Η απειλή Ερντογάν να κλείσει το φιλο-κουρδικό Κόμμα Δημοκρατίας των Λαών (HDP)

Το κλείσιμο του HDP, θα δημιουργούσε μεγάλα ζητήματα τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό για την τουρκική κυβέρνηση, η οποία ήδη διαθέτει βεβαρημένο ποινικό μητρώο στο ζήτημα της παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων.   

Της Κωνσταντίνας Σωτηρίου*

Πολύ σημαντικές ήταν οι εξελίξεις τις τελευταίες μέρες αναφορικά με το φιλο-κουρδικό Κόμμα Δημοκρατίας των Λαών (Halkların Demokratik Partisi-HDP), ενάντια στο οποίο έγιναν ενέργειες που ίσως οδηγήσουν στο κλείσιμο του. Οι εξελίξεις αυτές είναι πολύ σημαντικές, αφού οι προσπάθειες για κλείσιμο του Κόμματος αφενός καταδεικνύουν την νέα κρίση στους δημοκρατικούς θεσμούς της Τουρκίας και αφετέρου την ρήξη ανάμεσα στους κουρδικής καταγωγής πολίτες της χώρας και στο τουρκικό κράτος.

Γιατί τώρα; Το χρονικό της προσπάθειας κλεισίματος του Κόμματος

Όπως ανέφερε ο τουρκικός Τύπος, ο Γενικός Εισαγγελέας του Ανώτατου Δικαστηρίου της Τουρκίας, Μπεκίρ Σαχίν προσέφυγε στο Συνταγματικό Δικαστήριο της χώρας με αίτημα να απαγορευτεί το Κόμμα, ενώ ζήτησε παράλληλα την απαγόρευση της πολιτικής δράσης πέραν των 600 μελών του HDP, ανάμεσα στα οποία συμπεριλαμβάνονται οι νυν συμπρόεδροι Περβίν Μπουλντάν και Μιτχάτ Σαντζάρ, καθώς και ο πρώην πρόεδρος του κόμματος Σελαχαττίν Ντεμιρτάς, που εκτίει ήδη ποινή φυλάκισης. Την ίδια στιγμή αφαιρέθηκε η βουλευτική  ιδιότητα από τον Βουλευτή του HDP Ομέρ Φαρούκ Γκεργκερλίογλου, ο οποίος είχε αναπτύξει έντονη δράση καταγγέλλοντας συστηματικά τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Τουρκία μετά την επικύρωση της καταδίκης του για «διάδοση προπαγάνδας τρομοκρατικής οργάνωσης». Σύμφωνα με το κατηγορητήριο που ετοίμασε ο Σαχίν, τα μέλη του HDP έχουν ως στόχο «να διαταράξουν και να εξαλείψουν την αδιαίρετη ενότητα του κράτους και του έθνους μέσω των δηλώσεων και των ενεργειών τους». Ανέφερε, ανάμεσα σε άλλα, ότι τα πολιτικά κόμματα, τα οποία είναι απαραίτητα στοιχεία της δημοκρατικής πολιτικής ζωής, είναι θεσμοί που στοχεύουν να συμβάλουν στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη. Υποστηρίζοντας ότι είναι απαραίτητο για τα πολιτικά κόμματα να επιτύχουν αυτούς τους στόχους ειρηνικά στο πλαίσιο των καθολικών και δημοκρατικών κανόνων δικαίου, ο Σαχίν ανέφερε ότι σύμφωνα με το άρθρο 90 του περί πολιτικών κομμάτων νόμου, τα κόμματα πρέπει να διεξάγουν τις δραστηριότητές τους στο πλαίσιο του Συντάγματος και των διατάξεων του νόμου.

Το HDP έχει μια δύσκολη σχέση με το τουρκικό κράτος από την πρώτη στιγμή της ίδρυσης του το 2012, αφού κατηγορείται ότι διατηρεί οργανικές σχέσεις με το Κουρδικό Εργατικό Κόμμα (ΡΚΚ), το οποίο θεωρείται «τρομοκρατική οργάνωση» από το τουρκικό κράτος. Το HDP αποτέλεσε στόχο διώξεων από το 2016, χρονιά κατά την οποία συνελήφθη ο συμπρόεδρός του Σελαχατίν Ντεμιρτάς, ο οποίος παραμένει υπό κράτηση παρά τις επανειλημμένες εκκλήσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) για απελευθέρωσή του. Το θέμα των σχέσεων του HDP με το ΡΚΚ και οι εξελίξεις στο κουρδικό ζήτημα στην ευρύτερη περιοχή το έθεσαν πολλές φορές στο στόχαστρο, με αποτέλεσμα το Κόμμα Εθνικιστικής Δράσης (MHP) του Ντεβλέτ Μπαχτσελί, να εκφράσει επανειλημμένα την πρόθεσή του να προβεί σε ενέργειες για κλείσιμο του HDP.

Το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), ωστόσο, παρουσιαζόταν πιο διστακτικό να προβεί σε ενέργειες προς αυτή την κατεύθυνση, αφού προσπαθούσε να κρατεί τις ισορροπίες ανάμεσα στην εικόνα που θέλει να διατηρεί στην ΕΕ και στις ΗΠΑ, και στις σχέσεις του με τον πολιτικό του σύμμαχο.

Η εικόνα αυτή άλλαξε το καλοκαίρι του 2021, όταν ο Ερντογάν διόρισε τους σκληροπυρηνικούς Δικαστές Μπεκίρ Σαχίν και Μεχμέτ Ακαρτζά ως Εισαγγελείς  στο Ανώτατο Δικαστήριο Εφετείων της Τουρκίας, γεγονός που θεωρήθηκε ότι έδινε έμμεσα το πράσινο φως για έναρξη ποινικών διώξεων ενάντια στο HDP. Παράλληλα άρχισαν να ετοιμάζονται εκθέσεις για την δράση των Βουλευτών του Κόμματος, οι οποίες παραπέμπονταν για εξέταση στα αρμόδια όργανα της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης. Αξίζει να σημειωθεί πως 955 από τις 1,336 εκθέσεις, που βρίσκονται στην Επιτροπή Δικαιοσύνης της Τουρκικής Εθνοσυνέλευσης για εξέταση υποθέσεων σε σχέση με την δράση βουλευτών, αφορούν σε βουλευτές του HDP. Την ίδια στιγμή είχαν αυξηθεί οι πιέσεις και τα αιτήματα για κλείσιμο του HDP, προπάντων από το MHP.

Επιπλέον, τα τελευταία δύο χρόνια ολοένα και περισσότεροι Δήμαρχοι που είχαν εκλεγεί από HDP τίθενται υπό κράτηση, με κατηγορίες για εμπλοκή σε τρομοκρατικές οργανώσεις και στην θέση τους διορίζονται άτομα από το τουρκικό Υπουργείο Εσωτερικών. Οι ενέργειες αυτές εντάθηκαν στην φετινή χρονιά.

Οι ενέργειες του ΑΚΡ δεν είναι άσχετες με τις πολιτικές συμμαχίες στην Τουρκία, την σχέση του με το ΜΗΡ με το οποίο απαρτίζουν την Συμμαχία της Δημοκρατίας (Cumhur Ittifakı) και τις προεδρικές εκλογές του 2023, αφού το θέμα του κλεισίματος του HDP ήταν αγκάθι στις σχέσεις των δύο κομμάτων.  Καταρχάς, η έναρξη της δίωξης του φιλο-κουρδικού Κόμματος συνέτεινε στην θριαμβευτική επανεκλογή του Μπαχτσελί στην ηγεσία του ΜΗΡ στο συνέδριο του Κόμματος που έγινε στις 18 Μαρτίου. Είναι ενδεικτικές οι δηλώσεις του ηγέτη του ΜΗΡ, ο οποίος αμέσως μετά την εκλογή του ανέφερε πως η επιλογή του Κόμματος για τις Προεδρικές Εκλογές του 2023 είναι ο Ταγίπ Ερντογάν και ότι συνεχίζει να υποστηρίζει το προεδρικό σύστημα διακυβέρνησης που υιοθετήθηκε το 2017 και όχι την επαναφορά στο κοινοβουλευτικό, όπως επιδιώκει η τουρκική αντιπολίτευση.

Επιπλέον, η κίνηση ενάντια στο HDP χαρακτηρίζεται ως μια προσπάθεια να ενισχυθεί η Συμμαχία της Δημοκρατίας, η οποία βρίσκεται σε πτώση, σύμφωνα με τις τελευταίες δημοσκοπήσεις.

Την ίδια στιγμή, θεωρείται ότι οι ενέργειες ενάντια στο HDP  αποσκοπούν στο να πλήξουν το ίδιο το Κόμμα, το οποίο με ποσοστό που κυμαίνεται γύρω στο 10% αποτελεί κλειδί για τις Προεδρικές Εκλογές.

Ο αρθρογράφος Μεχμέτ Γιλμάζ της ειδησεογραφικής ιστοσελίδας T24 (01.03.21) υποστηρίζει ότι η κυβέρνηση Ερντογάν επιθυμεί να εξαλείψει το HDP από την πολιτική σκηνή, προσπαθώντας να κρατήσει ζωντανή την ελπίδα επανεκλογής του στην εξουσία.

Εξάλλου, εκτιμάται επίσης ότι οι ενέργειες του ΑΚΡ έχουν ως στόχο να πλήξουν τα ανοίγματα που έκανε το  Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα  (CHP) της αξιωματικής αντιπολίτευσης προς το HDP σε μία προσπάθεια να το εντάξει στην Συμμαχία του Έθνους, που απαρτίζεται από το CHP και το Καλό Κόμμα (İYİ Parti) της Μεράλ Άκσενερ, η οποία όμως δεν έβλεπε με καλό μάτι τις προσπάθειες αυτές. Παλαιότερα μάλιστα η Άκσενερ είχε δηλώσει πως το Κόμμα της εξισώνει το HDP με τις δράσεις του ΡΚΚ (Hürriyet, 11.03.21). Πάντως, οι τελευταίες εξελίξεις δείχνουν πως είναι απομακρυσμένη πλέον μια συνεργασία της Συμμαχίας του Έθνους με το HDP.

Ποιες είναι οι διαδικασίες για κλείσιμο ενός κόμματος

Σύμφωνα με την ειδησεογραφική ιστοσελίδα T24 (18.03.31), το Συνταγματικό Δικαστήριο είναι το θεσμικό όργανο που διαθέτει την εξουσία για κλείσιμο κομμάτων στην Τουρκία μετά από υποβολή αιτήματος για να τεθεί εκτός νόμου ένα κόμμα. Σύμφωνα με το Τουρκικό Σύνταγμα, το Συνταγματικό Δικαστήριο λαμβάνει απόφαση μόνιμης διάλυσης ενός πολιτικού κόμματος, αν διαπιστώσει ότι το καταστατικό και το πρόγραμμά του αντίκεινται προς τις διατάξεις του άρθρου 68 εδάφιο τέσσερα. Αντί για μόνιμη διάλυση, το Συνταγματικό Δικαστήριο μπορεί να αποφασίσει να στερήσει το πολιτικό κόμμα «μερικώς ή πλήρως από κρατικές ενισχύσεις».

Σύμφωνα με το εδάφιο τέσσερα του άρθρου 68 του Τουρκικού Συντάγματος, «τα προγράμματα και οι ενέργειες των πολιτικών κομμάτων δεν μπορούν να παραβιάζουν την ανεξαρτησία του κράτους, την αδιαίρετη ακεραιότητα της χώρας και του έθνους, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τις αρχές της ισότητας και του κράτους δικαίου, την κυριαρχία του έθνους, την δημοκρατική και κοσμική δημοκρατία και δεν πρέπει να ενθαρρύνουν δικτατορικές ενέργειες».

Ωστόσο, όπως αναφέρει ο Γιλμάζ (T24, 01.03.21) υπάρχει ένα ζήτημα:  Το 2010, το Συνταγματικό Δικαστήριο ακύρωσε το άρθρο 108 του νόμου περί πολιτικών κομμάτων, που αφορούσε και στο κλείσιμο πολιτικών κομμάτων και καμία άλλη νομική τροπολογία δεν πήρε την θέση του. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα  αν ένα κόμμα αποφασίσει να διαλυθεί από μόνο του, ενώ είναι σε εξέλιξη η διαδικασία εξέτασης του κλεισίματος του, τότε αυτή η διαδικασία μπορεί να τεθεί υπό αμφισβήτηση και το κόμμα μπορεί να ιδρυθεί ξανά, ακόμα και κάτω από το ίδιο όνομα. Για να βρεθεί λύση σε αυτό το κενό που δημιουργείται, πρέπει να υπάρξει νέος νόμος.

«Είναι γνωστό ότι το AKP και το MHP εξακολουθούν να επεξεργάζονται τροποποίηση του εκλογικού νόμου και του νόμου περί πολιτικών κομμάτων. Αν και η μελέτη περιλαμβάνεται στην ημερήσια διάταξη με το εκλογικό μέτρο και παρόμοια θέματα, είναι δυνατόν να συμπεριληφθεί ένας νέος κανονισμός αντί του ακυρωθέντος άρθρου 108», αναφέρει ο αρθρογράφος, ο οποίος σημειώνει επίσης πως σε κάθε περίπτωση είναι πιθανό το HDP να συνεχίσει την πορεία του δημιουργώντας ένα νέο κόμμα, όπως είχε συμβεί σε άλλες περιπτώσεις κομμάτων τα προηγούμενα χρόνια.

Αντιδράσεις υπέρ της απόφασης

Υπήρξαν αντιδράσεις υπέρ και κατά της απόφασης ενάντια στο HDP. Οι συμπρόεδροι του HDP, Περβίν Μπουλντάν και Μιτχάτ Σαντζάρ, χαρακτήρισαν πλήγμα στην Δημοκρατία την ενέργεια του Γενικού Εισαγγελέα δηλώνοντας τα εξής:

«Η υπόθεση κλεισίματος εναντίον του κόμματός μας είναι ένα μεγάλο πλήγμα για τη δημοκρατία και το δίκαιο της χώρας. […] Αυτή η επιθετικότητα οφείλεται στον βαθύ φόβο που βιώνουν. Το HDP δεν είναι απλώς ένα κόμμα, είναι μια ιδέα. Εκατομμύρια άνθρωποι είναι ενωμένοι γύρω από αυτή την ιδέα. Εκατομμύρια άνθρωποι θα διεκδικήσουν την πολιτική βούληση και το μέλλον τους. Η κυβέρνηση του AKP-MHP, από την άλλη, έχει χάσει τη δημοκρατική της νομιμότητα και προσπαθεί να επιβιώσει με βία και καταπίεση. Η κυβέρνηση AKP-MHP πρέπει να γνωρίζει πολύ καλά πως ό,τι και να κάνει, δεν θα υποκύψουμε ποτέ, δεν θα γονατίσουμε και δεν θα κάνουμε παραχωρήσεις από τη δημοκρατική πολιτική, θα συνεχίσουμε τη δημοκρατική μας αντίσταση με αποφασιστικό αγώνα».

Οι δύο συμπρόεδροι κάλεσαν επίσης όλες τις δημοκρατικές δυνάμεις της κοινωνικής και πολιτικής αντιπολίτευσης και του τουρκικού λαού «σε έναν κοινό αγώνα ενάντια σε αυτό το πολιτικό πραξικόπημα, την ανοιχτή εκκαθάριση του νόμου και τη δημοκρατία».

Ο υπεύθυνος Επικοινωνίας του Τούρκου Προέδρου Ρετζέπ Ταγγίπ Έρντογαν, Φαχρεττίν Αλτούν χαρακτήρισε αδιαμφισβήτητη πραγματικότητα το ότι το HDP διατηρεί οργανικούς δεσμούς με το PKK, που θεωρείται τρομοκρατική οργάνωση από την Τουρκία, τις ΗΠΑ και την ΕΕ, όπως ανέφερε χαρακτηριστικά.

O ηγέτης του MHP, Ντεβλέτ Μπαχτσελί χαιρέτισε τις ενέργειες ενάντια στο HDP, το οποίο χαρακτήρισε «διχοτομικό κόμμα», καθώς και κόμμα που αποτελεί «παρακλάδι του PKK» και στηρίζει «τρομοκράτες». «Το HDP είναι μια τρομοκρατική οργάνωση στο πολιτικό σκηνικό. Το κλείσιμό του, χωρίς να επιτραπεί ξανά να ανοίξει με άλλο όνομα, είναι ένα καθήκον τιμής προς την ιστορία και τη δικαιοσύνη. Είναι ένα καθήκον προς το έθνος μας και τις επόμενες γενεές», υποστήριξε.

Οι ενέργειες για κλείσιμο του HDP επικρίθηκαν έντονα από την τουρκική αντιπολίτευση. Ο πρόεδρος του κόμματος της αξιωματικής αντιπολίτευσης CHP, Kεμάλ Κιλιτσντάρογλου κάλεσε την κυβέρνηση του ΑΚΡ να σταματήσει τις διαδικασίες για κλείσιμο πολιτικών κομμάτων, αν υπερασπίζεται πράγματι τη δημοκρατία στη χώρα. «Το Σύνταγμα προνοεί ότι τα πολιτικά κόμματα είναι αναπόσπαστα στοιχεία της δημοκρατίας. Τι σημαίνει αυτό; Αυτό σημαίνει ότι κάθε πολιτικό κόμμα μπορεί να μοιράζεται με την κοινή γνώμη τις θέσεις και τις απόψεις του για θέματα πολιτικής και οικονομίας. Ένα κόμμα που τυγχάνει της στήριξης του λαού μπορεί να επιβιώσει, ένα κόμμα που δεν τυγχάνει της στήριξης του λαού ρίχνεται στον κάδο των αχρήστων. Συνεπώς, εμείς θα πρέπει να αφήσουμε πίσω μας οποιεσδήποτε διαδικασίες αφορούν στο κλείσιμο πολιτικών κομμάτων, αν πράγματι υπερασπιζόμαστε τη δημοκρατία», είπε.

Ο πρόεδρος του Κόμματος Δημοκρατίας και Προόδου (DEVA), Αλί Μπαμπατζιάν, χαρακτήρισε ασέβεια προς τον λαό που ψήφισε το HDP την προσπάθεια να κλείσει μέσω της δικαστικής οδού ένα κόμμα που εξασφάλισε έξι εκατομμύρια ψήφους.

Την αντίδραση του εξέφρασε και ο πρόεδρος του Κόμματος του Μέλλοντος (Gelecek Partisi), Αχμέτ Νταβούντογλου, υποστηρίζοντας ότι το κλείσιμο πολιτικών κομμάτων και η αφαίρεση της έδρας εκλεγμένων βουλευτών είναι θέματα που θα ανοίξουν τον δρόμο για την διατάραξη της ειρήνης στην χώρα.

Ο αντιπρόεδρος του Καλού Κόμματος (İYİ Parti), Λουτφού Τουρκάν αμφισβήτησε τις προθέσεις των κυβερνώντων να κλείσουν το HDP. Ερωτηθείς σε τηλεοπτικό πρόγραμμα στο KRT TV εάν το Καλό Κόμμα επιθυμεί το κλείσιμο του HDP, ο Τουρκάν είπε: «Εσείς πιστεύετε ότι θέλουν στην πραγματικότητα να κλείσουν το HDP;» Υποστήριξε μάλιστα ότι το HDP είναι ένας μοχλός πίεσης στα χέρια της Συμμαχίας της Δημοκρατίας (Cumhur Ittifakı) που τον χρησιμοποιούν όταν τους συμφέρει και μετά τον αφήνουν. Πρόσθεσε και το εξής: «Μέχρι σήμερα έχουν κλείσει 8 φορές το HDP και μετά οπισθοχωρούν με κάποιο τρόπο. Εάν φέρουν μιαν τέτοια απόφαση στη βουλή, εμείς θα πούμε ‘ναι’. Εάν τα κάνουν αυτά, απλά για να μας τεστάρουν, τους προκαλούμε».

Εξάλλου, ο Εκπρόσωπος Τύπου του Στέιτ Ντιπάρτμεντ Ned Price ανακοίνωσε ότι οι ΗΠΑ παρακολουθούν στενά τις εξελίξεις στην Τουρκία όσον αφορά το HDP και είπε  ότι οι ενέργειες για κλείσιμο του Κόμματος υποβαθμίζουν τη δημοκρατία στην Τουρκία, υποτιμούν την βούληση των Τούρκων ψηφοφόρων και το δικαίωμα τους να εκλέγουν αυτούς που τους εκπροσωπούν. «Οι ΗΠΑ καλούν την Τουρκική Κυβέρνηση να σεβαστεί το δικαίωμα τη ελευθερίας της έκφρασης με βάση το Τουρκικό Σύνταγμα και τις διεθνείς της υποχρεώσεις», ανέφερε.

Την αντίδραση του για τις εξελίξεις σε σχέση με το HDP εξέφρασαν και ο νέος Εισηγητής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την Τουρκία, Nacho Sánchez Amor, καθώς επίσης και ο επικεφαλής της Αντιπροσωπείας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στη Μικτή Κοινοβουλευτική Επιτροπή ΕΕ-Τουρκίας, Sergey Lagodinsky. Σε μήνυμά τους, οι δύο αξιωματούχοι υποστήριξαν ότι αυτές οι ενέργειες αποτελούν ένα άλλο παράδειγμα άσκησης πίεσης στην αντιπολίτευση της Τουρκίας. Χαρακτήρισαν επίσης ως «μια οδυνηρή πραγματικότητα» την απόφαση για αφαίρεση της βουλευτικής έδρας του βουλευτή του HDP, ειδικότερα μετά την ανακοίνωση από τον Τούρκο Πρόεδρο Έρντογαν του Σχεδίου Δράσης του για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Οι δύο Ευρωπαίοι αξιωματούχοι επεσήμαναν ακόμα ότι αποτελεί σοβαρή παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων η σύλληψη του Βουλευτή και η αφαίρεση της βουλευτικής του έδρας, υποστηρίζοντας ότι αυτή η ενέργεια είναι ένα άλλο σοβαρό βήμα που αποδυναμώνει ακόμη περισσότερο την δημοκρατία στην Τουρκία.

Το HDP ετοιμάζει οδικό χάρτη σε περίπτωση διάλυσής του

Σύμφωνα με δημοσιεύματα στον τουρκικό Τύπο, το HDP ετοίμασε οδικό χάρτη που καθορίζει τα βήματα που θα ακολουθηθούν ένεκα της πιθανότητας άρσης της ασυλίας των βουλευτών του στην Τουρκική Εθνοσυνέλευση και του κλεισίματος του κόμματος. Σημειώνεται ότι αυτή τη στιγμή υπάρχει στην Τουρκική Εθνοσυνέλευση το Κόμμα Δημοκρατικών Περιφερειών (DBP) που εκπροσωπείται από την Σαλιχέ Αϊντενίζ, Βουλευτή στο Ντιγιάρμπακιρ. Τελευταία το εν λόγω κόμμα άρχισε να δραστηριοποιείται σε ανατολικές και νοτιοανατολικές επαρχίες και άνοιξε γραφεία σε περιοχές όπως η Κωνσταντινούπολη, η Άγκυρα, η Σμύρνη, το Κοτζάελι και τα Άδανα. Σε περίπτωση που κλείσει το HDP, αναμένεται ότι οι βουλευτές του θα προσχωρήσουν στο DBP. Αυτή είναι μια τακτική που ακολούθησαν και στο παρελθόν τα φιλο-κουρδικά κόμματα της Τουρκίας.

Συμπέρασμα

Οι προσπάθειες για κλείσιμο του HDP αποτελούν κομβικό σημείο για την Τουρκία, αφού ενορχηστρώνονται από το ΑΚΡ, το οποίο προέρχεται από την πολιτική αλυσίδα των Ισλαμικών Κομμάτων της χώρας, που στο παρελθόν είχαν δεχτεί διώξεις και οδηγήθηκαν σε κλείσιμο (βλέπε και επίμετρο). Το ίδιο το ΑΚΡ είχε βρεθεί προ της απειλής κλεισίματος το 2008 και εξ΄ αυτού, οι προσπάθειες κλεισίματος ενός άλλου πολιτικού κόμματος επί διακυβέρνησης του, έχουν την δική τους βαρύνουσα πολιτική σημασία. Το γεγονός αυτό, ωστόσο, δεν είναι άσχετό με την σκληρή στάση που τηρεί η κυβέρνηση Ερντογάν απέναντι σε όσους διαφωνούν με την πολιτική της και την κατ’ εξακολούθηση παραβίαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, μια στάση που τηρεί ειδικά μετά το πραξικόπημα της 15^ης Ιουλίου 2016, το οποίο της έδωσε την «νομιμοποίηση» να αντιδρά ακόμα πιο σκληρά απέναντι στους αντιφρονούντες.

Η στάση του ΑΚΡ απέναντι στο HDP αποσκοπεί στο να ανακόψει την δυναμική του Κόμματος, το οποίο διατηρεί σταθερά ποσοστό πάνω από 10% και μπορεί και να εισέλθει στην Εθνοσυνέλευση, ξεπερνώντας το υψηλό εκλογικό μέτρο του 10% και να διαδραματίσει καθοριστικό ρόλο στις προεδρικές εκλογές.

Υπενθυμίζεται ότι το 2014 ο τότε Πρόεδρος του HDP Σελαχαττίν Ντεμιρτάς είχε καταταγεί τρίτος στις προεδρικές εκλογές με ποσοστό 9,77%. Εξάλλου, το 2015, στην πρώτη συμμετοχή του κόμματος σε γενικές εκλογές, το HDP κατέλαβε την τέταρτη θέση λαμβάνοντας το 13,12% των ψήφων και εξασφάλισε 80 από τις 550 έδρες. Είναι γεγονός πως το  HDP καταφέρνει να συγκεντρώνει μεγάλη μερίδα των ψήφων των πολιτών κουρδικής καταγωγής της Τουρκίας, τους οποίους στα προηγούμενα χρόνια κατάφερνε να επηρεάζει το ΑΚΡ και να παίρνει τις ψήφους τους.

Το εγχείρημα του ΑΚΡ αποσκοπεί επίσης στην αποτροπή μιας πιθανής συμμαχίας ανάμεσα στο HDP  και στο κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης CHP, αλλά και στην ενίσχυση της πολιτικής συμμαχίας ανάμεσα στο ίδιο και στο ΜΗΡ.

Σε κάθε περίπτωση, οι προσπάθειες να κλείσει το HDP δείχνουν πως το θέμα των κουρδικής καταγωγής πολιτών στην Τουρκία παραμένει ζωντανό, επίκαιρο και άλυτο, αφού αντί να γίνονται προσπάθειες ένταξης των πολιτών αυτών, γίνονται προσπάθειες αποκοπής τους. Ωστόσο, δεν είναι σίγουρο ότι το ΑΚΡ θα προχωρήσει στο κλείσιμο του HDP, αφού η απειλή για κλείσιμο του ευνοεί τις πολιτικές επιδιώξεις του Ταγίπ Ερντογάν, ενώ αυτό καθ’ αυτό το κλείσιμο του HDP, θα δημιουργούσε μεγάλα ζητήματα τόσο στο εσωτερικό, όσο και στο εξωτερικό για την τουρκική κυβέρνηση, η οποία ήδη διαθέτει βεβαρημένο ποινικό μητρώο στο ζήτημα της παραβίασης ανθρωπίνων δικαιωμάτων.   

 Επίμετρο: Η ιστορία του κλεισίματος πολιτικών Κομμάτων στην Τουρκία

Όπως αναφέρει σε άρθρο της η ιστοσελίδα T24 (18.03.31), η  χώρα έχει να επιδείξει μακρά ιστορία στο θέμα του κλεισίματος πολιτικών κομμάτων. Μετά το 1945, οπόταν επιτράπηκε ο πολυκομματισμός στην Τουρκία, έκλεισαν κάποια κόμματα με την δικαιολογία ότι επηρεάζονταν από τον κομμουνισμό ή χρησιμοποιούσαν την θρησκεία στην πολιτική. 

Σύμφωνα με το Σύνταγμα του 1961, που υιοθετήθηκε μετά το πρώτο πραξικόπημα στην Τουρκία, υπήρχαν πέντε κόμματα που έκλεισαν για παρόμοιους λόγους. Ένα από αυτά ήταν το Κόμμα Εθνικής Τάξης  (Milli Nizam Partisi), το οποίο ιδρύθηκε από τον Νετζμέντιν Ερμπακάν και 17 φίλους του, οι οποίοι εισήλθαν στο κοινοβούλιο ως ανεξάρτητοι Βουλευτές Ικονίου στις εκλογές του 1969. Το Κόμμα ιδρύθηκε το 1970 και έκλεισε το 1971.

Μετά το πραξικόπημα του 1980, απαγορεύθηκαν οι δραστηριότητες πολλών κομμάτων, συμπεριλαμβανομένων του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) και του Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης (MHP). Αυτά τα δύο κόμματα αποκαταστάθηκαν μετά την περίοδο της στρατιωτικής δικτατορίας και πήραν τα παλιά τους ονόματα.

Τα Ισλαμικά Κόμματα:

Ο  διάδοχος του Κόμματος Εθνικής Τάξης, το Κόμμα Εθνικής Σωτηρίας (Milli Selamet Partisi) ιδρύθηκε το 1972, έφτασε σε ένα ποσοστό ψήφων της τάξης του 12% σε μία εκλογική διαδικασία και ήταν πολιτικός σύμμαχος σε τρεις κυβερνήσεις. Το διαδέχτηκε το Κόμμα της Ευημερίας (Refah Partisi) που ιδρύθηκε το 1983.

Μετά το Σύνταγμα του 1982 έκλεισαν 21 πολιτικά κόμματα στην Τουρκία. Μερικά από αυτά ήταν ισλαμικά κόμματα που είχαν περάσει το εκλογικό όριο του 10% ή έλαβαν περισσότερο από το 5% των ψήφων, αλλά και κόμματα τα οποία ψήφιζε ο κουρδικός πληθυσμός.

Το 1996 ένταση δημιουργήθηκε όταν ανήλθε στην εξουσία το Κόμμα Ευημερίας και έγινε Πρωθυπουργός ο Ντεζμεττίν Ερμπακάν, στην κυβέρνηση συνασπισμού που ιδρύθηκε μαζί με το Κόμμα του Σωστού Δρόμου (Doğru Yol Partisi – DYP). Στις 28 Φεβρουαρίου 1997 το Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας της Τουρκίας, μετά από συνεδρίαση που διήρκησε 9 ώρες, εξέδωσε ανακοίνωση στην οποία αναφερόταν, ανάμεσα σε άλλα, ότι η κοσμικότητα είναι η εγγύηση της δημοκρατίας και του κράτους δικαίου στην Τουρκία. Λίγους μήνες μετά από αυτήν την εξέλιξη, κατατέθηκε αγωγή κλεισίματος εναντίον του κόμματος με το επιχείρημα ότι ήταν «επίκεντρο δράσεων ενάντια στην κοσμικότητα». Αν και ο Ερμπακάν υπέβαλε την παραίτησή του, το κόμμα έκλεισε το 1998.

Εκείνη την εποχή, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν εξελέγη Δήμαρχος του Μητροπολιτικού Δήμου της Κωνσταντινούπολης με το Κόμμα αυτό.

Μετά το κλείσιμο του Κόμματος της Ευημερίας ιδρύθηκε το Κόμμα της Αρετής (Fazilet Partisi), στο οποίο  προσχώρησαν οι περίπου 150 βουλευτές, που ήταν μέλη του Κόμματος της Ευημερίας και είχαν παραμείνει ανεξάρτητοι.

Στις εκλογές που έγιναν στις 18 Απριλίου 1999 το Κόμμα της Αρετής πήρε 15% και εξέλεξε 111 βουλευτές. Η βουλεύτρια του Κόμματος Μερβέ Καβακτσί δημιούργησε μεγάλες συζητήσεις όταν παρουσιάστηκε στην ορκωμοσία των νέων βουλευτών φορώντας την παραδοσιακή μαντήλα. Τελικά, κατατέθηκε αγωγή κλεισίματος του Κόμματος, το οποίο τελικά οδηγήθηκε σε κλείσιμο στις 22 Ιουνίου 2001.

Εντός του Κόμματος της Αρετής υπήρχαν δύο ομάδες: οι αποκαλούμενοι παραδοσιακοί και οι προοδευτικοί. Όταν έκλεισε το Κόμμα η πρώτη ομάδα προχώρησε στην ίδρυση του Κόμματος της Ευδαιμονίας (Saadet Partisi) και η δεύτερη στην ίδρυση του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) υπό την ηγεσία του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν. Το ΑΚΡ έλαβε σχεδόν 11 εκατομμύρια ψήφους στις πρώτες εκλογές που συμμετείχε το 2002, φτάνοντας στο 34,2% και ανήλθε στην εξουσία ως αυτοδύναμη κυβέρνηση. Παραμένει στην εξουσία εδώ και 19 χρόνια.

Το 2008, κατατέθηκε από τον Γενικό Εισαγγελέα του Ακυρωτικού Δικαστηρίου, υπόθεση κλεισίματος του AKP, με την αιτιολογία ότι «έχει γίνει κέντρο ενεργειών ενάντια στον κοσμικό χαρακτήρα του κράτους». Η απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου ανακοινώθηκε μέσα σε λίγους μήνες. Επειδή μόνο έξι από τα 10 μέλη ψήφισαν υπέρ του κλεισίματος του ΑΚΡ και δεν είχε επιτευχθεί επαρκής πλειοψηφία, αποφασίστηκε να μειωθεί στο μισό η χορηγία προς το κόμμα.

Στις γενικές εκλογές του 2011, το ΑΚΡ έλαβε το 49,8% των ψήφων και 327 έδρες στην Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση.

Μετά απ’ αυτήν την περίοδο, έγιναν πολλές δηλώσεις από μέλη του AKP κατά του κλεισίματος πολιτικών κομμάτων. Μάλιστα, ορισμένοι κανονισμοί που καθιστούν δύσκολο το κλείσιμο ενός κόμματος θεσπίστηκαν από την ηγεσία του ΑΚΡ.

Τα Κουρδικά Κόμματα:

Τα πολιτικά κόμματα που επηρεάστηκαν περισσότερο από την πολιτική του κλεισίματος κομμάτων στην Τουρκία ήταν το Εργατικό Κόμμα (Halkın Emek Partisi – HEP) και τα κόμματα που ιδρύθηκαν ως συνέχεια αυτού. Πρόκειται για κόμματα που ιδρύθηκαν από πολιτικούς κουρδικής καταγωγής και σε πολλές περιπτώσεις κατηγορήθηκαν για διασυνδέσεις με το ΡΚΚ.

Το ΗΕΡ, που ιδρύθηκε από πολιτικούς όπως ο Αχμέτ Τουρκ, προβλέποντας ότι δεν θα μπορέσει να περάσει το εκλογικό όριο του 10%, στις εκλογές του 1991 συνεργάστηκε με το Σοσιαλδημοκρατικό Λαϊκό Κόμμα (SHP), με το ψηφοδέλτιο του οποίου εξέλεξε 21 μέλη στην Μεγάλη Τουρκική Εθνοσυνέλευση. Αργότερα, αυτοί οι 21 βουλευτές, συμπεριλαμβανομένων των Χαρίπ Ντιτζλέ, Σεντάντ Γιουρτντάς, Λείλά Ζανά, Σιρρί Σακίκ και Ορχάν Ντογάν προσχώρησαν στο HEP. Ωστόσο, η ομιλία της Ζανά στα κουρδικά κατά την τελετή ορκωμοσίας στην Εθνοσυνέλευση τον Νοέμβριο του 1991 πυροδότησε έντονη  αντιπαράθεση που οδήγησε τελικά στο κλείσιμο του ΗΕΡ στις 3 Ιουλίου 1992 από το Γραφείο του Γενικού Εισαγγελέα του Ανώτατου Εφετείου με το επιχείρημα ότι «στοχεύει στην καταστροφή της αδιαίρετης ενότητας του κράτους, της χώρα και του έθνους» και επειδή ήταν «επίκεντρο παράνομης πολιτικής δραστηριότητας».

Μετά το HEP, το οποίο θεωρείται ως το πρώτο κόμμα του κουρδικού πολιτικού κινήματος, 18 βουλευτές, οι οποίοι παρέμειναν ανεξάρτητοι και δεν συνελήφθησαν, προσχώρησαν στο Κόμμα Δημοκρατίας (DEP), το οποίο ιδρύθηκε το 1994. Στις 3 Μαρτίου 1994, άρθηκε η ασυλία πολλών βουλευτών του DEP, συμπεριλαμβανομένων των Χαρίπ Ντιτζλέ, Σεντάντ Γιουρτντάς, Λείλά Ζανά, Σιρρί Σακίκ και Ορχάν Ντογάν,  οι οποίοι και συνελήφθησαν στις 17 Μαρτίου 1994. Το  Κόμμα έκλεισε τον Ιούνιο του 1994.

Το Κόμμα της Λαϊκής Δημοκρατίας (HADEP) ιδρύθηκε το 1994 και έλαβε 1 εκατομμύριο 171 χιλιάδες 623 ψήφους στις εκλογές του 1995. Στις γενικές εκλογές του 1999, το κόμμα δεν πέρασε το εκλογικό μέτρο, αφού  με 1 εκατομμύριο 482 χιλιάδες 196 ψήφους έλαβε ένα ποσοστό της τάξης του 4,75%. Ωστόσο, βγήκε πρώτο κόμμα σε 11 επαρχίες της Νοτιοανατολικής Τουρκίας και στις τοπικές εκλογές που πραγματοποιήθηκαν τον ίδιο χρόνο, κέρδισε 37 δημάρχους. Το HADEP έκλεισε τον Μάρτιο του 2003 με την αιτιολογία ότι είναι «κέντρο παράνομων δραστηριοτήτων» και σε 46 μέλη του απαγορεύτηκε η πολιτική δραστηριότητα για πέντε χρόνια. 

Τα μέλη του HADEP συνέχισαν την πολιτική τους δραστηριότητα στο Δημοκρατικό Λαϊκό Κόμμα (DEHAP), το οποίο ιδρύθηκε πριν από το κλείσιμο του HADEP και αύξησε τα ποσοστά του κόμματος στο 6,21%, προσεγγίζοντας τα περίπου 2 εκατομμύρια ψήφους στις εκλογές του 2002. Το κόμμα διαλύθηκε το 2005 και εντάχθηκε στο Κόμμα της Δημοκρατικής Κοινωνίας (Demokratik Toplum Partisi), το οποίο ιδρύθηκε τον ίδιο χρόνο.

Το Κόμμα της Δημοκρατικής Κοινωνίας (DTP), που ιδρύθηκε από τους Αχμέτ Τουρκ, Λεϊλά Ζανά, Ορχάν Ντογάν και Αϊσέλ Τουγλούκ, ήταν το πρώτο κόμμα στην Τουρκία που εφάρμοσε το σύστημα των συμπροέδρων. Στις γενικές εκλογές του 2007, 21 βουλευτές του κόμματος συμμετείχαν στις εκλογές ως ανεξάρτητοι και όχι ως κόμμα, για να ξεπεράσουν τον σκόπελο του υψηλού εκλογικού μέτρου και αφού εισήλθαν στην Βουλή ίδρυσαν την κοινοβουλευτική ομάδα του DTP. Το DTP κέρδισε οκτώ δημάρχους στις τοπικές εκλογές του 2009 και έλαβε πάνω από 2 εκατομμύρια 200 χιλιάδες ψήφους και ποσοστό 5,70 %. Μια ομιλία του Βεϊσί Ντιλεκτσί, επαρχιακού προέδρου του DTP στην περιοχή Βαν, το 2007 αναφορικά με τις σχέσεις του Κόμματος με το ΡΚΚ, οδήγησε σε διαδικασίες για κλείσιμο του κόμματος.

«Το PKK είναι μια πραγματικότητα αυτής της χώρας, πρέπει να το παραδεχτούμε. Έχουμε μια συναισθηματική σχέση με το PKK, όχι μια οργανική», είχε αναφέρει.  Μετά τις δηλώσεις του, καταχωρήθηκε αγωγή κλεισίματος τον ίδιο χρόνο. Το κόμμα έκλεισε στις 11 Δεκεμβρίου 2009. Απαγορεύτηκε σε 37 άτομα η πολιτική δραστηριότητα για πέντε  χρόνια και αφαιρέθηκε η βουλευτική ιδιότητα από τους βουλευτές Αχμέτ Τουρκ και Αϊσέλ Τουγλούκ.

Μέχρι σήμερα, το DTP είναι το τελευταίο κόμμα που είχε εισέλθει στο Κοινοβούλιο και έκλεισε στην Τουρκία. Τα τρία τελευταία κόμματα  που έκλεισαν με την απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου ήταν το Fazilet Partisi (2001), το HADEP (2003) και το DTP (2009).

Μέλη του Κόμματος Ειρήνης και Δημοκρατίας (BDP) που ιδρύθηκε στη θέση του DTP, συμμετείχαν στις γενικές εκλογές του 2011 ως ανεξάρτητοι υποψήφιοι. Τριάντα έξι βουλευτές που συμμετείχαν στις εκλογές με αυτόν τον τρόπο, συμπεριλαμβανομένων των Χατίπ Ντιτζλέ και  Λεϊλά Ζανά, έλαβαν περισσότερο από το 6,5% του συνόλου των ψήφων. Το κόμμα κέρδισε 10 επαρχιακούς δήμους στις τοπικές εκλογές του 2014. Ο Αχμέτ Τουρκ εξελέγη δήμαρχος του μητροπολιτικού δήμου Μάρντιν στις εκλογές που συμμετείχε ως ανεξάρτητος.

 Σε παλαιότερη φωτογραφία ο  Ερντογάν με τον φυλακισμένο από το 2016 ηγέτη του HDP Σελαχαττίν Ντεμιρτάς (α)

Το 2014 το Κόμμα πήρε το όνομα Κόμμα Δημοκρατίας των Λαών (Halkların Demokratik Partisi – HDP). Συμμετείχε ως κόμμα στις γενικές εκλογές του 2015 για πρώτη φορά και έλαβε 13,1% των ψήφων, ξεπερνώντας το εκλογικό μέτρο του 10%. Εξέλεξε 80 βουλευτές.

Οι πρώην συμπρόεδροι του κόμματος Σελαχαττίν Ντεμιρτάς και Γιγκέν Γιουκσένταγ βρίσκονται στη φυλακή από τον Νοέμβριο του 2016.

Η αγωγή κλεισίματος του HDP κατατέθηκε από την Αρχή του Εισαγγελέα του Ανώτατου Δικαστηρίου στις 17 Μαρτίου 2021. Το HDP μείωσε τα ποσοστά του στο 11,7% στις γενικές εκλογές του 2018 και εξέλεξε 67 βουλευτές. Μετά τις εξελίξεις που αφορούσαν στο Κόμμα, τις παραιτήσεις, τις αποχωρήσεις και τις αφαιρέσεις της βουλευτικής ιδιότητας, αυτή την στιγμή το HDP εκπροσωπείται στην Τουρκική Εθνοσυνέλευση με 55 βουλευτές.

*ΠΗΓΗ:

ΤΜΗΜΑ ΤΟΥΡΚΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ

ΓΡΑΦΕΙΟ ΤΥΠΟΥ ΚΑΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ  /  Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συντακτών τους