Ερντογάν vs Κιλιτσντάρογλου: Τι «ψηφίζει» η Αθήνα στις τουρκικές εκλογές
Πώς βλέπει η ελληνική διπλωματία τον νέο αρχηγό της αντιπολίτευσης στην Τουρκία.
Το ενδεχόμενο νίκης του υποψηφίου της αντιπολίτευσης Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου στις εκλογές της 14ης Μαΐου δεν προκαλεί… ρίγη ενθουσιασμού στην Αθήνα. Ο επικεφαλής του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος της Τουρκίας θεωρείται απρόβλεπτος και έχει επανειλημμένα διατυπώσει σκληρές θέσεις για τα ελληνοτουρκικά και το Κυπριακό. Μπορεί στο Μαξίμου και στο υπουργείο Εξωτερικών να είναι επιφυλακτικοί και να περιμένουν να ξεκαθαρίσει πρώτα το τοπίο στη γειτονική χώρα, ωστόσο, κυβερνητικά στελέχη, στις κατ’ ιδίαν συζητήσεις τους, επισημαίνουν ότι τυχόν νίκη του ηγέτη της αντιπολίτευσης στην Τουρκία θα αλλάξει άρδην τα δεδομένα για την εξωτερική πολιτική της χώρας μας. Διπλωματικές πηγές, που δεν θεωρούν πολύ πιθανή μια νίκη του Κιλιτσντάρογλου απέναντι στον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν (αν και αναγνωρίζουν ότι αυτή τη στιγμή ο ηγέτης του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος έχει καβαλήσει το κύμα της λαϊκής δυσφορίας απέναντι στην 20ετή κυριαρχία του νυν Προέδρου), υποστηρίζουν ότι οι πρώτες αναταράξεις στις ελληνοτουρκικές σχέσεις μπορεί να προκύψουν ήδη κατά την προεκλογική περίοδο, καθώς βλέπουν ότι με κάποιον τρόπο θα πρέπει να προσεγγίσει το εθνικιστικό ακροατήριο στο οποίο απευθύνεται, ένα όχι αμελητέο κομμάτι του συνασπισμού που τον στηρίζει. Ο Κιλιτσντάρογλου δεν μπορεί να υιοθετήσει σκληρή γραμμή κατά των Κούρδων, καθώς προσδοκά στη στήριξή τους, τίποτε δεν τον εμποδίζει όμως να επαναφέρει τη σκληρή γραμμή στα ελληνοτουρκικά και να παρασύρει τον Ερντογάν σε έναν εθνικιστικό ανταγωνισμό, ο οποίος θα υπονομεύσει τη βελτίωση του κλίματος στις ελληνοτουρκικές σχέσεις μετά τους σεισμούς. Ούτως ή άλλως, το κόμμα του ήταν αυτό που έβαλε στην ατζέντα τη θεωρία των γκρίζων ζωνών και το ζήτημα της αποστρατιωτικοποίησης των νησιών, ενώ η εισβολή και η κατοχή στην Κύπρο είναι δικό του έργο.
Εξωφρενικό «αφήγημα»
Επί ηγεσίας Κιλιτσντάρογλου, το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα εφηύρε τη θεωρία περί των 15 μικρών νησιών, που ο Ερντογάν άφησε να καταλάβει η Ελλάδα. Το εξωφρενικό αυτό «αφήγημα» είχε καθαρά μικροπολιτική στόχευση, να κατηγορηθούν το AKP και ο Ερντογάν ως «εθνικοί μειοδότες», έκτοτε όμως απέκτησε μια περίοπτη θέση στις συζητήσεις που γίνονται για τα ελληνοτουρκικά στη γειτονική χώρα. Αξίζει να σημειωθεί ότι ο ηγέτης της αντιπολίτευσης ουδέποτε έχασε την ευκαιρία να υπερθεματίσει ακόμα και τις πλέον προκλητικές και πολεμοχαρείς δηλώσεις του Ερντογάν. Οταν ο Τούρκος Πρόεδρος απειλούσε πως θα έρθει ξαφνικά μια νύχτα, ο Κιλιτσντάρογλου τον προκάλεσε να πάει και να καταλάβει τα νησιά και να μην εξαντλείται στα λόγια.
Διπλωματικές πηγές στην Αθήνα εκτιμούν πάντως πως στην περίπτωση που ο Ερντογάν χάσει τις εκλογές και η αντιπολίτευση έρθει στην εξουσία για την Ελλάδα θα ακολουθήσει μια περίοδος ηρεμίας, αφού αποτελεί διακηρυγμένη πρόθεση της συμμαχίας των έξι κομμάτων η αποκατάσταση των σχέσεων της Τουρκίας με τις ΗΠΑ και την Ε.Ε. Ως εκ τούτου, οι ίδιες πηγές εκτιμούν πως, σε πρώτη φάση τουλάχιστον, η Τουρκία θα προσπαθήσει να δώσει δείγματα γραφής που να συνάδουν με αυτή την επιδίωξη και θα αποφύγει τους λεονταρισμούς και τις προκλήσεις, τη φρασεολογία και τις αντιδυτικές κορώνες που χαρακτήριζαν την τελευταία περίοδο του Ερντογάν.
Ακόμα και με βάση αυτό το σενάριο, πάντως, υπάρχουν δυνητικές αρνητικές επιπτώσεις για την Αθήνα, ειδικά αν οι ΗΠΑ και η Ε.Ε. θεωρήσουν ότι αυτή είναι η ευκαιρία να επαναφέρουν την Τουρκία στο δυτικό στρατόπεδο. Απέναντι σε μια κυβέρνηση Κιλιτσντάρογλου, που θα εγκαταλείψει την πολιτική των ίσων αποστάσεων ανάμεσα σε Δύση και Ρωσία, θα υπάρξει μια μακρά περίοδος ανοχής και κινήσεων καλής θέλησης σε κρίσιμα πεδία, όπως οι εξοπλισμοί, ενώ η Αθήνα θα δυσκολευτεί πολύ να πείσει τους συμμάχους και τους εταίρους της να διατηρήσουν σκληρή στάση απέναντι στον τουρκικό αναθεωρητισμό.
Η «Γαλάζια Πατρίδα»
Διπλωματικές πηγές επισημαίνουν επίσης πως η Τουρκία -ακόμα και χωρίς τον Ερντογάν- δεν θα εγκαταλείψει την επιδίωξη να καθιερωθεί ως μεγάλη περιφερειακή δύναμη, ούτε πρόκειται να κάνει πίσω στο δόγμα της «Γαλάζιας Πατρίδας» και να εγκαταλείψει τις θέσεις που έχει οικοδομήσει στο βόρειο Ιράκ και στη Λιβύη. Οι προτεραιότητες της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής, όπως διαμορφώθηκαν τα είκοσι χρόνια που κυβερνούσε ο Ερντογάν, δεν θα αλλάξουν. Αυτό που πιθανόν να αλλάξει είναι το ύφος, με το οποίο οι Τούρκοι θα διατυπώνουν τις ίδιες θέσεις.
Πέρα από αυτό, οι Ελληνες διπλωμάτες θεωρούν τον Κιλιτσντάρογλου απρόβλεπτο και τη συμμαχία της οποίας ηγείται εύθραυστη και αλλοπρόσαλλη. Δεν αποκλείουν, λοιπόν, εξάρσεις και αναταράξεις στα ελληνοτουρκικά και γενικότερα στην εξωτερική πολιτική, που θα οφείλονται στην κυβερνητική αστάθεια, στις διαφωνίες ανάμεσα στους κυβερνητικούς εταίρους αλλά και στους ελιγμούς με τους οποίους θα προσπαθήσει να αντιμετωπίσει τα μεγάλα προβλήματα που θα κληρονομήσει ο Κιλιτσντάρογλου. Και σε αυτά θα πρέπει να προστεθεί και η τεράστια πρόκληση να ξηλώσει το καθεστώς που οικοδόμησε τα τελευταία είκοσι χρόνια ο Ερντογάν. Η κυβερνητική αστάθεια δείχνει να είναι το χαρακτηριστικό που θα συνοδεύει την Τουρκία στο μέλλον, αν χάσει τις εκλογές ο Ερντογάν και γι’ αυτό δεν είναι περίεργο ότι κυβερνητικά στελέχη και διπλωμάτες θα προτιμούσαν να τις κερδίσει. Όπως λένε χαρακτηριστικά, «είναι ο διάβολος που γνωρίζουμε».
Πώς φτάσαμε στη συμφωνία των «έξι»
Ποιος είναι ο 74χρονος Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, που κατάφερε να διατηρήσει τη συνοχή της Εθνικής Συμμαχίας απέναντι στον Τούρκο Πρόεδρο
Στην τελική ευθεία ενόψει των κρίσιμων εκλογών της 14ης Μαΐου εισήλθε πλέον η Τουρκία, με τον αρχηγό του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου να παίρνει το χρίσμα του κοινού υποψηφίου των έξι κομμάτων της αντιπολίτευσης.
Οι πρώτες δημοσκοπήσεις καταγράφουν ότι ο Κιλιτσντάρογλου έχει μια αξιοσημείωτη δυναμική, παρόλο που στην Τουρκία εξακολουθούν να τον θεωρούν «αντιστάρ», ενώ τα ξένα ΜΜΕ τον έχουν ήδη ονομάσει «Γκάντι της Τουρκίας». Το σίγουρο είναι ότι ο Κιλιτσντάρογλου κατάφερε να διατηρήσει τη συνοχή της Εθνικής Συμμαχίας και να αναδειχθεί ως η μόνη εναλλακτική απέναντι στον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν.
Ακόμα και η Μεράλ Ακσενέρ του ΙΥΙ, που εγκατέλειψε τη Συμμαχία κάτω από τις πιέσεις των υπερεθνικιστών του κόμματος, οι οποίοι φοβούνται ότι ο Κιλιτσντάρογλου είναι υπερβολικά κοντά στους Κούρδους, αναγκάστηκε να επιστρέψει ύστερα από 72 ώρες κάτω από το βάρος ψηφοφόρων και ΜΜΕ, που άσκησαν σφοδρή κριτική στη σπασμωδική της κίνηση.
Οι προοπτικές της Ακσενέρ μετά την αποχώρησή της ήταν εξαιρετικά αρνητικές, με τον έγκριτο Τούρκο δημοσκόπο Μπεκίρ Αγκιρντίρ να μιλά για πολιτική «αυτοκτονία». Σύμφωνα με τους αναλυτές, η Ακσενέρ ρίσκαρε για 72 ώρες να χάσει το μεγαλύτερο μέρος των ψηφοφόρων της, με κατεύθυνση προς το CHP. Ο έγκριτος δημοσιογράφος του αντιπολιτευόμενου Halk TV, Iσμαήλ Σαϊμάζ, αποκρυστάλλωσε την ουσία της κρίσης, αλλά και της δυναμικής που αναπτύσσεται στην Τουρκία σήμερα, γράφοντας ότι, αν το τραπέζι των «έξι» δεν διαλύθηκε, αυτό οφείλεται στην πίεση των πολιτών, που στηρίζουν την αντιπολίτευση για ενότητα. «Ήταν η αντίδραση του κοινού που έκανε την Ακσενέρ να καθίσει στο τραπέζι, από το οποίο σηκώθηκε οργισμένη. Αυτή τη φορά, η Εθνική Συμμαχία σχηματίστηκε από το ίδιο το έθνος».
Η πορεία του
O 74χρονος Κιλιτσντάρογλου γεννήθηκε στην επαρχία του Τούντζελι στη νοτιοανατολική Τουρκία, σε οικογένεια Αλεβιτών. Σπούδασε Οικονομικά στην Αγκυρα, ενώ εργάστηκε για χρόνια στο υπουργείο Οικονομικών και αργότερα σε ασφαλιστικά ταμεία. Σύμφωνα με πρόσωπα που τον γνωρίζουν καλά, ο Κιλιτσντάρογλου είναι άνθρωπος απλός, πράος, με έντονες κοινωνικές ευαισθησίες, ανοιχτόμυαλος αλλά και πεισματάρης, ενίοτε εγωκεντρικός και συγκεντρωτικός. Κανείς στην Τουρκία δεν θεωρεί τον Κιλιτσντάρογλου χαρισματικό ηγέτη και μέχρι πρότινος ελάχιστοι πίστευαν ότι μπορεί να νικήσει τον Ερντογάν. Ο αρχηγός του CHP εστιάζει περισσότερο στην ουσία και λιγότερο στην επικοινωνία, που, προς το παρόν τουλάχιστον, είναι ένα από τα μεγάλα προβλήματα τόσο του ίδιου όσο και της συμμαχίας των «έξι».
Ο Κιλιτσντάρογλου, που εξελέγη αναπάντεχα αρχηγός του CHP, μετά τον σκληροπυρηνικό και βαθιά εθνικιστή Ντενίζ Μπαϊκάλ, κατάφερε από το 2010, οπότε και ανέλαβε τα ηνία του κόμματος, μέχρι σήμερα να το μεταμορφώσει. Το σκληρό κεμαλικό και εθνικιστικό CHP έχει σήμερα ρίξει γέφυρες στους συντηρητικούς ισλαμιστές και κυρίως στις μαντιλοφορούσες ισλαμίστριες. Ποιος θα πίστευε ποτέ πριν από λίγα χρόνια ότι το CHP θα πρότεινε νομοσχέδιο που θα εγγυάται την ελευθερία της μαντίλας στη δημόσια διοίκηση; Το ίδιο CHP έριξε γέφυρες στους Κούρδους, κάτι που μέχρι πριν από λίγα χρόνια ήταν αδιανόητο και για τις δύο πλευρές. Σήμερα, στις νοτιοανατολικές περιοχές της Τουρκίας, τρίτο κόμμα -μετά το HDP και το ΑΚΡ- είναι το CHP. O Κιλιτσντάρογλου κατάφερε να εξασθενήσει την ισχύ των υπερεθνικιστών και υπερ-κεμαλιστών στο κόμμα, στηρίζοντας την αριστερή πτέρυγα και τους φιλελεύθερους, αλλά και τους Αλεβίτες, που έχουν ενισχυθεί εντυπωσιακά. Είναι ο μόνος αρχηγός του CHP διαχρονικά που οι Κούρδοι θα μπορούσαν να ψηφίσουν γι’ αυτόν, κάτι που είναι πολύ πιθανό να γίνει στις επερχόμενες εκλογές.
Ο αρχηγός του CHP κατάφερε με επιμονή και υπομονή να φέρει γύρω από το ίδιο τραπέζι τα άλλα πέντε κόμματα της συμμαχίας των «έξι» και να διαπραγματευτεί με επιτυχία την επιστροφή της Μ. Ακσενέρ στη συμμαχία. Συνεπώς, ίσως να μπορέσει να οδηγήσει την Τουρκία μακριά από την πόλωση και να διαχειριστεί τη μετάβαση σε μια μετα-ερντογανική κατάσταση, η οποία θα είναι γεμάτη προκλήσεις και αβεβαιότητα. Η συμμαχία των «έξι» αποτελείται από ετερόκλητα στοιχεία, αντανακλά όμως την πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα της σημερινής Τουρκίας.
Ο Κιλιτσντάρογλου είναι Αλεβίτης , μια ταυτότητα που για το μεγαλύτερο μέρος της σουνιτικής πλειοψηφίας στην Τουρκία δεν είναι εύκολα αποδεκτή. Ηγείται του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος, του «κεμαλικού δεινόσαυρου» της Τουρκίας, ο οποίος όμως έχει συνειδητοποιήσει ότι για να επιβιώσει θα πρέπει να προσαρμοστεί. Αναλυτές κάνουν σήμερα λόγο για «μετα-κεμαλισμό», αναφερόμενοι στην εν εξελίξει δυναμική εντός του CHP.
H Μ. Ακσενέρ ηγείται του Καλού Κόμματος (ΙΥΙ), απόφυσης του υπερεθνικιστικού Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης του Ντεβλέτ Μπαχτσελί. Η Ακσενέρ προσπαθεί να προσανατολίσει το κόμμα της προς την Κεντροδεξιά, με τους υπερθνικιστές να δέχονται ένα τρομακτικό πλήγμα, όταν η αρχηγός του ΙΥΙ αποφάσισε να επιστρέψει στην Εθνική Συμμαχία.
Ο Τεμέλ Καραμολάογλου του συντηρητικού ισλαμικού Κόμματος της Ευδαιμονίας (Saadet) ήταν δήμαρχος της Σεβάστειας, όταν έγινε η σφαγή στην πόλη το 1993, με έναν όχλο σουνιτών ισλαμιστών να καίει ζωντανούς 37 Αλεβίτες διανοούμενους.
Ο Αλί Μπαμπατζάν του DEVA είναι πρώην «τσάρος» της οικονομίας του Ερντογάν και ηγείται ενός κόμματος, το οποίο οι αναλυτές χαρακτηρίζουν ως «μετα-ισλαμικό». Πρόκειται, δηλαδή, για μια υβριδική προσπάθεια ανάμεσα σε ισλαμισμό και φιλελευθερισμό.
Ο Αχμέτ Νταβούτογλου του Gelecek, πρώην «γκουρού» της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής επί Ερντογάν και πρώην πρωθυπουργός, ηγείται ενός νεο-ισλαμικού κόμματος, δηλαδή μιας προσπάθειας να συνδυαστεί ο ισλαμισμός με τη νεωτερικότητα, στα πρότυπα του παλαιού ΑΚΡ.
Ο συντηρητικός φιλελεύθερος Γκιουλτεκίν Ουισάλ ηγείται του Δημοκρατικού Κόμματος (D.P.). Πρόκειται για απομεινάρι της τουρκικής Κεντροδεξιάς. Στο ετερόκλητο αυτό σχήμα αναμένεται, όπως όλα δείχνουν μέχρι τώρα, να προστεθεί, άτυπα αλλά με ουσιαστική στήριξη, η Συμμαχία για Εργασία και Ελευθερία, όπου το φιλοκουρδικό HDP έχει συμμαχήσει με αριστερά τουρκικά κόμματα. Το HDP έχει από καιρό αφήσει σαφώς να εννοηθεί ότι θα στηρίξει την υποψηφιότητα Κιλιτσντάρογλου και τώρα αναμένεται να αρχίσουν οι διαβουλεύσεις, ώστε πράγματι οι Κούρδοι να μην έχουν δικό τους προεδρικό υποψήφιο.
