Έτσι γεννήθηκαν οι Ταλιμπάν: οι αποκαλύψεις του Έλληνα απεσταλμένου του ΟΗΕ στο Αφγανιστάν
Συνέντευξη του Σωτήρη Μουσούρη το 2019 στο insidestory.gr , με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου του : “Αφγανιστάν …και ξαφνικά οι Ταλιμπάν”
Της Elisabetta Casalotti*
“Τον Ιούνιο 2014, στο διαμέρισμά μου στη Νέα Υόρκη, στο τέλος φιλικής συγκέντρωσης, όταν έφυγαν όλοι, ο Μαχμούντ Χαμαντάνι, ο συμπαθής νέος Πέρσης διερμηνέας μου τότε, και τώρα ζωγράφος στην Αμερική, μου είπε: “Κύριε Μουσούρη, δεν θυμάμαι αν σας το έχω ξαναπεί, αλλά όταν φύγατε το 1995 από το Πακιστάν, ένας υψηλόβαθμος της αμερικανικής πρεσβείας σε μια εκδήλωση μού πέταξε τα εξής: Finally we got rid of Moussouris; he was against the Taliban(Επιτέλους ξεφορτωθήκαμε τον Μουσούρη· ήταν ενάντια στους Ταλιμπάν)”».
Αυτήν την αποκαλυπτική μαρτυρία επέλεξε ο Σωτήρης Μουσούρης ως υστερόγραφο του βιβλίου του Αφγανιστάν …και ξαφνικά οι Ταλιμπάν , που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ι. Σιδέρη (2019) , με πρόλογο του Θάνου Βερέμη. Το κορυφαίο στέλεχος του ΟΗΕ ήταν από το 1992 έως το 1995 προσωπικός απεσταλμένος του τότε Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ Μπούτρος Μπούτρος-Γκάλι και Συντονιστής Ανθρωπιστικής Βοήθειας στο Αφγανιστάν. Κατά τη διάρκεια της θητείας του, πραγματοποίησε με ορμητήριο το Πακιστάν πολλές αποστολές στο Αφγανιστάν, μερικές από αυτές πολύ επικίνδυνες, και έζησε από κοντά τον εμφύλιο πόλεμοAfghan Civil War (1992–1996) και τη καταστροφή της Καμπούλ. Παράλληλα έζησε εκ των έσω τη γέννηση του φαινόμενου των Ταλιμπάν και του ισλαμικού φονταμενταλισμού.
Ήταν μια εμπειρία που τελικά τον οδήγησε να παραιτηθεί από τον ΟΗΕ υστέρα από 28 χρόνια πετυχημένης σταδιοδρομίας. Μια παραίτηση που αποτέλεσε έμμεση καταγγελία των όσων προσωπικά διαπίστωσε και οδήγησαν στην πολύπαθη πορεία του Αφγανιστάν και τη γέννηση ενός φαινόμενου που εδώ και δεκαετίες ταλαιπωρεί μεγάλο κομμάτι της ανθρωπότητας.
Σε μια πραγματική κατάθεση ψυχής, στο βιβλίο του εξιστορεί τις μυθιστορηματικές περιπέτειές του, ξεδιπλώνει με γενναιότητα και γλαφυρό τρόπο τις γεωπολιτικές στρατηγικές χωρών, τις πτυχές των συμφερόντων πολυεθνικών επιχειρήσεων, αλλά και τον αμφιλεγόμενο ρόλο στελεχών του ΟΗΕ που συνέβαλαν στην εμφάνιση των Ταλιμπάν. Με αγάπη και σεβασμό στην πολύπαθη χώρα, ο συγγραφέας διαλευκαίνει γεγονότα που σημάδεψαν την ανθρωπότητα.
Συνάντησα πρώτη φορά τον Σωτήρη Moυσούρη Ο άνθρωπος που “βάφτισε” την ΠΓΔΜ και προέβλεψε το προσφυγικό | inside story τον Μάιο του 2017 με αφορμή την εντυπωσιακή πορεία του στον ΟΗΕ. Τότε μου είχε πει: «Θα μιλήσουμε για όλα έκτος από την θητεία μου στο Αφγανιστάν. Έχω στα σκαριά ένα βιβλίο για τα γεγονότα εκείνα και θα τα πούμε εν καιρώ». Με μεγάλη συνέπεια τήρησε την υπόσχεσή του.
Ζήσατε σε πρώτο πρόσωπο τα γεγονότα και τα περιγράφετε με γλαφυρό τρόπο στο βιβλίο σας. Τι σας έκανε να μοιραστείτε την εμπειρία σας υστέρα από τόσο χρόνια και τη δεδομένη χρονική στιγμή;
Οι συσσωρευμένες εμπειρίες που με βάραιναν και συναισθηματικά έπρεπε να εκφραστούν. Μετά το 2001 θεώρησα ότι έπρεπε και να κοινοποιηθούν. Όταν, σε αντίδραση στα γεγονότα της 11 Σεπτεμβρίου 2001, οι δυτικές δυνάμεις με την ηγεσία των ΗΠΑ επιχείρησαν να απελευθερώσουν το Αφγανιστάν από τους Ταλιμπάν και Αφγανοί πατριώτες όπως ο Αμπντούλ ΧακAbdul Haq (Afghan leader) και ο ΜασούντAhmad Shah Massoud δολοφονήθηκαν από τους Ταλιμπάν, άρχισα να γράφω για αυτούς τους δύο, που εκτιμούσα ιδιαίτερα αλλά και για τα ανώνυμα θύματα δεκαετιών. Δυστυχώς η επέμβαση των δυτικών δυνάμεων ήταν ημιτελής –σύντομα το Ιράκ και τα πετρέλαιά του προσέλκυσαν το αμερικανικό ενδιαφέρον– και η απουσία των δύο δολοφονηθέντων ηγετών καταδίκασε τη μαρτυρική χώρα σε διαρκή αναταραχή και ενδημική αιματοχυσία.
Όταν πριν από τέσσερα χρόνια επισκέφτηκα την Αμυγδαλέζα ως Γενικός Γραμματέας του Ιδρύματος Μαραγκοπούλου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου και συνάντησα παιδιά από το Αφγανιστάν, αποφάσισα να μοιραστώ σε ένα βιβλίο την εμπειρία μου περασμένων χρόνων, γιατί η κατάσταση στο Αφγανιστάν μένει βασικά ίδια. Θέλησα να σκιαγραφήσω μια χώρα μαρτυρική, θύμα εμφυλίων σπαραγμών και ξένων επεμβάσεων, ελάχιστα γνωστή σε μας. Ήθελα και να εξηγήσω την αιτία που κάτοικοί της έφταναν στα νησιά μας, να εντοπίσω την προέλευση και ταυτότητα των Ταλιμπάν σε αντιδιαστολή με τους μουτζαχεντίν και, τέλος, να εξηγήσω τους λόγους που αποφάσισα να παραιτηθώ από τον Οργανισμό ύστερα από 28 χρόνια σταδιοδρομίας.
Το βιβλίο σας περιέχει σημαντικές πληροφορίες και αποκαλύψεις σχετικά με τη γέννηση του κινήματος των Ταλιμπάν. Πώς θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν αυτές σήμερα;
Το φαινόμενο των Ταλιμπάν θυμίζει το τέρας του Φρανκεστάιν, και σε ένα βαθμό παραπέμπει στη Σύγκρουση των Πολιτισμών του ΧάντιγκτονH Σύγκρουση των Πολιτισμών ξεκίνησε | inside story. Το 1994 το κλίμα ήταν πρόσφορο για την κινητοποίηση και δυναμική εμφάνιση των Ταλιμπάν, ιδιαίτερα στο παστουνικό ΚανταχάρΚανταχάρ, λόγω της πολύμηνης κατάστασης αναρχίας, των ακροτήτων των πολεμαρχών και της έλλειψης οικογενειακής και εργασιακής ασφάλειας. Έτσι εμφανίστηκε μια οργάνωση πειθαρχημένη, με θρησκευτικό φανατισμό, υποσχόμενη τάξη, ασφάλεια και ηθική. Ήταν ενισχυμένη –αν όχι δημιουργημένη– από μια ισχυρή κρατική οντότητα, το Πακιστάν και τις μυστικές υπηρεσίες του, με σκοπό να καταλάβει την εξουσία επιτυγχάνοντας συγχρόνως τρία desiderata: α. την εξυπηρέτηση οικονομικών και δευτερευόντως γεωστρατηγικών συμφερόντων μιας μεγάλης δύναμης (των ΗΠΑ και της αμερικανικής πετρελαϊκής εταιρείας UNOCALUnocal Corporation), β. την ικανοποίηση της γειτονικής κρατικής οντότητας (Πακιστάν) να ασκεί επιρροή, αν όχι έλεγχο στη στοχευόμενη χώρα (Αφγανιστάν) και γ. την ίδρυση φονταμενταλιστικού ισλαμικού σουνικού κράτους.
Εντούτοις οι πληθυσμοί, ανεξάρτητα από τη θρησκευτική πίστη, αντιδρούν, όταν τα ανθρώπινα δικαιώματα στραγγαλίζονται. Για να μην υποταχθούν από καθεστώτα όπως των Ταλιμπάν θα πρέπει να μην συντρέχουν οι συνθήκες που συνέτρεχαν στο Αφγανιστάν. Και για να απαλλαγούν από την καταπίεση των Ταλιμπάν είναι απαραίτητη μια διεθνής ομοθυμία για αποτελεσματικές μεθόδους και επεμβάσεις με συνεπείς πολιτικές και στρατηγικές με πλατιές συμμαχίες και με νομιμοποίηση από τον ΟΗΕ. Φυσικά πρέπει να αντιμετωπισθούν τα τεράστια ελλείμματα στην παγκόσμια διακυβέρνηση και στις θεσμικές, πολιτικές και λειτουργικές αδυναμίες του ΟΗΕ.
Υπηρετήσατε 28 χρόνια τον ΟΗΕ, ωστόσο η εμπειρία σας στο Αφγανιστάν, όπως επισημαίνετε και στο βιβλίο σας, σας οδήγησε στη παραίτηση. Πόσο δύσκολη ήταν αυτή η γενναία απόφαση και ποιος ήταν ο αντίκτυπος της;
Δεν νομίζω ότι υπήρξε αντίκτυπος, πέραν της απογοήτευσης που ένιωσαν οι Αφγανοί που έτρεφαν ελπίδες ότι ο Διεθνής Οργανισμός θα τους οδηγούσε στο μονοπάτι της ειρήνης και της ανάπτυξης. Εγώ έφυγα με μια πικρία στο στόμα για την αποτυχία μεγάλου μέρους της αποστολής μου. Βέβαια, όταν εργάζεσαι στον ΟΗΕ πρέπει να είσαι προετοιμασμένος για απογοητεύσεις, καθώς σπάνια ελέγχεις τις εξελίξεις και επιτυγχάνεις το επιθυμητό αποτέλεσμα.
Υπάρχουν κατά τη γνώμη σας ομοιότητες μεταξύ όσων συνέβησαν τότε στο Πακιστάν και όσων διαδραματίζονται σήμερα στη Συρία; Και πώς ερμηνεύετε την αμφίθυμη στάση των Αμερικανών;
Στη Συρία οι παίκτες είναι πολλοί, συμπεριλαμβανομένων πολλών ξένων που είχαν και ακόμη έχουν εμπλακεί σε στρατιωτικές δραστηριότητες, όπως σε ένα βαθμό συνέβη και τότε στο Αφγανιστάν. Για να γίνω πιο σαφής, με τους Ταλιμπάν συστρατεύθηκαν αρκετοί Πακιστανοί και Σαουδάραβες καθώς και ισλαμιστές φονταμενταλιστές από διάφορες χώρες. Το ISIS θεωρώ αποτελεί μετεξέλιξη του κινήματος των Ταλιμπάν.
Η στάση των Αμερικανών στη Συρία, όπως και στην περίπτωση του Αφγανιστάν, φανερώνει έλλειψη συνειρμού, συνέπειας και συνοχής. Στο Αφγανιστάν οι ΗΠΑ, αφού χορήγησαν τους μουτζαχεντίν με δισεκατομμύρια δολάρια σε εξοπλισμό για να πολεμούν τα σοβιετικά στρατεύματα, όταν το 1989 οι Σοβιετικοί αποσύρθηκαν, απέσυραν και οι Αμερικανοί το ενδιαφέρον τους. Διέκοψαν κάθε ανάμειξη, αφήνοντας τους συμμάχους τους στην περιοχή, δηλαδή το Πακιστάν και τη Σαουδική Αραβία, να αναλάβουν πρωταγωνιστικό ρόλο στη διάρκεια του εμφυλίου (1992-96). Το λυπηρό είναι ότι την άφθονη στρατιωτική βοήθεια δεν διαδέχθηκε άφθονη ανθρωπιστική/αναπτυξιακή βοήθεια. Με λίγα λόγια, οι Αμερικανοί τους Ταλιμπάν τους υποδέχτηκαν θετικά (βοηθώντας έτσι και τα σχέδια της αμερικανικής εταιρείας UNΟCAL να αναλάβει την κατασκευή αγωγού φυσικού αερίου μέσω του Αφγανιστάν) και δεν άσκησαν κριτική για τις φρικαλεότητές τους έως ότου ενοχλήθηκαν από τη δράση του Μπιν Λάντεν. Και όταν μετά τους Δίδυμους Πύργους αποφάσισαν να οργανώσουν στρατιωτική εκστρατεία εναντίον των Ταλιμπάν, η επέμβασή τους έμεινε ημιτελής. Απέσπασε το ενδιαφέρον τους το πετρελαιοπαραγωγικό Ιράκ και εγκατέλειψαν το Αφγανιστάν. Τώρα ο πρόεδρος Τραμπ προτίθεται να πράξει τα ιδία με τη Συρία.
Τα τότε γεγονότα συνδέονται άμεσα με το προσφυγικό, ένα θέμα που σήμερα απασχολεί ιδιαίτερα τη χώρα μας.
Σαφώς και συνδέονται καθώς υπάρχουν πολλοί που εγκατέλειψαν το Αφγανιστάν γιατί η ζωή τους απειλήθηκε από τους Ταλιμπάν σε περιοχές όπου η κυβέρνηση δεν ασκεί έλεγχο. Και είναι αρκετές αυτές οι περιοχές…
Θα χαρακτήριζα το βιβλίο σας ένα ρεαλιστικό, αποκαλυπτικό και συνάμα τρομακτικό παραμύθι για μεγάλους. Ποιο είναι το ηθικό του δίδαγμα;
Ίσως ότι οι ζωές αθώων ανθρώπων εξαρτώνται τόσο κυνικά και τόσο άμεσα από το κυνήγι της εξουσίας και του κέρδους. Η αιώνια ιστορία… Αλλά αξίζει και πρέπει να αντιδράμε, να αγωνιζόμαστε ακόμη κι αν η πιθανότητα επιτυχίας είναι μικρή.
*Η Elisabetta Casalotti γεννήθηκε στο Μιλάνο και εγκαταστάθηκε στην Αθήνα το 1986. Eίναι ιδρυτικό μέλος της Ligue Internationale Anti-prohibitionniste. Έχει συνεργαστεί με την Καθημερινή, την Αυγή, την Ελευθεροτυπία, και στην Ιταλία με το L’Espresso. Από το 2010 είναι μόνιμος συνεργάτης της Rainews 24.
