωγή, τον κινηματογράφο και την τέχνη, την τεχνητή νοημοσύνη και τον μετανθρωπισμό, τον ρατσισμό και τον ανδροκεντρισμό, τον πόλεμο και τη βία, την την κλιματική αλλαγή και την παγκοσμιοποίηση.

Τη δημιουργική αυτή παρουσία αντιμάχονται δύο λανθασμένες αντιλήψεις. Η πρώτη είναι ο σεκταρισμός. Οι φανατικοί και οι θρησκόληπτοι επιζητούν τον εγκλεισμό της Εκκλησίας στο περιθώριο, αφού κατ᾽ αυτούς κάθε έξοδός της στην κοινωνία συνιστά κίνδυνο για την ταυτότητά της. Έσωθεν άγχος και ανασφάλεια, έξωθεν επιθετικότητα και μισαλλοδοξία, είναι χαρακτηριστικά της φοβικής εσωστρέφειας του σεκταρισμού.

Η δεύτερη λανθασμένη αντίληψη είναι η εκκοσμίκευση. Στην περίπτωση αυτή η Εκκλησία συσχηματίζεται με τις εκάστοτε κυρίαρχες αντιλήψεις της κοινωνίας, σε μια προσπάθεια να γίνει αποδεκτή και αρεστή από αυτήν. Με τον τρόπο αυτό παύει να προβάλλει το χριστιανικό ευαγγέλιο και γίνεται μια ακόμη κοσμική οργάνωση που η αξία της κρίνεται από τον ακτιβισμό της.

Στους αντίποδες του σεκταρισμού και της εκκοσμίκευσης, της απόρριψης του κόσμου και της άκριτης αποδοχής του, η Εκκλησία Χριστού φανερώνει το συναμφότερο πνευματικότητας και κοινωνικότητας: η πνευματικότητα μεταφράζεται σε κοινωνική παρουσία και η κοινωνικότητα ανάγεται σε πνευματική μαρτυρία.

*Απόσπασματα σημερινής ομιλίας στο Συνέδριο με θέμα: «Το μέγα και ιερόν αξίωμα της αρχιερωσύνης», το οποίο διοργάνωσε η Θεολογική Σχολή της Εκκλησίας Κύπρου στην μνήμη του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Χρυσοστόμου Β’.

Ο κ. Σταύρος Σ. Φωτίου είναι Ιδρυτικό Μέλος της Κυπριακής Ακαδημίας και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου./ Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους.