Η Αγία Νεομάρτυς Αργυρή και το Πικρίδιον της Πόλης

Η Αγία Νεομάρτυς Αργυρή και το Πικρίδιον της Πόλης

Αφιερώνεται στον σεβαστό Μέγα Πρωτοπρεσβύτερο του Οικουμενικού Πατριαρχείου , π. Γεώργιο Τσέτση, και στην αιώνία μνήμη της γιαγιάς της φιλολόγου του Ζαππείου Κωνσταντινουπόλεως , Κορνηλίας Τσεβίκ-Μπαϊβερτιάν.

Του Αριστείδη Χ. Βικέτου

Μεταξύ των τιμωμένων σήμερα   υπό της Ορθοδόξου Εκκλησίας Αγίων (  Αποστόλου Ιακώβου, αδελφού του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου, Οσίου Κλήμεντος του Ποιητού, Ασημίνας) συγκαταλέγεται η Αγία Νεομάρτυς Αργυρή η εν Πικριδίω (τουρκικά Χάσκιοϊ) Κωνσταντινουπόλεως.  Το Πικρίδιον, βρίσκεται στις βόρειες όχθες του Κεράτιου Κόλπου, απέναντι από το Φανάρι και τον Μπαλατά (Μπαλάτ)  

Η Αγία  Νεομάρτυς Αργυρή γεννήθηκε στην Προύσα το έτος 1688 μ.Χ. Ήταν ωραία στην όψη και φοβούμενη τον Θεό. Ενώ ήταν ακόμη νεόνυμφη, αγαπήθηκε από κάποιον Τούρκο, ο οποίος μη δυνάμενος να τη φέρει κοντά του, ψευδομαρτύρησε εναντίον της ότι ήθελε να ασπασθεί τη μουσουλμανική θρησκεία. Ο κριτής της Προύσας φυλάκισε αμέσως την Αργυρή.  Ο χριστιανός σύζυγος της , μετά από ενέργειές του, πέτυχε να γίνει η δίκη στην Κωνσταντινούπολη. Αλλά κι εκεί, αφού ήρθε ο Τούρκος, ψευδομαρτύρησε και πάλι κατ’ αυτής. Η Αργυρή  στην απολογία της ομολόγησε με πνευματική ανδρεία και παρρησία την πίστη της στον Χριστό. Έτσι κατά διαταγή του κριτού ρίχθηκε στη φυλακή του Πικριδίου (  Χάσκιοϊ), όπου μετά από πολυχρόνια δεινά και βασανιστήρια, παρέδωσε το πνεύμα της στον Κύριο το έτος 1721 μ.Χ. Η Εκκλησία εορτάζει την ανακομιδή των λειψάνων της Αγίας Αργυρής στις 30 Απριλίου.

Το μαρτυρικό της σκήνωμα-σώμα ευσεβείς Χριστιανοί το έθαψαν,  κατά την επιθυμία της σε μία άκρη στον περίβολο του Ναού της Αγίας Παρασκευής στο Χάσκιοϊ (Πικρίδιο), που τότε ήταν νεκροταφείο. Στις 30 Απριλίου 1725 έγινε η ανακομιδή των ιερών λειψάνων της. Ο βιογράφος της άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης καταγράφει ότι το ιερό λείψανο της βρέθηκε ακέραιο, σώο, πλημμυρισμένο από θεία ευωδιά. Ιερείς και πιστοί με ευλάβεια και συγκίνηση το απέθεσαν μέσα σε λάρνακα στην εκκλησία της Αγίας Παρασκευής με την άδεια του τότε Πατριάρχου Κωνσταντινουπόλεως Παϊσίου. 

Σήμερα, Σάββατο της Διακαινησίμου, 30 Απριλίου 2022, μνήμη της Αγίας Νεομάρτυρος Αργυρής της εν Πικριδίω, στον Ι. Ναό της Αγίας  Παρασκευής της Κοινότητος Πικριδίου (Χάσκιοϊ), τελέστηκε Αρχιερατική Θεία Λειτουργία από τον   Μητροπολίτη  Καλλιουπόλεως και Μαδύτου Στέφανο, Πατριαρχικό  Επόπτη  της Περιφερείας Ταταούλων. 

Μετά την Θεία Λειτουργία πραγματοποιήθηκε η λιτάνευση του Ιερού Λειψάνου της Αγίας Αργυρής, μέχρι το  μνήμα  της Νεομάρτυρος, που βρίσκεται στον περίβολο του Ναού .

Στα δραματικά γεγονότα του 1955 που έγιναν στην Πόλη, φανατικοί και εμπαθείς Τούρκοι, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Μεγάλου Πρωτοπρεσβυτέρου του Οικουμενικού Πατριαρχείου , π. Γεωργίου Τσέτση, κατέστρεψαν και λεηλάτησαν μεταξύ των άλλων και τον ιερό ναό της Αγίας Παρασκευής. Έκαψαν δε και την αγία λάρνακά της Νεομάρτυρος Αργυρής. Σήμερα σώζονται σε μικρή λειψανοθήκη ελάχιστα υπολείμματα ιερών λειψάνων της ένδοξου Νεομάρτυρος.

Ο Μἐγας Πρωτοπρεσβύτερος του Οικουμενικού Πατριαρχείου, π. Γεώργιος Τσέτσης, στο  βιβλίο του με την Ακολουθία της Αγίας Νεομάρτυρος Αργυρής , επισημαίνει:

«Ένας χώρος  ο οποίος, με τον τρόπο του, άρρηκτα συνδέθηκε κι αυτός με την ιστορία της Πόλης, είναι και το Πικρίδιο. Το υποβαθμισμένο αυτό βιομηχανικό προάστιο, γνωστό σήμερα ως Χάσκιοϊ, το οποίο από την απέναντι όχθη του Κερατίου ατενίζει μελαγχολικά τη Βλαχέρνα και το Φανάρι, αναπολώντας παλιές εποχές και μιμνησκόμενο το ένδοξο παρελθόν του, που, μαζί με τόσες άλλες χαμένες πατρίδες, πέρασε κι αυτό στην Ιστορία». 

Πρώτη φορά επισκέφθηκα το Πικρίδιο το 2011 με τον π. Γεώργιο Τσέτση, ο οποίος γεννήθηκε και μεγάλωσε εκεί.   Όπως μου ανέφερε  η περιοχή, που καλύπτει το σημερινό Χάσκιοϊ, μαρτυρείται ότι κατοικήθηκε τουλάχιστον από τον 6ο αιώνα. Η περιοχή αναφέρεται ως Αρεοβίνδου ή Αραβίνδου, ονομασία την οποία πήρε από έναν ευγενή που είχε χτίσει στον χώρο αυτό τη θερινή του κατοικία. Η περιοχή πήρε το όνομα Πικρίδιο στα τέλη του 8ου αιώνα από τη μεγάλη μονή του Πικριδίου την οποία ανήγειρε ο πρωτοσπαθάριος Ιωάννης Πικρίδιος. Οι πολυάριθμες μονές και οι πολλές εκκλησίες, που είχαν ιδρυθεί στην περιοχή (μονή Λυκαόνων, Ευτυχίου, Αγίας Ματρώνας, Γαλακρηνών κτλ.), μαρτυρούν για τη σπουδαιότητα του Πικριδίου στα βυζαντινά χρόνια.

Μετά την Άλωση της Πόλης το Πικρίδιο ονομάστηκε Χάσκιοϊ (Ηaskoy). Κατά την οθωμανική περίοδο η περιοχή, που ονομάζεται και Αγία Παρασκευή, λόγω της ομώνυμης εκκλησίας, ήταν κατοικημένη από Ρωμιούς και Αρμένιους, καθώς και πολλούς Εβραίους. Το Χάσκιοϊ είναι όνομα σύνθετο, προερχόμενο από τις λέξεις «χας», η οποία στην οθωμανική γλώσσα δήλωνε τα πέραν της Κωνσταντινουπόλεως εδάφη, και «κιο», που σημαίνει χωριό. Το ιστορικό Πικρίδιο, από τον 6ο μέχρι το πρώτο τέταρτο του 20ού αιώνα ήταν μια ακμάζουσα ελληνική κοινότητα, με ναούς και αγιάσματα, με εκπαιδευτήρια και μορφωτικά κέντρα, με φιλανθρωπικά καταστήματα και φιλαρμονικές, και όχι όπως παρουσιάζεται από ορισμένους ως «πάλαι ποτέ εβραιογειτονιά», όπου οι διωγμένοι από την Ισαβέλα της Ισπανίας Σεφαράδες Εβραίοι εγκαταστάθηκαν στην ανθούσα αυτή ορθόδοξη ρωμαίικη συνοικία της Περαίας του Πικριδίου μόλις περί τα τέλη του 15ου αιώνα!

Ο αρχαιότερος γνωστός ναός της περιοχής ήταν αφιερωμένος στη μνήμη του Αγίου Λαυρεντίου και είχε κτισθεί από την αυτοκράτειρα Πουλχερία, εξ αφορμής της ευρέσεως των ιερών λειψάνων των Αγίων Λαυρεντίου και Αγνής. Άλλος γνωστός ναός στην περιοχή μεταξύ Χάσκιοϊ και Σούτλουτζε, κτισμένος από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό, ήταν και ο αφιερωμένος στη μνήμη του Αγίου Μάμαντος.

Σύμφωνα με τον γνωστό περιηγητή Εβλιγιά Τσελεμπί, οι Ρωμιοί της περιοχής κατοικούσαν σε δύο γειτονιές-μαχαλάδες και οι Αρμένιοι σε μια. Οι Αρμένιοι ήταν στην πλειονότητά τους μετανάστες από το Έγιν της Ανατολής και ασχολούνταν με οικοδομικά επαγγέλματα. Ο Εβλιγιά Τσελεμπί αναφέρει ότι στην περιοχή υπήρχαν 50 βυρσοδεψεία και 100 καπηλειά.

Το 1688 ενταφιάζεται στο Πικρίδιο ο Μέγας Ρήτωρ του Πατριαρχείου Μανουήλ Καρυοφύλλης. Από τότε το χωριό θα παραμείνει στενά συνδεδεμένο με το λεγόμενο «αρχοντικό» νεκροταφείο. 

Ο Ναός της Αγίας Παρασκευής

b40b9571-024a-4428-86c9-61c61e20dacc.jpg Αριστείδης Βικέτος

Σύμφωνα με τον π.  Γεώργιο Τσέτηση , εκκλησιαστικό κτίσμα αφιερωμένο στην Αγία Παρασκευή υπήρχε ήδη από τους βυζαντινούς χρόνους. Μετά την Άλωση το μικρό αυτό παρεκκλήσι μετατρέπεται σε ναό. Το μεγαλύτερο τμήμα της σημερινής εκκλησίας χτίστηκε στον χώρο, όπου βρισκόταν ο αρχικός ναός του 15ου αιώνα.

Ο «έχων βυζαντινήν την καταγωγή», κατά τον Σκαρλάτο Βυζάντιο, ναός της Αγίας Παρασκευής στο Χάσκιοϊ, ανοικοδομείται το 1724 με χορηγίες του οσποδάρου της Ουγγροβλαχίας Κωνσταντίνου Βραγγοβάνου και άλλων πλουσίων Φαναριωτών, και το έργο ολοκληρώνεται το 1752, επί πατριαρχίας Κυρίλλου του Ε΄. Επιγραφή που απαθανατίζει το γεγονός, εντοιχισμένη στον γυναικωνίτη, αναφέρει:

«Καθιδρύσατο τόνδε Ναόν αίγλη του Κωνσταντίνου δαπάναις Ουγκροβλαχίης Σημάντορος Μπρανκοβάνου Θεού δέος αθληφόρω Μάρτυρι Παρασκευή Αγία».

Ο ιερός ναός  της Αγίας Παρασκευής χρονολογικά είναι ο νεότερος όλων. Σώζεται μέχρι σήμερα και λειτουργεί  -έστω και αν στο Χάσκιοϊ δεν υπάρχει πια ψυχή ζώσα Ρωμιών Πικριδιωτών- μιλώντας στους σπάνιους προσκυνητές για το δοξασμένο παρελθόν της ιστορικής αυτής εστίας του Γένους. Ό ναός βεβηλώθηκε και υπέστη σοβαρές ζημιές κατά τα γεγονότα του Σεπτεμβρίου 1955, πολλές δε εικόνες, ιερά σκεύη, ο αρχιερατικός θρόνος, ο άμβων και το κιβώριο της Αγίας Τράπεζας κακοπάθησαν. Μολαταύτα, κατά την τριετία που ακολούθησε, χάρις στον ζήλο και τις προσπάθειες της Έφοροεπιτροπής, που τελούσε τότε υπό τον Δημήτριο Πετρίδη, ο ναός ανακαινίσθηκε. Με την ευκαιρία αυτή, ο άμβων, από τον τέταρτο κίονα του αριστερού κλίτους, μετατοπίσθηκε στον τρίτο, απέναντι από τον αρχιερατικό θρόνο και τοποθετήθηκε σε χαμηλότερη θέση.

Η μετατόπιση αυτή πραγματοποιήθηκε καθ’ υπόδειξη του Οικουμενικού Πατριάρχου Αθηναγόρα, που επηρεασμένος προφανώς από την εσωτερική διάταξη πολλών ναών της Αμερικής, προτιμούσε τους άμβωνες να βρίσκονται χαμηλά και να είναι στραμμένοι προς το πλήρωμα.

Ο ναός της Αγίας Παρασκευής κοσμείται με αξιολογότατες ιερές εικόνες, το ξυλόγλυπτο εικονοστάσιο, ο επίσης ξυλόγλυπτος αρχιερατικός θρόνος και ο άμβων.

Το ξυλόγλυπτο εικονοστάσιο του ναού είναι εκφραστικό δείγμα λαϊκής τέχνης των Κάτω Χρόνων. Αρχικά είχε χρυσωθεί από τον Πικριδιώτη αρχιχρυσοχόο της Οθωμανικής Αυλής Μιχαλάκη Βέη, ο οποίος, μεταξύ άλλων, είχε διακοσμήσει και τα σουλτανικά ανάκτορα του Τσιραγάν και του Μπεηλέρμπεη. Το χρύσωμα αυτό διατηρήθηκε μέχρι το 1903, οπότε «παρ’ όλη την καλή θέληση των διεπόντων τα της ενορίας, θελησάντων να χρυσώσωσιν αυτό, κατεστράφη ο αληθής χρυσός, τεθέντος επ’ αυτού ψευδούς χρυσώματος».

Το εικονοστάσιο κοσμούν ιερές εικόνες οι οποίες παρουσιάζουν μεγάλο αρχαιολογικό και καλλιτεχνικό ενδιαφέρον. Ειδικότερα οι εικόνες του Χριστού και της Παναγίας είναι άξιες πολλού λόγου.

Η τρίτη αξιόλογη εικόνα του εικονοστασίου είναι της Αγίας Παρασκευής. Είναι διαστάσεων 1,00×0,68 μ. και εικονίζει την οσιομάρτυρα σε προτομή, να κρατά σταυρό με το δεξί χέρι και κομποσχοίνι με το αριστερό. Η εικόνα ιστορήθηκε τα μέσα του 19ου αιώνος.

Χωρίς αμφιβολία όμως – κατά τον π. Γεώργιο –η αξιολογότερη εικόνα, που μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’50 βρισκόταν στον ναό της Αγίας Παρασκευής, ήταν μια φορητή εικόνα του Ιησού Χριστού μικρών διαστάσεων (0,45 χ 0,35 μ.), αναγόμενη στα τέλη του 14ου ή τις αρχές του 15ου αιώνα. Στο κέντρο εικονιζόταν ο Χριστός που ευλογούσε κατά αρχαϊκό τρόπο, έχοντας υψωμένα τα δύο μόνο δάκτυλα, και κρατούσε με το αριστερό χέρι κλειστό Ευαγγέλιο.

Η ανακαίνιση της Αγίας Παρασκευής

b40b9571-024a-4428-86c9-61c61e20dacc.jpg Αριστείδης Βικέτος

Ριζικής ανακαινίσεως έτυχε ο ναός της Αγίας Παρασκευής επί Πατριάρχου Βαρθολομαίου το έτος 1997, όπου και το ιερό και ευωδιάζον λείψανο της αγίας Αργυρής. Ο ναός αναστηλώθηκε χάρις στη γενναιόδωρη χορηγία του ευλαβούς τέκνου της Εκκλησίας Παναγιώτου Τσάκου, ο δε έγκαινιασμός ορίστηκε αρχικά για  ,  τις 30 Απριλίου 1997, ανήμερα της μνήμης της Αγίας Νεομάρτυρος Αργυρής. Τελικά, λόγω καθυστερήσεως των ανακαινιστικών έργων, ο εγκαινιασμός αναβλήθηκε για τις 26 Ιουλίου του ιδίου έτους, μέρα κατά την οποία πανηγυρίζει ο  ναός της Αγίας Παρασκευής. Η μέρα αυτή μένει αξέχαστη στον π. Γεώργιο, ο οποίος λειτούργησε στο ναό της γενέτειράς του.

Όταν φθάσαμετο 2011 στο ναό της Αγίας Παρασκευής ήταν απόγευμα και  αυτός ήταν κλειστός. Ο π. Γεώργιος χτύπησε το κουδούνι και σε λίγο μας άνοιξε και μας υποδέχτηκε η Ρουμάνα φύλακάς του.

Το 1833 ανακαινίστηκε ο ναός και πήρε τη σημερινή του μορφή. Η εκκλησία είναι χτισμένη στον τύπο της τρίκλιτης βασιλικής και έχει ένα σχετικά ογκώδες κωδωνοστάσιο. Έχει μεγάλο νάρθηκα, που συγκοινωνεί με τον γυναικωνίτη, ο οποίος καταλαμβάνει ολόκληρο τον χώρο του νάρθηκα.

Μέσα στο ναό η συγκίνηση του πατρός Γεωργίου ήταν πολύ μεγάλη. Εκεί βαπτίστηκε, εκεί πήρε τα πρώτα μαθήματα ψαλτικής και ανέγνωσε σε μικρή ηλικία το αποστολικό ανάγνωσμα της Κυριακής του Παραλύτου, το οποίο είναι ιδιαίτερα δύσκολο. Σε κάποια στιγμή ο π. Γεώργιος στάθηκε μπροστά από ένα στασίδι. «Αυτό ήταν το στασίδι της γιαγιάς μου», μου είπε, και λίγο πιο πέρα μου έδειξε εκείνα της μητέρας του Ελένης και του πατέρα του Θωμά.

Ο π. Γεώργιος γεννήθηκε στο Πικρίδιο (Χάσκιοϊ) στις 22 Ιουνίου 1934. Προερχόμενος από λευιτική οικογένεια (παππούς και θείος κληρικοί) άρχισε να εθίζεται με το εκκλησιαστικό-λειτουργικό περιβάλλον «εξ απαλών ονύχων», στο Αναλόγιο της Εκκλησίας της γενέτειράς του.

Το 1945, και σε ηλικία 11 ετών, προσλαμβάνεται, επί Πατριαρχίας Βενιαμίν του Α’ ως Κανονάρχης του Πατριαρχικού Ναού, αρχικά δίπλα στον Άρχοντα Πρωτοψάλτη Κωνσταντίνο Πρίγγο και στη συνέχεια κοντά στον Άρχοντα Λαμπαδάριο Θρασύβουλο Στανίτσα. Έτσι, συμψάλλοντας με Στανίτσα και ακούγοντας Πρίγγο, εξοικειώθηκε με το λεγόμενο φαναριώτικο «πατριαρχικό ύφος» του ψάλλειν.

Τα πρώτα μουσικά μαθήματα τα πήρε από τον δάσκαλό του Θρασύβουλο Στανίτσα, από δε το φθινόπωρο του 1949, από τον Κωνσταντίνο Πρίγγο, τον οποίο είχε καθηγητή της μουσικής στην Ιερά Θεολογική Σχολή Χάλκης από την οποία αποφοίτησε το 1960. Επί μία πενταετία και μέχρι την αποφοίτησή του από τη Χάλκη, διετέλεσε δεξιός ψάλτης και χοράρχης της φοιτητικής χορωδίας της Θεολογικής Σχολής.

Ο π. Γεώργιος Τσέτσης στο αναλόγιο του Ι. Ν. Αγίας Παρασκευής Πικριδίου (26 Ιουλίου 2014). b40b9571-024a-4428-86c9-61c61e20dacc.jpg Αριστείδης Βικέτος

Σήμερα θεωρείται ως ένας από τους σημαντικότερους εναπομείναντες παλαιούς εκπροσώπους του φαναριώτικου «πατριαρχικού ύφους» του ψάλλειν. Εκτός από τις θεολογικές του μελέτες κυκλοφορούν εξαιρετικοί ψηφιακοί δίσκοι του με βυζαντινούς ύμνους.

Ούτε ένας Ρωμιός δεν απέμεινε 

Η σταδιακή μετατόπιση μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο του ρωμαίικου πληθυσμού της Πόλης από τις συνοικίες του Κεράτιου και των τειχών προς το κέντρο (Σταυρόδρομι, Φερίκιοϊ και Ταταύλα), η οποία εντείνεται μετά τα γεγονότα της 6ης-7ης Σεπτεμβρίου 1955, επηρέασε αρνητικά και την κοινότητα του Χάσκιοϊ. Το δημοτικό σχολείο διέκοψε τη λειτουργία του, ελλείψει μαθητών το 1973. Ο π. Γεώργιος Τσέτσης παρατήρησε  με λύπη ότι σήμερα  δεν κατοικεί Ρωμιός. Έτσι, το 2004 η χρήση της εκκλησίας παραχωρήθηκε από το Οικουμενικό Πατριαρχείο στη ρουμανική κοινότητα της Κωνσταντινούπολης. 

Τάφοι πατριαρχών

ΣΤΟ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΟ της Αγίας Παρασκευής ο διαπρεπής κληρικός Γεώργιος Τσέτσης μου έδειξε τις ταφόπλακες τάφων Πατριαρχών, ηγεμόνων και λογάδων του Γένους. Εκεί είναι θαμμένοι ο ονομαστός ελληνιστής Ιάκωβος Μάνος ο Αργείος (ο γνωστός και ως Γιακουμάκης) και ο περιώνυμος προστάτης των ελληνικών γραμμάτων Μανωλάκης ο Καστοριεύς.

Με βάση τα στοιχεία του Ελληνικού Προξενείου της Κωνσταντινούπολης, στις αρχές του 20ού αιώνα ο πληθυσμός της ορθόδοξης κοινότητας του Χάσκιοϊ ήταν περίπου 2.000 κάτοικοι. Το 1906 λειτουργούσε στην κοινότητα εξατάξια αστική σχολή και ένα εξατάξιο παρθεναγωγείο.

Σύμφωνα με μια πατριαρχική καταγραφή του έτους 1949, η ρωμαίικη κοινότητα του Χάσκιοϊ αποτελείτο στα μέσα του 20ού αιώνα από 61 οικογένειες. Ο αριθμός επιβεβαιώνεται και από τα αρχειακά στοιχεία του Χριστόφορου Χρηστίδη, σύμφωνα με τα οποία το 1955 η κοινότητα αυτή αποτελείτο από 60 οικογένειες και είχε ένα τριτάξιο δημοτικό σχολείο και μια φιλόπτωχο αδελφότητα.

Για δεύτερη φορά βρέθηκα στην Αγία Παρασκευή Πικριδίου στις 26 Ιουλίου 2014, στην Θεία Λειτουργία της μνήμης της , στην οποία χοροστάτησε ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος. Εκεί ήταν και ο π. Γεώργιος Τσέτσης. ( Οι φωτογραφίες είναι από την επίσκεψη του 2014. Τις φωτογραφίες του 2011 δεν μπόρεσα να τις βρω στο αρχείο μου).

26 Ιουλίου 2014: Μετά την Θ. Λειτουργία στην αίθουσα του Ι. Ν. της Αγίας Παρασκευής ομιλεί ο π. Γεώργιος Τσέτσης. b40b9571-024a-4428-86c9-61c61e20dacc.jpgΑριστείδης Βικέτος

*Ενδιαφέροντα στοιχεία για το Πικρίδιο και τους Ρωμιούς κατοίκους του δίνει η Κορνηλία Τσεβίκ-Μπαϊβερτιάν στο βιβλίο της “ΤΑ ΣΠΙΤΙΑ ΤΗΣ ΓΙΑΓΙΑΣ ΜΟΥ” (Εκδόσεις Τσουκάτου, Αθήνα 2021). Στο Πικρίδιο ήταν το πρώτο σπίτι της αείμνηστης γιαγιάς (από την μητέρα) της συγγραφέα. Η γιαγιά πρέπει να έμεινε εκεί στο δίπατο σπίτι της μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1960. Μικρό κορίτσι η συγγραφέας επισκεπτόταν την γιαγιά της και έμενε για κάποιες μέρες μαζί της.  

 

 

 

 

Share this post