Εορτή του Τιμίου Σταυρού στο Ροδοχώρι του Μπουρνόβα Σμύρνης

Προϊσταμένου του Μητροπολίτη Σμύρνης Βαρθολομαίου τελείται σήμερα και αύριο η πανήγυρης του ιστορικού Ναού Τιμίου Σταυρού  Μπουρνόβα  (Bornova), κοινότητας που ανήκει στην Ιερά Μητρόπολη Σμύρνης.  

Ανακοίνωση της Ιεράς Μητροπόλεως αναφέρει ότι η πανήγυρης γίνεται «κατόπιν αδείας των αρμοδίων Αρχών». Στην ανακοίνωση προστίθεται : «Τὸ ἀπόγευμα τῆς Κυριακῆς, 13ης Σεπτεμβρίου ἐ.ἔ., θὰ τελεσθῇ ὁ Μ. Ἑσπερινὸς καὶ τὴν ἑπομένην, 14ην ἰδίου, κυριώνυμον ἡμέραν τῆς ἑορτῆς, ὁ Ὄρθρος καὶ ἡ Θεία Λειτουργία. Τῆς πανηγύρεως θὰ προστῇ ὁ οἰκεῖος Ποιμενάρχης, Σεβ. Μητροπολίτης Σμύρνης κ. Βαρθολομαῖος, ὁ ὁποῖος θὰ ἱερουργήσῃ εἰς τὸν Ἱ. Ναὸν Ἁγίας Φωτεινῆς Σμύρνης καὶ τὴν προτεραίαν, 13ην ἰδίου, Κυριακὴν πρὸ τῆς Ὑψώσεως τοῦ Τιμίου Σταυροῦ».

Μετά το 1922 ο Ναός του Τιμίου Σταυρού  ήταν για πολύ καιρό ξυλουργείο και μετά έδρα ενός τοπικού αθλητικού συλλόγου, οπότε και εγκαταλείφτηκε.

ΦΩΤΟ: Μαριάννα Μαστροσταμάτη

Κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 2010, με μέριμνα των Δήμων της επαρχίας Σμύρνης, ανακαινίστηκαν 4 παλιοί ελληνορθόδοξοι ναοί, οι οποίοι διασώθηκαν από την καταστροφή του 1922: ο Ναός Αγίων Βουκόλου και Πολυκάρπου Σμύρνης, το Αγίασμα της Παναγίας Γαλακτοτροφούσης Σμύρνης, o Ναός των Αγίων Κωνσταντίνου και Ελένης στη Μενεμένη και ο Ναός του Τιμίου Σταυρού στον Μπουρνόβα.

Οι Ναοί αυτοί χρησιμοποιούνται ως πολιτιστικά κέντρα και περιστασιακά τελούνται Θείες Λειτουργίες και Ακολουθίες μετά από άδεια των αρχών (στο Ναό των Αγίων Βουκόλου και Πολυκάρπου την εορτή των Θεοφανείων, στις μνήμες των Αγίων, την Κυριακή της Ορθοδοξίας, το Μεγάλο Σάββατο το βράδυ και την Κυριακή του Πάσχα και στο Ναό του Τιμίου Σταυρού στον Μπουρνόβα κατά την πανήγυρη αυτού στις 14 Σεπτεμβρίου).

Η  Μητρόπολη Σμύρνης διαθέτει ένα  μόνο Ναό, αυτόν της Αγίας Φωτεινής (1374 Sezer Doğan Sok. No. 24/1 Alsancak, 35210 Konak, İzmir), ο οποίος είναι ο μοναδικός σε τακτική λειτουργία Ορθόδοξος Ναός στην Σμύρνη , με εφημέριο από τα τέλη του 2016 τον π. Αθανάσιο Κατζιγκά. Ο Ναός αφιερώθηκε στην Αγία Φωτεινή σε ανάμνηση του ομώνυμου καταστραφέντος (το 1922) Ναού της πόλης. Επίσης, υπάρχει και το παρεκκλήσιο των Παμμεγίστων Ταξιαρχών Μιχαήλ και Γαβριήλ, που διαμορφώθηκε εντός του Ελληνορθόδοξου Κοιμητηρίου Σμύρνης σε ανάμνηση του παλαιού ομωνύμου Κοιμητηριακού Ναού της Σμύρνης. Στο παρεκκλήσιο τελείται Θεία Λειτουργία τα Ψυχοσάββατα κάθε έτους.

Τον Φεβρουάριο του 2015 ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος τέλεσε τα Θυρανοίξια του  ανακαινισμένου Ναού και στην συνέχεια , μαζί με τις τοπικές αρχές , φύτεψε συμβολικά στον περιβάλλοντα χώρο δενδρύλλια ελιάς. 

ΦΩΤΟ: Α. Βικέτος

Ο Ναός του Τιμίου Σταυρού  βρίσκεται για την ακρίβεια στο Ναρλήκιοϊ (Ροδοχώρι) – η σημερινή ονομασία είναι  Doğanlar –   , που απέχει τρία χλμ από το κέντρο  του Μπουρνόβα. Στο Ναρλήκιοϊ,  σημειώνει ο Νίκος Καραράς στο βιβλίο του «Τα χωριά του Μπουρνόβα» ( Αθήναι 1958),  κατοικούσαν το 1922  50 οικογένειες, από τις οποίες οι περισσότερες ήταν Τούρκικες και οι άλλες Ελληνικές. Μεταξύ των τελευταίων υπήρχαν και μερικές Ελληνοκαθολικών, για τις θρησκευτικές ανάγκες των οποίων η Λατινική Αρχιεπισκοπή της Σμύρνης έχτισε μια μικρή Εκκλησία στο όνομα της Αγίας Τριάδος.

Όπως μας πληροφορεί ο σμυρναιογράφος Χρήστος Σολομωνίδης στο κλασικό έργο του «Η Εκκλησία της Σμύρνης» (Αθήνα 1960), στα 1864 ο Μητροπολίτης Σμύρνης Χρύσανθος πέτυχε την έκδοση «υψηλού φιρμανιού» που επέτρεπε την ανέγερση του ναού. Τα εγκαίνια έγιναν τον Ιούλιο του 1866. Η ετήσια πανήγυρη του ναού (14 Σεπτεμβρίου) έπαιρνε μορφή λαϊκής γιορτής και συνέρρεε σ’ αυτήν σ’ αυτήν πλήθος προσκυνητών από τη Σμύρνη και τα περίχωρα.  

 Σύμφωνα με την Μαριάννα Μαστροσταμάτη, με ρίζες από τα Αλάτσατα,  εκτός από τον Ναό του  Τιμίου  Σταυρού , το Ναρλήκιοϊ (Ροδοχώρι)   αναφέρεται σε μαρτυρίες αιχμαλώτων, καθώς ήταν στο δρόμο, που τους οδηγούσαν πεζή προς τη Μαγνησία. Είχε πολλές ροδιές και οι αιχμάλωτοι διψασμένοι έτρεχαν, φεύγοντας από τη σειρά,  για να φάνε ρόδια. Όσοι έζησαν έλεγαν στην επιστροφή τους ποιους από τους συγχωριανούς τους εκτέλεσαν οι Τούρκοι τις στιγμές που ξεδιψούσαν  με τα ρόδια.

«Ανάμεσά τους και ο παππούς μου, πατέρας της μητέρας μου από τα Αλάτσατα και ένας πρόσκοπος θείος της», αναφέρει η Μαριάννα Μαστροσταμάτη και προσθέτει:  «Έτσι γνωρίζουμε ότι τους αιχμαλώτους από την Ερυθραία τους οδήγησαν Μπαλτσόβα (στρατόπεδο) Σμύρνη, Μαγνησία όπου πολλούς εκτέλεσαν”.

Ο Μπουρνόβας

Ο Μπουρνόβας ήταν πριν το 1922 περίφημο προάστιο της Σμύρνης, εξίσου σημαντικό με το κέντρο της. Το ίδιο παραμένει και σήμερα , όπου μεταξύ άλλων αρχαιολογικές ανασκαφές τελευταίων χρόνων στην τοποθεσία Yeşilova Höyük

απέδειξαν ότι είναι το αρχαιότερο μέρος κατοίκησης στην Σμύρνη. Πριν δύο χρόνια δημιουργήθηκε σύγχρονο μουσείο για να στεγάσει τα αρχαιολογικά ευρύματα.

Ο Μπουρνόβας είναι η έδρα του Πανεπιστημίου Αιγαίου (Ege University, Izmir).  Το Πανεπιστήμιο ιδρύθηκε το 1955 και είναι το μεγαλύτερο δημόσιο πανεπιστήμιο στη Σμύρνη και από τα καλύτερα στην Τουρκία.

Ο αριθμός των φοιτητών   του εκτιμάται ότι είναι περίπου 65 χιλιάδες σε προπτυχιακό και μεταπτυχιακό επίπεδο από όλη την Τουρκία και το εξωτερικό. Διαθέτει   17 σχολές.

Ο Μπουρνόβας (σημερινή ονομασία Bornova), βρίσκεται βορειοανατολικά της Σμύρνης, σε απόσταση 8 χιλιομέτρων, στις πλαγιές του όρους Σιπύλου.

Η ονομασία προέρχεται από τις τουρκικές λέξεις burum και ova που σημαίνουν το άκρο (μύτη) της πεδιάδας. Η πρόσβαση στο Μπουρνόβα ήταν άνετη, ένα μικρό ταξίδι για τους Σμυρνιούς που μπορούσαν να προτιμήσουν είτε το τρένο από το σταθμό του Κασαμπά, είτε το βαποράκι από το λιμάνι της Σμύρνης, που τους μετέφερε στην παραθαλάσσια ομώνυμη σκάλα. Όπως και στο Μπουτζά, έτσι και εδώ, η εύκολη σιδηροδρομική πρόσβαση και το καλό δροσερό κλίμα, συνέβαλαν στην ανάπτυξη της περιοχής εξαιτίας κυρίως της εγκατάστασης των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων της Σμύρνης, εύπορων Ελλήνων και επιφανών Λεβαντίνων, κατά κανόνα Άγγλων, γαιοκτημόνων, επιχειρηματιών και διπλωματών. Οι πολυτελείς επαύλεις που χτίστηκαν κατά το 19ο αιώνα διατηρούνται μέχρι σήμερα , μαρτυρώντας με τα αρχιτεκτονικά τους ίχνη, το χαρακτήρα του προαστίου.

Ο ευρωπαϊκός χαρακτήρας του προαστίου ενισχύεται το 19ο αιώνα με την ίδρυση φιλανθρωπικών σωματείων, αγγλικής λέσχης, θεάτρου και κινηματογράφου. Ο Μπουρνόβας έτσι αποκτά αυτονομία, καθώς δεν έχει σε τίποτα να ζηλέψει τις ανέσεις του σμυρναίικου κέντρου, χωρίς ωστόσο να μπορεί να το υποσκελίσει. Το 1922 υπολογίζεται ότι είχε  15.000 κατοίκους, στην πλειονότητα χριστιανοί Έλληνες, αλλά και Αρμένιους, καθολικούς, μουσουλμάνους. 

Στον Μπουρνόβα υπήρχαν οι Ορθόδοξοι Ναοί:

*Κοιμήσεως της Θεοτόκου, που πρωτοχτίστηκε το 1772 και ανοικοδομήθηκε το 1840.

* Αη Γιάννη του Προδρόμου…

* Αγίας Τριάδος, από το 1862 φτιαγμένη με σχέδια του Ξενοφώντα Λάτρη.

Από το 1856 λειτουργούσε  το 6τάξιο σχολείο Αρρένων του Β. Παπαδάκη, 5τάξιο παρθεναγωγείο, νηπιαγωγείο ιδιωτικό, ξένα σχολεία και Εμπορικό Γυμνάσιο. Είχε τρεις αθλητικούς συλλόγους: τον “Ορφέα”, τον “Ερμή” και τον Αγγλικό “Α.Ο. Μπουρνόβα”.

Οι πιο κάτω πληροφορίες για τον Μπουρνόβα στηρίζονται στο σχετικό λήμμα της  Εγκυκλοπαίδειας του Ιδρύματος Μείζονος Ελληνισμού:

“Τα στοιχεία  για την ίδρυση του οικισμού του Μπουρνόβα ανάγονται στο 13ο αιώνα: στις αρχές του αναφέρεται πρώτη φορά στην ιστορία με το όνομα Πρινόβαρις.  Το προάστιο αναπτύχθηκε πραγματικά μετά το 1867, με τα εγκαίνια της διακλάδωσης της σιδηροδρομικής γραμμής που συνέδεε τη Σμύρνη με τον Κασαμπά. Λίγα χρόνια αργότερα, κατασκευάστηκε ένας καρόδρομος. Από χωριό, στο οποίο παραθέριζαν κάποιοι κάτοικοι της Σμύρνης, ο Μπουρνόβας μετατράπηκε σε ένα σημαντικό προάστιο της Σμύρνης, δηλαδή σε τόπο μόνιμης κατοικίας, κάτι το οποίο το επέτρεπαν τα μέσα μεταφοράς που υπήρχαν. Στο τέλος του 19ου αιώνα, απέκτησε ένα θέατρο και λέσχες, ενώ στις αρχές του 20ού αιώνα έναν κινηματογράφο.

Η μεταμόρφωση του Μπουρνόβα σε προάστιο στη διάρκεια του 19ου αιώνα δεν εμπόδισε την καλλιέργεια στον κάμπο του το 18ο και το 19ο αιώνα, όπου υπήρχαν αμπέλια (κυρίως ποικιλία σουλτανίνα), συκιές, αμυγδαλιές και διάφορα οπωροφόρα δέντρα (ροδακινιές, ροδιές, απιδιές κ.ά.). Σε μερικά χωράφια υπήρχαν και διπλές καλλιέργειες: το χειμώνα τα έσπερναν με σιτάρι, κριθάρι και καπνό και το καλοκαίρι φύτευαν ντομάτες και καλοκαιρινά λαχανικά.

Στις αρχές του 20ού αιώνα, η πλειονότητα των κατοίκων του Μπουρνόβα ήταν πλούσιοι της Σμύρνης ή, σε κάθε περίπτωση, οικονομικώς εύρωστοι που έμεναν σε πολύ κομψά σπίτια. Στη διάρκεια του 19ου αιώνα, καθώς όλο και περισσότεροι πλούσιοι κάτοικοι της Σμύρνης (Έλληνες, μουσουλμάνοι, Αρμένιοι και Ευρωπαίοι) εγκαταστάθηκαν στον Μπουρνόβα, τα μεσαία και κατώτερα στρώματα του οθωμανικού και ευρωπαϊκού πληθυσμού τον εγκατέλειπαν σταδιακά.

Από τα αρχεία του γαλλικού προξενείου φαίνεται ότι υπήρχε μια διάκριση, όσο αφορά τον τόπο κατοικίας, ανάμεσα στους διαφορετικής εθνικότητας και θρησκεύματος κατοίκους του Μπουρνόβα: κάθε κοινότητα είχε την τάση να συγκεντρώνεται στο δικό της αστικό χώρο.

Η ελληνική κοινότητα

Τα μόνα στοιχεία που διαθέτουμε για την ύπαρξη ελληνικής κοινότητας στον Μπουρνόβα προέρχονται από τις προφορικές μαρτυρίες Μικρασιατών προσφύγων. Σύμφωνα με αυτές, ο Μπουρνόβας διέθετε ελληνική κοινότητα που περιλάμβανε και την κοινότητα του Μπουρναμπασί. Επικεφαλής της ήταν ο μουχτάρης ή κοτζαμπάσης, που ήταν επιλεγμένος ανάμεσα στους δημογέροντες.

‘Ενα από τα σημερινά εμπορικά κέντρα του Μπουρνόβα

«Η περιγραφή της πόλεως Σμύρνης θα ήταν ατελής, εάν δεν εγίνετο λόγος και περί των προαστίων και περιχώρων αυτής»,  έγραψε ο Σταμάτης Αντωνόπουλος, πρόξενος της Ελλάδας στη Σμύρνη  στις αρχές του 20ού αιώνα, αναφερόμενος στις συνεχείς επαφές μεταξύ της Σμύρνης και των προαστίων της. Στο τέλος του 20ού αιώνα, τα λεγόμενα προάστια ανήκουν στην ίδια την πόλη, που έγινε πλέον μεγαλούπολη”.

*Οι δύο πρώτες φωτογραφίες της ανάρτησης είναι της Ιεράς Μητροπόλεως Σμύρνης