Eπιστημονική φαντασοΐωση

Του Θέμου Δημητρίου*

Η ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΖΟΟΜΠΙ
Το 1953 εκδόθηκε το πρώτο μεγάλο μυθιστόρημα επιστημονικης φαντασίας του Αρθουρ Κλαρκ με τίτλο «Childhood’s End» (Το τέλος της παιδικης ηλικίας) ή όπως μεταφράστηκε στα ελληνικα «Οι Επικυρίαρχοι». Το μυθιστόρημα περιέγραφε την μετάβαση της ανθρωπότητας απο το στάδιο της κοινωνίας που ξέρουμε σε ένα ανώτερο στάδιο, αυτο της πλήρους συλλογικης ύπαρξης, χωρις ατομικη θέληση ή ανεξαρτησία. Αυτη η μετάβαση γινόταν κάτω απο την επίβλεψη καλοπροαίρετων εξωγήινων όντων.

Χαρακτηριστικα, οι εξωγήινοι είχαν την μορφη του διαβόλου. Οι άνθρωποι είχαν δώσει αυτη τη μορφη στον διάβολο γιατι είχαν υπόψη, μέσα απο αυτο που ο Αρθουρ Κλαρκ αποκαλει «μνήμη του μέλλοντος», τη μορφη των εξωγήινων που συνδύαζε το πέρασμα στο «ανώτερο στάδιο» με την εγκατάλειψη του τρόπου ζωης και του πολιτισμου των ανθρώπων.

Το 1983 εκδόθηκε το μυθιστόρημα επιστημονικης φαντασίας του Ισαακ Ασίμοφ «The Robots of Dawn» (Τα Ρομποτ της Αυγης), μέρος της σειρας Robot Trilogy που θα συνέδεε στη συνέχεια τη δουλεια-του για τα ρομποτ με τη σειρα «Foundation». Το μυθιστόρημα είναι η συνέχεια του «Caves of Steel» (Σπηλιες απο Ατσάλι) όπου ο Ασίμοφ περιγράφει μια γη που έχει κτιστει απο άκρη σε άκρη, με τεράστιο πληθυσμο που ζει συνωστισμένος, με τα συνεπακόλουθα προβλήματα και επιπτώσεις στον τρόπο ζωης.

Η «Αυγη» είναι ένας άλλος πλανήτης, όπου ζουν άποικοι απο τη γη. Αυτοι οι άποικοι, ζώντας μια πολυ υγιεινη ζωη, έχουν χάσει την ανοσία-τους σε μικρόβια και αποφεύγουν οποιαδήποτε φυσικη επαφη. Ζουν σε επαύλεις με μεγάλη απόσταση μεταξυ-τους και περιστοιχίζονται απο ρομποτ που εξυπηρετουν κάθε-τους ανάγκη. Η όποια επαφη μεταξυ-τους γίνεται με ολογράμματα: βλέπουν μαζι τηλεόραση απο τον καναπε-τους, διακτινίζοντας το ολόγραμμά-τους στο φίλο-τους για να κάθεται δίπλα-τους, ή βγαίνουν παρέα μαζι για περίπατο με τον ίδιο τρόπο.
Το 2016 ο εκδοτικος οίκος «INFECTED BOOKS» (Μολυσμένα Βιβλία) δημοσίεψε μια σειρα απο διηγήματα με ζόμπι – ένα κάθε μήνα – για την επέτειο των 15 χρόνων του οίκου. Αυτα τα διηγήματα εκδόθηκαν αργότερα, το 2018, σε βιβλίο με τον τίτλο «Year of the Zombie» (Χρονια του Ζόμπι). Το πρώτο διήγημα σ’ αυτο τον τόμο με τον τίτλο «KILLCHAIN» (Αλυσίδα φονικων), γραμμένο απο τον Ανταμ Μπέικερ, εστιάζεται στην αποστολη δυο Αμερικανων πρακτόρων στη Μογκατίσιου για να σκοτώσουν ένα Ρώσο γιατρο.

Θέλουν να σταματήσουν την προσπάθειά-του για την ανακάλυψη εμβολίου που θα γλυτώσει τον κόσμο απο την πανδημία ενός μεταλλαγμένου ιου Εμπολα που μετατρέπει τους μολυσμένους σε παραμορφωμένα όντα που έχουν την όψη και τη συμπεριφορα των ζόμπι. Με τον κόσμο στο χείλος της καταστροφης, η λογικη της αποστολης είναι ότι, όταν όλα καταστραφουν απο τον ιο, αυτοι που θα ανακαλύψουν το εμβόλιο θα επιβιώσουν και θα κληρονομήσουν τον πλανήτη.
Το 2020 ζούμε την πανδημία του κορωνοϊου. Πολλα απο τα μοτίβα των τριων ιστοριων είναι σήμερα εφιαλτικη πραγματικότητα. Η καταστροφη σημαντικων πτυχων της ανθρώπινης κοινωνίας, όπως οι κοινωνικοι δεσμοι, η κοινωνικη επαφη, η προσωπικη ανεξάρτητη σκέψη θυσιάζονται στο όνομα μιας υποτιθέμενης προστασίας της κοινωνίας, του συνόλου, κάτω απο την επίβλεψη κυβερνήσεων, οργανισμων, ομάδων επιστημόνων κλπ. Η «κοινωνικη αποστασιοποίηση», που περιγράφει στην ακραία-της μορφη ο Ασίμοφ, είναι η πιο διαδεδομένη πολιτικη για την αντιμετώπιση της πανδημίας και έχει για καλα εισχωρήσει στην συνείδηση των ανθρώπων. Πόσο αυτο θα γίνει μόνιμη συμπεριφορα θα το δούμε στα επόμενα χρόνια. Τέλος, οι εθνικες αντιπαραθέσεις σε σχέση με τον κορωνοϊο, τα εμβόλια και τις οικονομικες επιπτώσεις της πανδημίας φτάνουν σε ακραία επίπεδα με τη σύγκρουση του Τραμπ με την Κίνα, με ορατο πια τον κίνδυνο ακόμα και πολεμικης σύγκρουσης παγκοσμίων διαστάσεων.

Οι τρεις ιστοριες χωρίζονται με μια τριακονταετία η μια απο την άλλη. Ο Αρθουρ Κλαρκ το 1953 έγραφε σε μια εποχη γεμάτη αισιοδοξία. Με το τέλος του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου και την ήττα του φασισμου, ο καπιταλισμος περνούσε μια περίοδο ανάπτυξης, οι ελευθερίες του ανθρώπου βρίσκονταν στην καλύτερη εποχη-τους, το βιωτικο επίπεδο βελτιωνόταν συνεχως. Βασικος παράγοντας αυτης της βελτίωσης ήταν η αναπτυσσόμενη τεχνολογία που φαινόταν να μην έχει όρια. Παρα τη μεταφυσικη προσέγγιση του Αρθουρ Κλαρκ, η ιδέα μιας απεριόριστης κίνησης μακρυα απο το άτομο και προς την τεράστια υπεροχη του συνόλου, φαινόταν στον συγγραφέα μια αναπόφευκτη, θετικη πορεία για την ανθρωπότητα. Σημείωνε φυσικα τη δυσαρέσκεια των ανθρώπων που έχαναν τον πολιτισμο-τους όπως τον ήξεραν, αλλα αγκάλιαζε την ιδέα της τεράστιας βελτίωσης των ικανοτήτων της ανθρωπότητας σαν σύνολο – έστω και κάτω απο την καθοδήγηση των «Επικυρίαρχων».
Ο Ασίμοφ το 1983 εξακολουθει να προσεγγίζει αισιόδοξα τον κόσμο. Ωστόσο, δεν έχει τη σιγουρια του Αρθουρ Κλαρκ του 1953. Περιγράφει την κατάσταση στη Γη με ακραίο υπερπληθυσμο αλλα δεν είναι καθόλου καθαρο αν δεν προτιμα αυτη την κατάσταση απο την ακραία αποστασιοποίηση στην Αυγη. Αγκαλιάζει την τεχνολογία αλλα δεν την βλέπει να οδηγει σε μια μονόπλευρη, αναπόφευκτη πορεία. Είναι η τεχνολογία που έκαμε δυνατη την απίστευτα πυκνοκατοικημένη Γη, είναι η τεχνολογία που έκαμε δυνατη και την αποστειρωμένη διαβίωση στην Αυγη.

Σε τελευταία ανάλυση, για τον Ασίμοφ, είναι οι άνθρωποι που αποφασίζουν την πορεία και τη δομη της κοινωνίας.
Ο Μπέικερ το 2016 δεν έχει καμμια τέτοια αισιοδοξία. Η κοινωνία της εποχης-του δεν έχει τίποτε θετικο να προσφέρει. Μπορει ακόμα να μην είχαμε τον Ντόναλντ Τραμπ, αλλα τα σημάδια ήταν εκει. Η κρίση του 2008 αποκάλυψε όσο κανένα άλλο γεγονος την ασυδοσία των υπερ-πλουσίων και έδειξε πως την ανθρωπότητα κυβερνούσε μια ελιτ που λίγο νοιαζόταν για τον κόσμο. Το χειρότερο ήταν ότι δεν υπήρχε ορατη διέξοδος. Παρα την απειλη των «μολυσμένων» οι ηγέτες της γης προτιμουν να συνεχίσουν τα παιγνίδια εξουσίας στα οποία είναι συνηθισμένοι, προτιμουν να προστατέψουν τα ανύπαρκτα αυριανα συμφέροντά-τους παρα να λειτουργήσουν σαν πραγματικοι προστάτες των συμφερόντων της ανθρωπότητας.
Η πρακτικη εμπειρία απο την επέλαση του Covid-19 τείνει να επιβεβαιώσει τις χειρότερες ανησυχίες του Κλαρκ και του Ασίμοφ, παίρνοντας την πορεία που περιγράφει ο Μπέικερ. Οι κοινωνικες συναθροίσεις αντικαθίστανται απο «Zoom meetings» που τείνουν να μας μετατρέψουν σε «zoombie», που τείνουν να μας καρφώνουν ακόμα περισσότερο μπροστα στις οθόνες των υπολογιστων και των smartphone και που απειλουν να μας συνηθίσουν σ’ αυτη τη νέα μορφη επαφης που μηδενίζει την απόσταση και προσφέρει το δέλεαρ της πιο εύκολης επικοινωνίας με ανθρώπους που βρίσκονται μακρυα-μας. Μας δίνει τη ψευδαίσθηση ότι η επαφη με αυτους που βρίσκονται μακρυα-μας έχει γίνει τόσο εύκολη όσο και η επαφη με αυτους που βρίσκονται κοντα-μας. Η αλήθεια όμως είναι ότι η επαφη με αυτους που βρίσκονται κοντα-μας έχει γίνει τόσο δύσκολη όσο και με αυτους που βρίσκονται μακρυα-μας.
Η Χρονια του Ζoombie λοιπον. Αν δεν θέλουμε να γίνει μόνιμη κατάσταση, δεν είναι αρκετο να αναζητούμε επιστροφη στις συνθήκες που την προκάλεσαν. Πρέπει να αγωνιστούμε για να πετύχουμε συνθήκες που να προσφέρουν στην ανθρωπότητα μια καλύτερη ζωη.

*Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους. Στα κείμενα του Θ. Δημητρίου διατηρούμε τον τρόπο γραφής του

ΠΗΓΗ: “ΣΟΣΙΑΛΙΣΤΙΚΗ ΕΚΦΡΑΣΗ”