Γεωπολιτικές σφαίρες επιρροής και θρησκευτική διπλωματία

Το ΝΑΤΟ, η Ρωσία, και η ρωσική Εξαρχία Αλεξανδρείας

Του Στέφανου Πέππα*

Τα τελευταία εικοσιτετράωρα παρατηρούμε συνεχή και κλιμακωτή αύξηση στρατιωτικών και διπλωματικών κινήσεων ΝΑΤΟ, Ρωσίας, και Ουκρανίας σχετικά με τα γεγονότα αφενός της προσπάθειας επέκτασης του ΝΑΤΟ στο μαλακό υπογάστριο της Ρωσίας, με πιθανή είσοδο της Ουκρανίας στην Βορειοατλαντική Συμμαχία, αφετέρου με τα γεγονότα προσάρτησης των εδαφών της Κριμαίας στον ρωσικό κορμό από το 2014. Η οκταετής αντιπαράθεση των δύο κρατών με την συνεχή παρουσία ισχυρών στρατιωτικών ρωσικών δυνάμεων στην περιοχή ανάγκασε το Κίεβο να αποζητά διπλωματική και στρατιωτική στήριξη από την Δύση, ουσιαστικά από την Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ, οργανισμούς στους οποίους επιθυμεί να ενταχθεί.

Η Ουκρανία, υπό την προεδρία του Βολοντίμιρ Ζελένσκι από το 2019, έχει ανοικτά προβάλλει την πρόθεση της ένταξης της χώρας του στην Ε.Ε. και στο ΝΑΤΟ εν αντιθέσει με τον προκάτοχό του Βίκτορ Γιαννουκόβιτς, ο οποίος το 2014 με την απόφασή του να διακόψει την διαδικασία σύνδεσης με την Ε.Ε. προκάλεσε μεγάλες αντικυβερνητικές διαδηλώσεις. Η πτώση της κυβέρνησής του είχε ως αποτέλεσμα την εμπλοκή του ρωσικού στρατιωτικού βραχίονα στην Κριμαία, ώστε να αντιμετωπιστεί η πολιτική αστάθεια. Τότε ήταν που έλαβαν χώρα τα γεγονότα της Κριμαίας, με δημοψηφίσματα των κατοίκων που ζητούσαν προσάρτησή τους στη Ρωσική Ομοσπονδία, γεγονός φυσικά μη αποδεκτό από την Δύση και την παρούσα κυβέρνηση του Κιέβου.

Στις 10 Ιανουαρίου υπήρξε κρίσιμη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών των ΗΠΑ, Άντονι Μπλίνκεν, και του Ρώσου ομολόγου του, Σεργκέι Λαβρόφ, στην Γενεύη. Στην συνάντηση διεξήχθηκαν σκληρές διαπραγματεύσεις για την θέσπιση κοινά αποδεκτού σχεδίου ασφαλείας. Η μια πλευρά κατά της ρωσικής παρουσίας στην περιοχή, και η άλλη κατά της εισόδου της όμορης χώρας της Ρωσίας στο ΝΑΤΟ, καθώς και της μη δημιουργίας στρατιωτικών βάσεων σε πρώην σοβιετικά κράτη σε συνδυασμό με στρατιωτική συνεργασία. Η ρωσική διπλωματία συνεχίζει να διεκδικεί γραπτή δέσμευση για όσα αναφέραμε παραπάνω, καθώς η σφαίρα επιρροής της πιέζεται ασφυκτικά από την επέκταση της Δύσης τόσο διπλωματικά, όσο και στρατιωτικά, εφόσον υφίσταται και εξοπλισμός της Ουκρανίας από τις ΗΠΑ και όχι μόνο.

 [1]

Μαχητές της αυτοαποκαλούμενης Λαϊκής Δημοκρατίας του Λουχάνσκ συμμετέχουν σε μια πομπή που σηματοδοτεί την Ορθόδοξη Χριστιανική γιορτή των Θεοφανείων κοντά σε ναό στην ελεγχόμενη από τους αντάρτες πόλη Alchevsk της Ουκρανίας, στις 19 Ιανουαρίου 2022. REUTERS/Alexander Ermochenko
————————————————————

Ο Άντονι Μπλίνκεν πριν από την συνάντηση που είχε με τον Σεργκέι Λαβρόφ είχε μεταβεί στο Βερολίνο, όπου είχε διαδοχικές συναντήσεις με την Γερμανίδα ομόλογό του, Αναλένα Μπέρμποκ, η οποία προηγουμένως είχε επισκεφθεί Κίεβο και Μόσχα για το φλέγον ζήτημα, με τον υπουργό Εξωτερικών της Γαλλίας, Ζαν Υβ Λε Ντριάν, και τον αναπληρωτή υπουργό Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας, Τζέιμς Κλέβερλι. Εν τω μεταξύ, οι δηλώσεις του Ουκρανού πρέσβη στο Βερολίνο Αντρίι Μέλνικ, σχετικά με περαιτέρω εξοπλισμό –ίσως και πυρηνικό – της Ουκρανίας δείχνει την αποφασιστικότητα της Ουκρανικής κυβέρνησης στο θέμα. Στο παζλ των Δυτικών δυνάμεων που υποστηρίζουν την Ουκρανία συμπεριλαμβάνεται και η Μ. Βρετανία, η οποία έχει αποστείλει αντιαρματικούς εκτοξευτές και πυραύλους στο Κίεβο μαζί με βρετανικές δυνάμεις ειδικών επιχειρήσεων που επίσημα δρουν ως εκπαιδευτές του ουκρανικού στρατού. Ο Βρετανός πρωθυπουργός, Μπόρις Τζόνσον, έχει προβεί σε δηλώσεις υπέρ της ακεραιότητας και εθνικής κυριαρχίας της Ουκρανίας. Μεγαλύτερες στρατιωτικές δυνάμεις της Μ. Βρετανίας βρίσκονται στα εδάφη της Εσθονίας με μηχανοκίνητο πεζικό, άρματα μάχης, πυροβολικό, και αντιαεροπορικά μέσα.

Από την πλευρά της, η Γερμανία έχει δηλώσει ανοικτά πως δεν προτίθεται να σταθεί στρατιωτικά με την αποστολή δυνάμεων ή την παροχή οπλικών συστημάτων στο πλευρό της Ουκρανίας παρά μόνο με την δημιουργία στρατιωτικού νοσοκομείου επί του πεδίου εν όψει πιθανής αναμέτρησης. Η Γερμανίδα Υπουργός Άμυνας, Κριστίν Λαμπρέχτ, τόνισε πως οποιαδήποτε στρατιωτική βοήθεια δε θα συμβάλλει στην εκτόνωση της κρίσης, γεγονός που δυσαρέστησε ιδιαίτερα την Ουκρανική κυβέρνηση η οποία προέβη σε δηλώσεις περί Γερμανικής υποβοήθησης προς τον Πούτιν. Στην ρητορική αυτή της κυβέρνησης του Κιέβου συνέβαλαν οι δηλώσεις και η παραίτηση τελικά του Γερμανού Α/ΓΕΝ, Ναυάρχου Κάϊ Άχεμ Σένμπαχ, ο οποίος έκανε λόγο για αδυναμία ανάκτησης της Κριμαίας εκ μέρους των Ουκρανών από την Ρωσία και πως ο πρόεδρος Πούτιν αξίζει σεβασμού. Ο Ναύαρχος υπέβαλλε την παραίτησή του, η οποία έγινε δεκτή από την Γερμανίδα Υπουργό.

Η ψυχροπολεμική ένταση, που ουσιαστικά ποτέ δεν έπαψε να υπάρχει, επηρεάζει και την ελληνική πραγματικότητα σε πολλά επίπεδα. Αναφερόμαστε στους άνω των ενενήντα χιλιάδων Έλληνες κατοίκους της περιοχής της Κριμαίας, στο διπλωματικό και στρατιωτικό επίπεδο ως μέλος των Δυτικών συμμαχιών, και ως χώρα-πλατφόρμα υποδοχής Αμερικανικού στρατιωτικού προσωπικού και υλικού (κυρίως το λιμάνι της Αλεξανδρούπολης) το οποίο μεταφέρεται με ίδια μέσα στην ζώνη της Ανατολικής Ευρώπης, στον οικονομικό τομέα που ήδη υφίσταται τα πρώτα απόνερα από την ενεργειακή κρίση η οποία μπορεί να μεταβληθεί σε μείζονα αν οι ΗΠΑ αποφασίσουν τις οικονομικές και όποιες άλλες κυρώσεις κατά της Ρωσίας. Επομένως, το κατά πόσον η Μόσχα θα συνεχίσει να παρέχει φυσικό αέριο στην Ευρώπη υπόκειται σε σενάρια. Οι τιμές ακόμη και σε απειλή πολέμου έχουν αυξηθεί τον τελευταίο μισό χρόνο περίπου, πόσω μάλλον αν υπάρξει όντως πολεμική αναμέτρηση.

Η ένταση επηρεάζει την γεωγραφική γειτονιά μας έτι περαιτέρω καθώς η χρήση του λιμένα του Δυρραχίου στην Αλβανία για στρατιωτική χρήση από την Ουάσιγκτον ή το ΝΑΤΟ θα βάλει στο στόχαστρο και την γειτονική μας χώρα. Ο οδικός και σιδηροδρομικός άξονας από το Δυρράχιο μέσω Σκοπίων και Βουλγαρίας (Παραεγνατία) επιτρέπει την ανάπτυξη και κίνηση στρατιωτικών δυνάμεων μέχρι τη Μαύρη Θάλασσα (βλ. Βάρνα, Μπουργκάζ). Η χρήση του αλβανικού λιμένα δοκιμάστηκε στη μεγάλη νατοϊκή άσκηση «Defender Europe» το Μάιο του 2021 με 28.000 στρατιωτικό προσωπικό.

Ως κύριο αντικειμενικό σκοπό της, η Ρωσία κρίνουμε πως έχει την ανάσχεση εξάπλωσης της Βορειοατλαντικής συμμαχίας, που ήδη μετρά 30 χώρες κάτω από την σημαία της και όχι τόσο την εισβολή και κατάληψη της Ουκρανίας, πράγμα το οποίο επιχειρείται να καταδειχθεί ως απώτερος σκοπός της τριβής Ρωσίας και Ουκρανίας. Η χρήση ψευδών ή παραπλανητικών ειδήσεων λαμβάνει χώρα και από τις δύο πλευρές, αν και οι υβριδικές επιχειρήσεις μπορεί να συνεχίζονται και συγκεκαλυμμένα επί του πεδίου μακριά από τα μάτια τρίτων.

Τολμούμε να συνδέσουμε διπλωματικώ τω τρόπω, τα επικίνδυνα γεγονότα που διαδραματίζονται στα σύνορα της Ρωσίας με την απόφαση του Πατριαρχείου Μόσχας να δημιουργήσει Εξαρχία μέσα στα όρια του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας. Στον αντίποδα, ή ως παράλληλη κίνηση της γεωπολιτικής στρατηγικής και διπλωματίας, η Ρωσία βλέποντας την αυξημένη πίεση από την Δύση αποφασίζει να ελέγξει έτερους τομείς ήπιας ισχύος μέσω άσκησης θρησκευτικής διπλωματίας –έστω και αντικανονικά– στην Αφρικανική ήπειρο. Μπορούμε να το ερμηνεύσουμε ως μια διασπαστική κίνηση της εκκλησιαστικής εν προκειμένω διπλωματίας της Μόσχας, καθώς η Αφρική αποτελεί και πεδίο δράσης σημαντικών ευρωπαϊκών και βορειοαμερικανικών συμφερόντων. Επομένως, ένας αντιπερισπασμός κατ’ αυτόν τον τρόπο μπορεί να λειτουργήσει ακτινωτά με την εμπλοκή των ανάλογων διπλωματικών δυνάμεων μακριά από το μαλακό υπογάστριο της Ρωσίας. Σε αυτό το μοντέλο ακολούθησε και η επίσημη ανακοίνωση του Υπουργού Εξωτερικών, Σεργκέι Λαβρόφ, περί σύναψης στρατιωτικής συνεργασίας με την Κούβα, την Βενεζουέλα, και τη Νικαράγουα. Η δημιουργία Εξαρχίας εντός των κανονικών ορίων δικαιοδοσίας του παλαίφατου Πατριαρχείου Αλεξανδρείας δεχόμενη στις τάξεις της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας κληρικούς από τουλάχιστον 100 ενορίες του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας από 8 χώρες της Αφρικής, κατά τις ανακοινώσεις του Πατριαρχείου Μόσχας, προκαλεί αναμενόμενες αντιδράσεις τόσο από τον Οικουμενικό Θρόνο της Κωνσταντινούπολης, όσο και από το Πατριαρχείο Αλεξανδρείας. Το Οικουμενικό Πατριαρχείο χαρακτήρισε ως αντικανονική και αυτή την εισπήδηση της Εκκλησίας της Ρωσίας στην Αφρική.

Η δυσμενής εξέλιξη μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε βαθύτερο σχίσμα μεταξύ Πατριαρχείου Μόσχας και Οικουμενικού Θρόνου και όχι μόνο διακοπή κοινωνίας, όπως διακοπή κοινωνίας συνέβη και το 1833 μεταξύ της Εκκλησίας της Ελλάδος και του Οικουμενικού Πατριαρχείου ένεκα της αντικανονικής ανακήρυξης Αυτοκέφαλου από πλευράς της Αντιβασιλείας της Ελλάδας. Παράλληλα, υφίστανται διεθνείς πολιτικές και διπλωματικές προεκτάσεις. Το θέμα της Ουκρανίας είναι στο προσκήνιο και στον εκκλησιαστικό τομέα με την δημιουργία του Αυτοκέφαλου της Ουκρανικής Εκκλησίας το οποίο δεν κάνει δεκτό η Ρωσική Εκκλησία κάνοντας λόγο για αυτοχειροτόνητους, καθηρημένους, και Ουνίτες.

Η εισπήδηση στην Αφρική επομένως, εκλαμβάνεται ως απάντηση της Ρωσίας στις διπλωματικές πιέσεις αφενός, και στην απόφαση του Οικουμενικού Πατριαρχείου αφετέρου. Να σημειώσουμε εδώ για ιστορικούς λόγους και όχι μόνο, πως η Ρωσική εκκλησία υπαγόταν στο Οικουμενικό Πατριαρχείο από το 988 μ.Χ. οπότε και δέχθηκε τον Χριστιανισμό επίσημα ως πίστη, ενώ η τότε έδρα της ήταν το Κίεβο. Η Ρωσία ως Πατριαρχείο Μόσχας, έγινε αυτόνομη Εκκλησία με υπογραφή του Οικουμενικού Πατριάρχη μόλις το 1589 και αυτό ύστερα από ρωσικές μεθοδεύσεις λόγω της ισχυροποίησής της έναντι της -από το 1453- σκλαβωμένης Μητέρας Εκκλησίας της Κωνσταντινουπόλεως. Η Αγία και Ιερά Σύνοδος του Πατριαρχείου Αλεξανδρείας είναι πιθανό να αποφασίσει και να ζητήσει την σύγκληση Πανορθόδοξης Συνόδου για το μείζον εκκλησιαστικό ζήτημα, στο οποίο θα κριθεί το μέλλον της ενότητας των Ορθόδοξων Εκκλησιών. Ο Πατριάρχης Μόσχας ανέθεσε στον Αρχιεπίσκοπο Βλαντικαβκάζ και Αλάνιας κ. Λεωνίδα να εισηγηθεί την δημιουργία της Εξαρχίας Αφρικής, με πρώτο Έξαρχο τον προαναφερθέντα.

Μένει να δούμε τις εξελίξεις και στα δύο αυτά μέτωπα τα οποία έχουν μέγιστη, διεθνή σημασία και αντίκτυπο το καθένα στον βαθμό και στο εύρος που του αναλογεί. Συμπερασματικά, στο ζήτημα Ρωσίας-Ουκρανίας-ΝΑΤΟ, οι προβαλλόμενες από την Ουάσιγκτον στρατιωτικές διευκολύνσεις με την προσφορά αντιαρματικών όπλων και η μόνιμη παρουσία αμερικανικών στρατιωτικών δυνάμεων στην Ευρώπη [1], με την ενίσχυσή τους μέσω του λιμένα της Αλεξανδρούπολης, καθιστούν με την παρουσία τους επίδειξη δύναμης και θέλησης εκ μέρους της κυβέρνησής τους για τυχόν στρατιωτική εμπλοκή. Είναι σίγουρο επίσης, πως ο κυβερνοπόλεμος έχει αρχίσει και από τις δύο πλευρές. Θυμίζουμε τον ασύμμετρο πόλεμο που εξαπολύθηκε από πλευράς Ρωσίας προς την Ουκρανία κατά την κρίση στη Κριμαία μέσω των υπηρεσιών πληροφοριών τόσο κρατικών όσο και στρατιωτικών και ομάδες κατασκοπείας, όπως η APT29 (Advanced Persistent Threat Group 29), που διενεργεί και κυβερνοεπιθέσεις εκτός από υποκλοπή πληροφοριών και δεδομένων.

Παρόλα αυτά, το γεγονός ότι η ζώνη κρίσης και ενδιαφέροντος βρίσκεται στα σύνορα της Ρωσίας τείνει να καταστήσει την όποια αντιπαράθεση σε εύκολη υπόθεση για την ίδια. Με δεδομένη την ισχύ πυρός που έχει διαθέσει, η οποία από ανοικτές πηγές ανέρχεται στις παρακάτω δυνάμεις:

-200-250.000 στρατιωτικό προσωπικό σε 2-3 ζώνες αυτή την στιγμή στα σύνορα με την Ουκρανία, στη χερσόνησο της Κριμαίας, αλλά και εντός της Λευκορωσίας,
-Αεροπορική υπεροχή λόγω τόσο των στρατηγικών βομβαρδιστικών, όσο και των σύγχρονων μαχητικών πολλαπλών ρόλων,
-Εγγύς, μέση και μακρά αντιαεροπορική ομπρέλα και πολλαπλά μέσα Ηλεκτρονικού Πολέμου,
Σκοπίμως δεν κάνουμε λόγο για τους βαλλιστικούς πυραύλους, συμβατικούς και πυρηνικούς, διότι πιστεύουμε σε μη χρήση τους, αν οι ΗΠΑ και το ΝΑΤΟ δεν εμπλακούν.

Οι διπλωματικές κινήσεις σε ύψιστο επίπεδο πρέπει να ενταθούν παρόλο που η σκληρή ισχύς είναι το χαρτί εκείνο που δίνει το τέμπο και τις δυνατότητες επιβολής των διαπραγματεύσεων. Εάν το ΝΑΤΟ συνεχίσει να θέλει να κάνει την παρουσία του αισθητή και να εντάσσει χώρες κάτω από την σημαία του, τότε η μόνη πολιτική του για διασφάλιση της παγκόσμιας ειρήνης την δεδομένη στιγμή οφείλει να είναι ο διάλογος και οι διπλωματικές επαφές με έτερους οργανισμούς και συμμαχίες, όπως τον Οργανισμό Συνεργασίας της Σαγκάης (ΟΣΣ), αντίβαρο του ΝΑΤΟ, ιδρυτικό μέλος του οποίου είναι η Ρωσία. Φυσικά, η θέληση κάθε επιμέρους χώρας σχετικά με την απόφασή της σε ποιο άρμα συμμαχίας θα προσδεθεί πρέπει να είναι σεβαστή από τις όμορες και μη χώρες, έστω κι αν αυτές επηρεάζονται από την απόφασή της. Οι κινήσεις επέκτασης ή υπαναχώρησης στο διεθνές περιβάλλον έχουν πάντοτε κάποιο εκτόπισμα, το οποίο με την σειρά του δημιουργεί τις ανάλογες αναταράξεις, ήπιες ή έντονες. Ο διάλογος και οι από κοινού διαπραγματεύσεις Οργανισμών, όπως οι προαναφερθέντες βρίσκονται εντός των κανονιστικών πλαισίων του Διεθνούς Δικαίου και αφενός ενισχύουν την ήπια επίλυση διαφορών, αφετέρου, και για να είμαστε ρεαλιστές, η σκληρή ισχύς –η προς πόλεμον ικανότητα– είναι εκείνη που δίνει το τακτικό πλεονέκτημα σε κάθε πλευρά να επιτύχει το πολιτικό, οικονομικό, και ζωτικό της συμφέρον.

*Ο ΣΤΕΦΑΝΟΣ ΠΕΠΠΑΣ είναι αρθρογράφος περί θεμάτων Διεθνών Σχέσεων, Άμυνας και Γεωπολιτικής και Θεολογίας με αντίστοιχες σπουδές από το ΕΚΠΑ, το Leiden University, και το London SOAS University./ Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους. ΠΗΓΗ: «Foreign Affairs, The Hellenic Edition»

Σύνδεσμοι:
[1] https://www.europeafrica.army.mil/Units/ [2]

Πηγές:
-https://www.naftemporiki.gr/story/1823782/krisimi-sunantisi-mplinken-labrof-sti-geneui-gia-tin-oukrania
-https://www.capital.gr/diethni/3609804/ti-tha-simaine-o-polemos-stin-oukrania-gia-tin-energeiaki-krisi-tis-europis
-https://ambassadorsatlarge.com/archives/82298
-https://www.dw.com/el/%CE%B7-%CE%BF%CF%85%CE%BA%CF%81%CE%B1%CE%BD%CE%AF%CE%B1-%CE%B6%CE%B7%CF%84%CE%AC-%CF%83%CF%84%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%B9%CF%89%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B2%CE%BF%CE%AE%CE%B8%CE%B5%CE%B9%CE%B1-%CE%B1%CF%80%CE%AD%CE%BD%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CF%81%CF%89%CF%83%CE%AF%CE%B1/a-57235906
-https://www.dw.com/el/%CE%BF-%CE%BC%CF%80%CE%BB%CE%AF%CE%BD%CE%BA%CE%B5%CE%BD-%CF%83%CF%84%CE%BF-%CE%B2%CE%B5%CF%81%CE%BF%CE%BB%CE%AF%CE%BD%CE%BF-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%BF-%CE%BF%CF%85%CE%BA%CF%81%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C/a-60494898
-Ukraine accuses Germany of ‘encouraging Putin’ over refusal to send weapons to Kyiv | Euronews
-https://www.dw.com/el/%CE%B2%CF%81%CE%B5%CF%84%CE%B1%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%B1%CF%80%CE%BF%CF%86%CE%B1%CF%83%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%84%CE%B7%CF%84%CE%B1-%CE%AD%CE%BD%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CF%81%CF%89%CF%83%CE%AF%CE%B1%CF%82/a-60524287
-Ρωσική Εξαρχία Αφρικής: Ο Ρώσος αργεί αλλά απαντά σκληρά και ακαριαία | Κατάνυξη (katanixi.gr)
-https://www.orthodoxianewsagency.gr/patriarxeia/patriarxio_aleksandrias/antidrasi-tou-patriarxeiou-aleksandreias-gia-tin-rosiki-eksarxia-stin-afriki/

ΦΩΤΟ ΕΠΑΝΩ: .tribune.gr