Γιατί Τραμπ – Πούτιν έγιναν «περιστέρια» και η Ευρώπη «γεράκι»;
Βλέπουμε ανάμεσα στα πολλά παράξενα της εποχής μας να συζητούν την ίδια ώρα στο Ριάντ ΗΠΑ και Ρωσία για την «ειρήνη» και οι Ευρωπαίοι στο Παρίσι για την συνέχιση του πολέμου.Οι μεγάλοι τα βρίσκουν, οι Ευρωπαίοι νιώθουν παραγκωνισμένοι και κάνουν κινήσεις απελπισίας.Η χώρα μας περιμένει, απομονωμένη από δικά της λάθη, που θα γύρει η πλάστιγγα για να ακολουθήσει.Δεν μπορούμε να προβλέψουμε τη συνέχεια, σε βάθος χρόνου. Ειρήνη διαρκείας ή προετοιμασία για τον επόμενο πόλεμο;Από την συμφωνία της Γιάλτας το 1945 είχαμε μια περίοδο σταθερότητας τουλάχιστον μέχρι το 1990. Η συμφωνία έδωσε τη δυνατότητα να δημιουργηθούν τα Ηνωμένα Έθνη, η Παγκόσμια Τράπεζα, το ΔΝΤ και να λειτουργεί ο κόσμος με κάποιους κανόνες. Αυτή η κατάσταση βόλευε τις μεγάλες δυνάμεις της διπολικής ισορροπίας. Με εξαίρεση τους αντιαποικιακούς πολέμους, που ξεκίνησαν σαν αντιμπεριαλιστικοί, βόλευαν κύρια την Σοβιετική Ένωση αλλά και η Αμερική δεν είχε απώλειες μια και οι αποικίες ανήκαν στη Βρετανία, Γαλλία και Πορτογαλία και την υπερατλαντική δύναμη δεν την πείραζε ιδιαίτερα να τους ξεδοντιάσει και να παρουσιαστεί σαν δύναμη ελευθερίας και δημοκρατίας.
Μετά το 1990 ο όρος «rules based order» (τάξη βασισμένη σε κανόνες) χρησιμοποιήθηκε «μονοπωλιακά» από τους Δυτικούς για να δείξει την κατάσταση που είχε επιβληθεί από τον ένα και μοναδικό τότε πόλο.Τα πράγματα διαφοροποιήθηκαν μετά το 1990 όχι γιατί «ήρθε το τέλος της Ιστορίας» όπως αποτυχημένα δήλωσε και αργότερα ανακάλεσε ο Φουκουγιάμα, αλλά γιατί η μονοκρατορία ενίσχυσε την αντίληψη του American Exceptionalism (Αμερικανική Εξαιρετικότητα), μιας ιδέας που υποστηρίζει ότι οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι μοναδικές ή ξεχωριστές σε σχέση με άλλα κράτη και συχνά σχετίζεται με έννοιες όπως το Manifest Destiny (η πεποίθηση ότι οι ΗΠΑ είχαν «θεϊκή εντολή») και ο ψυχρός πόλεμος ήταν αναγκαίος για να υπερασπιστεί τον «ελεύθερο κόσμο». Οι αντιλήψεις αυτές είναι ιδιαίτερα έντονες στο Ρεπουμπλικανικό κόμμα και ακόμη πιο έντονες σε ακραίους οπαδούς της «λευκής υπεροχής» (white supremacy).
Από την άλλη μεριά η πάλαι ποτέ Σοβιετική Ένωση και νυν Ρωσία, έχασε την ασπίδα των ανατολικών χωρών της Ευρώπης και διαλύθηκε η οικονομία της, με τραγικές καταστάσεις την δεκαετία του ’90. Η ανοδική πορεία της μετά το 2000 δείχνει ότι οι υποδομές δεν ήταν χωρίς σοβαρή οργάνωση, μπόρεσε να αναγεννηθεί, να υποστηρίξει ένα πόλεμο υψηλής έντασης και να αντιμετωπίσει οικονομικές κυρώσεις που θα είχαν καταβάλει οποιοδήποτε άλλο κράτος χωρίς βάσεις λειτουργίας.Η κατάσταση όμως έφτασε, παγκόσμια, σε σημείο μεγάλου κινδύνου ακόμη και πυρηνικού πολέμου ή αμοιβαίας καταστροφής της οικονομίας των μεγάλων δυνάμεων. Η κύρια αποτυχία της κυβέρνησης Μπάιντεν ήταν η προσέγγιση Ρωσίας-Κίνας και η συσπείρωση των χωρών του Παγκόσμιου Νότου με καθαρά αντιδυτική κατεύθυνση. Η επιρροή της Δύσης στην Αφρική και στην Ασία έχει μειωθεί σημαντικά ενώ όλο και περισσότερα κράτη, ακόμη και της Λατινικής Αμερικής προσεγγίζουν την Κίνα. Η ένταξη της Κούβας στον προθάλαμο (partners) των BRICS και η κατασκευή μεγάλου λιμανιού από τους Κινέζους στο Περού, δείχνουν που πάνε τα πράγματα.
Οι BRICS το 2024 αποτελούσαν γεωγραφικά το 45% του πλανήτη, με 46% του πληθυσμού, 46% του παγκόσμιου ΑΕΠ, 23-30% του παγκόσμιου εμπορίου, 32% της παραγωγής φυσικού αερίου, 43% του πετρελαίου και 38% των εισαγωγών προϊόντων πετρελαίου.Σύμφωνα με το ΔΝΤ, το αμερικανικό δολάριο αντιπροσωπεύει το 58% των παγκόσμιων νομισματικών αποθεμάτων και αποτελεί το κύριο συνάλλαγμα στις αγορές πετρελαίου. Όμως δεν είναι πλέον το μοναδικό νόμισμα συναλλαγών.Οι παλαιοί θεσμοί του Bretton Woods όπως η Παγκόσμια Τράπεζα, το ΔΝΤ, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, που υποστήριξαν την Δύση, δεν μπορούν πλέον να εξυπηρετήσουν τις τωρινές ανάγκες του πολυπολικού κόσμου. Στην πραγματικότητα, διευκόλυναν, με την παγκοσμιοποίηση, την αύξηση των κερδών σε ορισμένους κύκλους, αυξάνοντας παράλληλα τις ανισότητες και την εκμετάλλευση αλλά και την διάλυση κρατών και της κυριαρχίας των.
Οι επιχειρήσεις έφυγαν από τις δυτικές χώρες σε αναζήτηση καλύτερης τύχης και νέων τεχνολογιών.Οι επιστήμονες τους ακολούθησαν. Έφυγαν από την Ευρώπη προς την Αμερική ή την Κίνα.Η ανάπτυξη έφυγε από την κλασική οικονομική εμπορευματική παραγωγή και διακίνηση και τα κυριότερα κέρδη πάνε στις «μεγαλοφυίες» των χρηματικών μηχανορραφιών και κερδοσκόπων. Οι ίδιοι αυτοί απαιτούν πλέον άμεση διαχείριση των πραγμάτων επ’ ωφελεία τους. Πέρασαν οι εποχές που χρειάζονταν προσχήματα, ήρθε η ώρα του Μάσκ, που διευθύνει κυνικά και απροκάλυπτα την πορεία της αμερικανικής οικονομίας.Όμως η απληστία δεν είναι πάντοτε ο καλύτερος σύμβουλος.Η αποδυνάμωση της αμερικανικής οικονομίας, η στασιμότητα της ευρωπαϊκής και οι κίνδυνοι στη ρωσική, δεν μπορούν να μη προκαλέσουν κινδύνους για τους κυρίαρχους συστημικούς κύκλους. Παράλληλα, υπάρχει ένας κόσμος της εργασίας που είναι σιωπηλός αλλά δεν αντέχει άλλο. Είναι η περίπτωση που οι «πάνω δεν μπορούν και οι κάτω δεν αντέχουν».
Ο Τραμπ θέλει να πάρει ανάσα η αμερικανική οικονομία, να αναδιοργανωθεί για να αντιμετωπίσει την κινεζική επέλαση προϊόντων. Θέλει επίσης να αποσυνδέσει την Ρωσία από την Κίνα. Βάζει μπροστά τις παλιές συνταγές του Νίξον και του Κίζινγκερ.Ξεχνάει τις αντιλήψεις του American Exceptionalism, τουλάχιστον απέναντι στη Ρωσία, κάνει την ανάγκη φιλότιμο και συζητάει μαζί της. Μας το είπε καθαρά. ‘’Ειρήνη και ευημερία’’. Ξέχασε να μας πει για ποιόν και γιατί.Ο Πούτιν, από την άλλη πλευρά, θέλει να μαζέψει τα ερείπια του πολέμου, αφού έδωσε ένα καλό μάθημα στη Δύση.Οι δυο άσπονδοι εχθροί, βρέθηκαν να έχουν κοινά συμφέροντα. Έστω για κάποιο διάλειμμα. Συζήτησαν ακόμη και για ενεργειακή συνεργασία στην Αρκτική.Θυσιάζουν και οι δυο, σε κάποιο βαθμό, τους φίλους και συμμάχους τους. Ο Τραμπ την Ευρώπη και φυσικά την Ουκρανία και ο Πούτιν βάζει σε κίνδυνο την φιλία του με την Κίνα.
Η Ευρώπη, βλέπει ανήμπορη τον παραμερισμό αλλά είναι ξεδοντιασμένη οικονομικά και στρατιωτικά. Απομονωμένη από την Αμερική και αποκλεισμένη από την Ρωσία. Σε απόγνωση αναζητά την συνέχιση του πολέμου για να διατηρήσει την επιρροή στις ανατολικές χώρες και να πάρει κάποια συμβόλαια ανοικοδόμησης καθώς και στρατιωτικά στην Ουκρανία. Δεν έχει όμως ομοιογένεια στην πολιτική της.Ακροδεξιές κυβερνήσεις (Ουγγαρία, Σλοβακία) και ακροδεξιά κόμματα θέλουν επιστροφή στις παλιές ευρωπαϊκές συνεργασίες με την Ρωσία, επιθυμούν «ευημερία» και «τάξη» αντί των περιπετειών που ζητούσαν σε παλιότερες εποχές και αυτό είναι θέμα που χρειάζεται εξέταση. Παλιά τους έτρεφε η αναταραχή και ο αυξημένος πληθωρισμός. Τώρα αντιστράφηκαν οι ρόλοι. Έγιναν οι κύριοι υπερασπιστές της ήρεμης πορείας του συστήματος. Προσελκύουν έτσι εργαζόμενους αφού την ίδια στιγμή τα κόμματα του Κέντρου και της παραδοσιακής Δεξιάς θέλουν λιτότητα για να τροφοδοτήσουν τον πόλεμο.
Ο Τραμπ επιδιώκει την ανασυγκρότηση της αμερικανικής βιομηχανίας, με ενεργοποίηση όλων των παραγωγικών δυνάμεων (εργασίας, κεφαλαίου και πόρων), φυσικά με επικεφαλής τους ολιγάρχες. Χρειάζεται χρόνο και ηρεμία. «Νόμο και τάξη», όχι διαδηλώσεις, όχι πολλούς μετανάστες. Ότι είχε να πάρει από την Ευρώπη το πήρε (ενέργεια και επιστήμονες). Έχει ανάγκη περισσότερο το Ισραήλ και την Σαουδική Αραβία, για το πετρέλαιο και την «ηρεμία» στη Μ. Ανατολή, παρά την Ευρώπη. Δεν θέλει τον «ταραξία» Ιράν, πολύ περισσότερο με πυρηνικά.Δεν χρειάζεται την Ευρώπη σαν κοιτίδα ιδεών και Δημοκρατίας. Εξάλλου την κατηγορεί ότι έπαψε να είναι δημοκρατική και ότι είναι ανελεύθερη επειδή εμποδίζει τα ακροδεξιά κόμματα.Την θέλει υποταγμένη, με ακροδεξιές κυβερνήσεις, που θα διασφαλίζουν την «τάξη» και δεν θα προκαλούν αλλαγή της ευρασιατικής σκακιέρας. Οι επεκτάσεις του ΝΑΤΟ από το 1994 μέχρι τώρα θεωρούνται αρκετές. Θεωρεί τον πόλεμο στην Ουκρανία λάθος.
Πιστεύει ότι οι «κόκκινες» γραμμές αντιπαράθεσης από τα εξωτερικά σύνορα μετατέθηκαν στο εσωτερικό του Δυτικού κόσμου και στο εσωτερικό των κρατών. Το είπε ο αντιπρόεδρος Βάνς στο Μόναχο. Εκεί που εμείς δεν βλέπουμε αντιδράσεις εντός της Ευρώπης, ίσως βλέπει αυτός.Είναι η ώρα της ανασυγκρότησης της Δύσης απέναντι στην Κίνα και όχι η δημιουργία νέων εχθρών. Κάπως έτσι βλέπουν οι «νέοι σερίφηδες» την κατάσταση.Τραμπ και Πούτιν θέλουν χρόνο. Η Κίνα επίσης δεν λέει όχι στην παγκόσμια ηρεμία για να απλώσει μεθοδικά τα δικά της δίκτυα εμπορίου και επιρροής.Οι βιαστικοί Ευρωπαίοι, κατακερματισμένοι, απελπισμένοι και χωρίς ενιαία φωνή, με οικονομία στα όρια της ύφεσης, ας προσπαθήσουν να αποκτήσουν φωνή και στρατό. Για την ώρα δίνουν όπλα στην Ουκρανία έναντι ανοικοδόμησης. Οι μεγάλοι για τα μεγάλα, οι μικροί για τα μικρά.Η ελληνική κυβέρνηση χωρίς πυξίδα, σχέδιο και τόλμη, δεν μπορεί να φύγει από το πεπρωμένο του «δεδομένου» συμμάχου που αγοράζει, εναγώνια, ακριβά όπλα για να καλοπιάσει τους προμηθευτές ώστε να συγκρατήσουν την προκλητική γείτονα Τουρκία ενώ αδιαφορεί για την παραγωγικότητα, την οργάνωση του κράτους και την πραγματική διασφάλιση των συμφερόντων του λαού και της χώρας.
*Ο Ν. Τόσκας είναι πρώην υπουργός και υποστράτηγος ε.α.Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους. Πηγή:dnews.gr
