Η ανάγκη προστασίας της ελευθερίας του λόγου σήμερα

Του Αχιλλέα Δημητριάδη, δικηγόρου*

Δεν νομίζω ότι χρειάζεται να περιγράψω την έννοια και σημασία της ελευθερίας του λόγου και τον ρόλο που αυτή διαδραματίζει στην κοινωνία σήμερα.  Η σκέψη του Albert Camus τα λέει όλα:  «Ο ελεύθερος τύπος μπορεί να είναι καλός η κακός τύπος.  Ο ανελεύθερος δεν θα γίνει ποτέ τίποτε άλλο από κακός τύπος».

Το περιβάλλον στο χώρο της δημοσιογραφίας έχει καταστεί ακόμα πιο πολύπλοκο με την ανάπτυξη του διαδικτύου. Παραδοσιακά και ψηφιακά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ) αναζητούν το ουσιαστικό περιεχόμενο της αποστολής τους για να υπηρετήσουν πραγματικά την ελευθερία του λόγου, το κράτος δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Σήμερα,  η ελευθερία της έκφρασης η έρευνα και η κριτική προσέγγιση επηρεάζονται επίσης σοβαρά από τη διάδοση ψευδών   ειδήσεων, την μονοδιάστατη πληροφόρηση από κέντρα εξουσίας, ακόμα και από κύκλους διαπλοκής και διαφθοράς που στοχεύουν στην συγκάλυψη παράνομων δραστηριοτήτων – πχ η Μάλτα.

Ας αρχίσουμε όμως με το θέμα του Βιβλίου των Αγγλικών στην Β’ Λυκείου και την οδηγία του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού για αφαίρεση της συγκεκριμένης σελίδας.

Ποιος άραγε το είχε εγκρίνει και γιατί δεν το είχε διαβάσει πριν από την έγκριση και την αγορά;

Και αφού αγοράστηκε με λεφτά του Κύπριου φορολογουμένου ποιος πήρε την απόφαση για σχίσιμο της σελίδας;  Τώρα δηλαδή ο Ατατούρκ δεν υπάρχει; 

Όμως οι μαθητές τι απέγιναν; Δεν θα έχουν φέτος βιβλίο των Αγγλικών και δεν θα διδαχτούν την ύλη, λόγω λογοκρισίας;

Πιο ενδιαφέρον ίσως από πλευράς δημιουργού είναι και η αντίδραση του συγγραφέα ή εκδότη.  Μήπως στην ελευθερία του λόγου περιλαμβάνεται και το δικαίωμα να εμποδίζει ο δημιουργός τον τεμαχισμό του έργου του με τρόπο μάλιστα που θίγει την τιμή και αξιοπρέπεια του;

Αυτά δεν τα μιλούμε, γιατί όπως φαίνεται δεν μας ενδιαφέρει η ανάγκη προώθησης της κριτικής σκέψης, η ανάγκη οι μαθητές μας να αντιλαμβάνονται τον κόσμο μέσα από την πολυπρισματικότητά του, να τον εξηγούν και να τον κατανοούν μέσα από τις αντιφάσεις του.

Στρέφομαι τώρα στην καλλιτεχνική δημιουργία και στο δικαίωμα του ζωγράφου να εκφράζεται.

Είναι απίστευτο ότι διώκεται πειθαρχικά εκπαιδευτικός του δημοσίου ο οποίος στον ελεύθερο του χρόνο δημιουργεί έργα, τα οποία δεν αρέσουν σε ορισμένους, έστω και σε πολλούς.

Το συνταρακτικό είναι ότι το Υπουργικό Συμβούλιο ενεργώντας ως κατήγορος, μάρτυρας και δικαστής (και χωρίς καν να μπει στον κόπο να ακούσει λίγο την άποψη του Γιώργου Γαβριήλ) τον καταδίκασε.  Όμως τελικά λόγω κοινωνικής, πολιτιστικής και πολιτικής πίεσης αποφάσισε να του την χαρίσει. Έτσι εξουσιοδότησε τον Υπουργό να ειδοποιήσει τον Γενικό Εισαγγελέα για να τερματιστεί η διαδικασία ενώπιον της Επιτροπής Εκπαιδευτικής Υπηρεσίας.  Το θέμα έχει θεωρηθεί λήξαν.

Μιλάμε για χοντροκομμένη προσπάθεια φίμωσης της ελευθερίας της έκφρασης, αλλά και από πλευράς κράτους δικαίου, νομίζω δεν πάμε καθόλου καλά.

Για την ακρίβεια δεν έχουμε θεσμούς για να προλάβουν ή να εμποδίσουν αυτή την συμπεριφορά, παρά μόνο την αργή δικαιοσύνη που θα αποδοθεί όταν τελικά μπορέσει.

Ζούμε την εποχή της ταχύτατης διάδοσης πληροφοριών και ειδήσεων.

Να οι 5 συμβουλές του Ευρωκοινοβουλίου για να επαληθεύουμε την εγκυρότητα μια είδησης και έτσι να περιορίσουμε  τα Fake News:

1. Ελέγχουμε την προέλευση της είδησης. Είναι από αξιόπιστο ΜΜΕ η είδηση που έχει φτάσει μπροστά μας;

2. Ελέγχουμε τον συντάκτη. Το Ευρωκοινοβούλιο προτείνει να δούμε αν ο συντάκτης είναι υπαρκτό πρόσωπο.

3. Επαλήθευση παραπομπών. Να δούμε τις παραπομπές. Αν οι πηγές προέρχονται από διακεκριμένους και έγκριτους φορείς, ιδρύματα, επιστήμονες κλπ, τότε αυτό που διαβάζουμε, ακούμε ή βλέπουμε, αποκτά μια αξιοπιστία.

4. Σκεφτείτε προτού κοινοποιήσετε. Να μην βιαστούμε να κοινοποιήσουμε μια είδηση που μας κάνει εντύπωση.

5. Το Ευρωκοινοβούλιο προτείνει να κάνουμε viral τις ψευδείς ειδήσεις, ως τέτοιες. Όταν βλέπουμε μια ψευδή είδηση να την αναφέρουμε στον περίγυρό μας και να εκθέτουμε τον αποστολέα της, προστατεύοντας τους συνανθρώπους μας.

Θέλω να μεταδώσω προοπτική και ελπίδα από την Ευρωπαϊκή Ένωση.  Με την ευκαιρία της ομιλίας για την κατάσταση της Ένωσης την περασμένη εβδομάδα, η πρόεδρος κ. Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν δήλωσε, μεταξύ άλλων «Η ενημέρωση είναι δημόσιο αγαθό.  Πρέπει να προστατεύουμε αυτές και αυτούς που προσφέρουν διαφάνεια: τους δημοσιογράφους».

Για τον σκοπό αυτό παρουσίασε μια σύσταση για τη βελτίωση της προστασίας των δημοσιογράφων και άλλων επαγγελματιών των ΜΜΕ.  Η Επιτροπή θεσπίζει δράσεις για τα κράτη μέλη της με σκοπό την βελτίωση της ασφάλειας των ανθρώπων αυτών, τόσο εντός όσο και εκτός διαδικτύου. 

Τόσο η ελευθερία όσο και η πληροφόρηση των ΜΜΕ αποτελούν θεμελιώδη αξία της Ευρωπαϊκής Ένωσης που πρέπει να τύχουν ενεργής υπεράσπισης.

Η σύσταση θα καλύπτει την ανάγκη συνεργασίας ανάμεσα στους φορείς επιβολής του νόμου και στους φορείς των ΜΜΕ.  Αυτό φθάνει μέχρι και τον διορισμό αξιωματικών – συνδέσμων, για ενημέρωση δημοσιογράφων σχετικά με πιθανούς κινδύνους, πριν από προγραμματισμένες διαμαρτυρίες ή διαδηλώσεις.

Προωθείται η συνεργασία με διαδικτυακές πλατφόρμες δεδομένου ότι η ψηφιακή και διαδικτυακή ασφάλεια είναι μείζονα θέματα και οι φορείς κυβερνοασφάλειας θα πρέπει να βοηθούν δημοσιογράφους (αν θέλουν) να διαπιστώνουν, κατά πόσο οι συσκευές τους ή οι διαδικτυακοί τους λογαριασμοί έχουν παραβιαστεί. 

Δίδεται σημασία στις γυναίκες δημοσιογράφους καθώς και σε αυτούς που ανήκουν σε μειονοτικές ομάδες όπως εκείνους που ασχολούνται με θέματα ισότητας και είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι σε απειλές και επιθέσεις.

Στα επόμενα βήματα της εφαρμογής της σύστασης υπάρχει υποχρέωση αναφοράς της προόδου στην Επιτροπή για την εφαρμογή της από το κάθε κράτος μέλος.

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο (το οποίο είναι μέρος του Ευρωπαϊκού Σχεδίου Δράσης για την Δημοκρατία) πιστεύω ότι υπογραμμίζεται η ανάγκη προστασίας της ελευθερίας του λόγου την οποία υπηρετούν οι δημοσιογράφοι προσφέροντας, διαφάνεια και πληροφόρηση.

Είναι νομίζω σημαντικό ότι η συνολική χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, σε εν εξέλιξη έργα για τη στήριξη της ασφάλειας των δημοσιογράφων, καθώς και της ελευθερίας και της πολυφωνίας των ΜΜΕ, ανέρχεται σε €21.5εκ.

Με αυτά τα λόγια συμπληρώνω την παρέμβαση μου και τελειώνοντας συγχαίρω τον συγγραφέα, τον φίλτατο Γιώργο, για το έργο του.  Είμαι σίγουρος ότι θα συμβάλει στην διασφάλιση της απρόσκοπτης ροής πληροφοριών στην κοινωνία και θα υποβοηθήσει την εύρυθμη λειτουργία της τέταρτης εξουσίας.

Όμως, όπως ο ίδιος πολύ σωστά διατυπώνει «Η κοινωνική ευθύνη των δημοσιογράφων δεν είναι κάτι που επιβάλλεται αλλά είναι κάτι που καλλιεργείται».

*Το άρθρο είναι βασισμένο στην παρέμβαση του Α. Δημητριάδη με την ευκαιρία της παρουσίασης του βιβλίου Γιώργου Παυλίδη «Περί Δεοντολογίας» στην εκδήλωση με θέμα Δημοσιογραφική δεοντολογία στη εποχή του διαδικτύου, Δημοσιογραφική Εστία – 22 Σεπτεμβρίου 2021./ Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους