‘Ενα βιβλίο για παιδιά και εφήβους φόρος τιμής για τα 200 χρόνια από την Ελληνική Επανάσταση του 1821

Το βιβλίο “ΔΥΟ ΦΟΡΕΣ ΤΟ 21”  παρουσιάζει 21 ήρωες και 21 ηρωίδες της Ελληνικής Επανάστασης.

Με αφορμή την επέτειο των 200 χρόνων από την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 κυκλοφόρησε στην Αθήνα από τις εκδόσεις “Εν πλω”  στα ελληνικά και στα αγγλικά  το βιβλίο της ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΜΑΣΤΡΟΜΙΧΑΛΑΚΗ και του ΠΑΝΤΕΛΗ ΖΟΥΡΑ, με τίτλο “ΔΥΟ ΦΟΡΕΣ ΤΟ 21”.  Πρόκειται για ένα βιβλίο, φόρο,  τιμής σε 21 ήρωες και 21 ηρωίδες του Αγώνα του 1821 . 

Το βιβλίο προλογίζει ο δρ Στέφανο Καβαλλιεράκης, διευθυντής του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών. Οι δύο συγγραφείς σημειώνουν για το βιβλίο τους : “Μέσα στο επετειακό έτος που διανύουμε, κυκλοφορούν ήδη και θα κυκλοφορήσουν πολλά νέα βιβλία σχετικά με την Ελληνική Επανάσταση του 1821. Λογοτεχνικά, ιστορικά, γνώσεων, λευκώματα και άλλα πολλά που στοχεύουν σε συγκεκριμένο ηλικιακά κοινό, καθώς και σε διαφορετικά αναγνωστικά γούστα. Πάντα υπήρχε μέσα μας η επιθυμία να γράψουμε ένα βιβλίο που να αναδεικνύει τους ήρωες του ’21. Είμαστε εκπαιδευτικοί και οι δυο στην πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση και έχουμε συνεργαστεί με επιτυχία στη συγγραφή και άλλων βιβλίων που απευθύνονται σ’ αυτό το αναγνωστικό κοινό.

Έπειτα από συζητήσεις με τις Εκδόσεις «Εν πλω» συμφωνήσαμε να ξεκινήσουμε τη συγγραφή του βιβλίου μας Δυο φορές το ’21, τίτλος που προέκυψε από την ιδέα μας να συμπεριλάβουμε ισότιμα στα περιεχόμενά του 21 άντρες ήρωες και 21 γυναίκες ηρωίδες που συνέβαλαν με τον τρόπο τους στον αγώνα για την ελευθερία και ανεξαρτησία της πατρίδας μας. Θεωρούμε πως η ανάδειξη των γυναικών και η συμμετοχή τους στην Ελληνική Επανάσταση ήταν κάτι που έλειπε από τη βιβλιογραφία που απευθύνεται σε παιδιά και εφήβους. Οι περισσότεροι γνωρίζαμε μερικά μόνο ονόματα γυναικών που συμμετείχαν ενεργά στον Αγώνα ενώ σε όλη την Ελλάδα αντιστάθηκαν στον τουρκικό ζυγό, με τον τρόπο τους η καθεμιά, πολλές γυναίκες που είχαν μείνει ιστορικά αφανείς.

Ως εκπαιδευτικοί, γνωρίζουμε την έλλειψη καλής γνώσης της ιστορίας μας από τα παιδιά, ιδιαίτερα για την περίοδο αυτή της Ελληνικής Επανάστασης. Ένα όσο το δυνατό πιο συμπαγές, ελκυστικό και γλωσσικά προσιτό βιβλίο θα βοηθούσε πολύ σε μια συνάντηση των αναγνωστών με την ιστορία μας και τα ιδανικά και τις αξίες των ανθρώπων, που έδωσαν τα πάντα για να ζούμε εμείς σήμερα ελεύθεροι.

Έπειτα από πολύμηνη μελέτη των πηγών και ιστορικών βιβλίων καταλήξαμε στην επιλογή των προσώπων που θα παρουσιάζαμε, καθώς και στη δομή του έργου μας. Στην αρχή του βιβλίου μας επιχειρούμε μια σύνδεση με το τέλος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, το «Τέλος μια εποχής», όπως το ονομάζουμε, αναδεικνύοντας δυο σημαντικά πρόσωπα, έναν άντρα και μια γυναίκα, τον τελευταίο αυτοκράτορα του Βυζαντίου Κωνσταντίνο Παλαιολόγο και τη μητέρα του, Ελένη Δραγάση – Παλαιολογίνα (αγία Υπομονή). Τα δυο αυτά πρόσωπα λειτουργούν ως στοιχεία ενότητας με τους ήρωες και τις ηρωίδες που παρουσιάζονται στη συνέχεια. Ανάμεσά τους επιπλέον η Φιλική Εταιρεία, ως μυστική οργάνωση που κατεύθυνε και στήριξε την Ελληνική Επανάσταση, καθώς και οι «Γελεκτσήδες», που εκπροσωπούν τη συμμετοχή των παιδιών και των εφήβων στον αγώνα για την Ελευθερία της Ελλάδας.

Θεωρούμε πως η ανάδειξη των γυναικών και η συμμετοχή τους στην Ελληνική Επανάσταση ήταν κάτι που έλειπε από τη βιβλιογραφία που απευθύνεται σε παιδιά και εφήβους.

Ένα ακόμη στοιχείο που προσέξαμε ιδιαίτερα είναι η παιδαγωγική προσέγγιση των κειμένων μας, ώστε να είναι ελκυστικά για παιδιά και εφήβους και όχι μακροσκελή. Καταλήξαμε λοιπόν στη μονοσέλιδη παρουσίαση του κάθε ήρωα και κάθε ηρωίδας συμπληρωμένη στην αντικριστή σελίδα με το αντίστοιχο πορτρέτο. Ο Σπύρος Ζαχαρόπουλος, που ανέλαβε την εικονογράφηση, ενθουσιάστηκε με τα κείμενα και φιλοτέχνησε τις καλύτερες εικόνες που θα μπορούσαμε να έχουμε. Κρατώντας στοιχεία από την παράδοση και από τα ήδη υπάρχοντα πορτρέτα και προτομές προχώρησε στη δημιουργική ανασύνθεση νέων εικόνων, που ταξιδεύουν τους αναγνώστες στην εποχή και τη ζωή των ηρώων.

Μέσα από τα πρόσωπα αυτά που παρουσιάζουμε επιθυμούμε να ξεχωρίσουν τα παιδιά τις έννοιες του ήρωα και του αυθεντικού προτύπου από τα κατασκευασμένα πρότυπα της εποχής μας και τους υπερήρωες των περιοδικών και των ταινιών. Ζούμε στην εποχή της εικόνας και των γρήγορων αλλαγών, στην ψηφιακή εποχή που με το πάτημα ενός κουμπιού ο καθένας μπορεί να έχει ένα επιθυμητό αποτέλεσμα. Τα παιδιά γεννιούνται και μεγαλώνουν σε μια τέτοια εποχή. Χρειάζεται λοιπόν να τους δώσουμε την ευκαιρία να γνωρίσουν με ψυχαγωγικό τρόπο, όπως είναι η φιλαναγνωσία, τουλάχιστον κάποια βασικά στοιχεία που λειτουργούν ενωτικά με την πολιτισμική μας ταυτότητα και την ιστορική μας πορεία. Το βιβλίο μας ευχόμαστε πραγματικά να λειτουργήσει με αυτό τον τρόπο στις ψυχές των αναγνωστών μας. Στην τελευταία παράγραφο της εισαγωγής μας, με τον τίτλο «Ήρωας δεν γεννιέσαι, γίνεσαι», εξηγούμε σχετικά με το βιβλίο μας πως «κυρίως είναι ένα βιβλίο πίστης, ελπίδας και αγάπης. Πίστης στον Θεό που στάθηκε δίπλα στον αγώνα των Ελλήνων, Ελπίδας για την ανάδειξη σύγχρονων ηρώων και προσωπικοτήτων και Αγάπης για την Ελευθερία που αποτελεί την ουσία του να ζεις και να λέγεσαι άνθρωπος». Μακάρι λοιπόν να μπορέσει να εμπνεύσει και να γαλουχήσει ανθρώπους σκεπτόμενους, με όραμα, αξίες, ιδανικά και ανιδιοτελή αγάπη για την πατρίδα μας, όπως εκείνη των αγωνιστών του 1821 κι ακόμη μεγαλύτερη!“

Οι ήρωες και οι ηρωίδες που παρουσιάζονται στο βιβλίο

ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟ ΒΙΒΛΙΟ & 1 ΒΙΒΛΙΟ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ
 Στο εικονογραφημένο βιβλίο «ΔΥΟ ΦΟΡΕΣ ΤΟ ’21» παρουσιάζονται οι:

ΑΝΔΡΕΣ:

Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός
Ευγένιος Βούλγαρης
Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ (Άγιος)
Αδαμάντιος Κοραής
Ρήγας Βελεστινλής – «Φεραίος»
Ανδρέας Μιαούλης
Θεόδωρος Κολοκοτρώνης
Παλαιών Πατρών Γερμανός Γ΄
Ιωάννης Καποδίστριας
Ιωσήφ, Επίσκοπος Ρωγών και Κοζύλης
Γεώργιος Καραϊσκάκης
Παπαφλέσσας (Γεώργιος Δικαίος)
Αθανάσιος Διάκος
Νικηταράς (Νικήτας Σταματελόπουλος)
Μάρκος Μπότσαρης
Αλέξανδρος Υψηλάντης
Κωνσταντίνος Κανάρης
Ιωάννης Μακρυγιάννης
Διονύσιος Σολωμός
Τσάμης (Δημήτριος) Καρατάσος
Κίτσος (Κυριάκος) Τζαβέλλας

ΓΥΝΑΙΚΕΣ:

Αγία Φιλοθέη η Αθηναία (Παρασκευή Μπενιζέλου)
Μαρία Δασκαλογιάννη
Ζαμπέτα-Ζάμπια (Ελισάβετ) Κολοκοτρώνη
Ελισάβετ Υψηλάντη
Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα (Πινότση)
Σταυριάνα Σάββαινα
Δόμνα Βισβίζη
Ρωξάνη Μιχ. Βόδα Σούτσου
Η Μαριώ του Καραϊσκάκη
Μαντώ Μαυρογένους
Ανδρονίκη Στάρκου
Σεβαστή Κρουστάλα-Ξάνθου
Πανωραία Χατζηκώστα (Ψωροκώσταινα)
Δέσπω Σέχου Μπότση
Δέσπω Φώτου Τζαβέλα
Αγγελίνα Ζαχαριά – Νικήταινα
Ελένη (Βάσσου) Μαυροβουνιώτη
Αντωνούσα Καστανάκη
Χαρίκλεια Δασκαλάκη
Δέσποινα Μανιάτη Κανάρη
Μαριγώ Ζαραφοπούλα

Στο βιβλίο ζωγραφικής (32 σελίδων) οι μικροί αναγνώστες του  μπορούν να χρωματίσουν επιλεγμένες μορφές του πρώτου βιβλίου σε εικονογράφηση του Σπύρου Ζαχαρόπουλου.

Κριτική της Ελένης Δικαίου 

Η γνωστή για το πλούσιο συγγραφικό της έργο , Ελένη Δικαίου, έγραψε για το βιβλίο:  “Η Αγγελική Μαστρομιχαλάκη και ο Παντελής Ζούρας, εκπαιδευτικοί και οι δυο, τα τελευταία 20 χρόνια έχουν μια σταθερή παρουσία στον χώρο των γραμμάτων. Μας έχουν δώσει δείγματα γραφής τόσο στον χώρο των εκπαιδευτικών βιβλίων, όσο και σε εκείνον της παιδικής και εφηβικής λογοτεχνίας, η οποία μπορεί να συμπεριλάβει στο αναγνωστικό της κοινό και αναγνώστες κάθε ηλικίας. Εκτός από τα βιβλία τα οποία υπογράφει ο καθένας από τους δυο συγγραφείς ξεχωριστά, έχουν συνεργαστεί και στη συγγραφή αρκετών άλλων.
Έργο μιας συνεργασίας είναι και το τελευταίο βιβλίο τους, το οποίο κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις Εκδόσεις Εν πλω, με αφορμή την επέτειο της συμπλήρωσης 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821. Τίτλος του βιβλίου: Δυο φορές το ’21. Ένας τίτλος ευφάνταστος, ο οποίος προκαλεί και προσκαλεί να ανακαλύψει κανείς τι ακριβώς μπορεί να εμπεριέχεται στις σελίδες του βιβλίου.
Ο πρόλογος από τον Δρα Στέφανο Καβαλλιεράκη, διευθυντή του Μουσείου της Πόλεως των Αθηνών, και το σύντομο σημείωμα των συγγραφέων στην αρχή του βιβλίου κάνουν σαφές ότι αυτό το οποίο ακολουθεί είναι «σύντομα πορτρέτα» εκείνων οι οποίοι πρωτοστάτησαν στην Επανάσταση του 1821, τον αγώνα για την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό και την δημιουργία ανεξάρτητου κράτους των Ελλήνων.
Οι συγγραφείς επέλεξαν 21 άντρες και 21 γυναίκες. Όπως τονίζουν: «Η επιλογή των προσώπων έγινε μετά από μακροχρόνια και πολύ προσεκτική μελέτη των πηγών που μας ενέπνευσαν να καταγράψουμε τις ιστορίες τους».
21 άντρες: Υψηλάντης, Κολοκοτρώνης, Ρήγας Φεραίος, Αθανάσιος Διάκος, Παπαφλέσσας, Πατριάρχης Γρηγόριος ο Ε’… Τα ονόματα των περισσοτέρων είναι γνωστά, τους έχουμε συναντήσει στα βιβλία της ιστορίας, άσχετα αν πολύ λίγα απομένουν στη μνήμη μας από ένα μάθημα ιστορίας του σχολείου.

Αντιθέτως, ελάχιστα γνωστά είναι τα ονόματα από τις 21 γυναίκες τις οποίες «προσωπογραφούν» οι δυο συγγραφείς κι ακόμη λιγότερο γνωστή η δράση τους πριν από την Επανάσταση, κατά τη διάρκειά της αλλά και μετά. Πράξεις για τις οποίες οι γυναίκες αυτές δεν χρειάστηκε να μπουν κάτω από το λάβαρο κανενός φεμινιστικού κινήματος, προκειμένου να αποτελέσουν πρωτοπορία στην ανδροκρατούμενη εποχή τους. 21 γυναίκες, οι οποίες συμμετείχαν στον ξεσηκωμό κι αγωνίστηκαν άλλοτε με το σπαθί κι άλλοτε σε αγώνες κοινωνικούς, μανάδες, σύζυγοι, αγαπημένες. Γυναίκες πρότυπα των οποίων η αναφορά αποσύρει τα πέπλα της λήθης από την ουσιαστική συμμετοχή τους στον αγώνα για τη δημιουργία της σύγχρονης Ελλάδας και τις τοποθετεί ισότιμα πλάι στους άντρες αγωνιστές.
Αυτή η ισορροπία συνιστά δικαιοσύνη και αποτελεί ένα από τα πιο δυνατά χαρακτηριστικά του βιβλίου, παράλληλα με τη σημειολογία της «επαναστατικής προκήρυξης» του Ρήγα Φεραίου και την αναφορά στους «δασκάλους του γένους» και τη σημασία της παιδείας, την οποία κήρυττε ο Κοσμάς ο Αιτωλός: «…Ανοίξτε σχολεία […] Να βάλετε όλοι σας για να σπουδάζουν όλα τα παιδιά χωρίς να πληρώνουν […] Καλύτερα να έχεις στη χώρα σου σχολείο ελληνικό, παρά να έχεις βρύσες και ποταμούς, γιατί η βρύση ποτίζει το σώμα, ενώ το σχολείο ποτίζει την ψυχή».
Το τελευταίο κεφάλαιο του βιβλίου αναφέρεται στους γελεκτζήδες. Πόσοι άραγε από μας γνωρίζουν για τα παιδιά και τους έφηβους με τα γιλέκα στο πολιορκημένο Μεσολόγγι; Φοβάμαι ελάχιστοι, για να μην πω κανείς. Κι όμως, καθένα απ’ αυτά τα παιδιά υπήρξε ένας δικός μας μικρός Γαβριάς, σαν κι εκείνον στους Άθλιους του Ουγκό, ο οποίος έτρεχε να βοηθήσει από οδόφραγμα σε οδόφραγμα στο επαναστατημένο Παρίσι: «Και παραπίσω τα παιδιά με τα σπαθιά βγαλμένα. Να στέκονται, να πολεμούν, να βοηθούν τους άλλους».
Αποσπάσματα από ποιήματα, δημοτικά τραγούδια, αποφθέγματα διανθίζουν τα κείμενα και σηματοδοτούν την κάθε «προσωπογραφία».
Όπως αναφέρθηκε στην αρχή, η Αγγελική Μαστρομιχαλάκη και ο Παντελής Ζούρας έχουν γράψει βιβλία εκπαιδευτικά και λογοτεχνικά. Στο Δυο φορές το ’21 επιχειρούν να κάνουν έναν συνδυασμό και των δυο. Δύσκολο εγχείρημα, αν σκεφτεί κανείς ότι έπρεπε να συμπεριληφθούν σε όσο το δυνατόν πιο μικρά και «ευκολοδιάβαστα» κείμενα, ιδέες και γεγονότα ιστορικά, αναλύσεις χαρακτήρων και συνέπειες πράξεων. Αποτέλεσμα: Μας δίνουν ένα βιβλίο με το «άρωμα του κλασικού».
Η εικονογράφηση του Σπύρου Ζαχαρόπουλου δένει αριστοτεχνικά με το κείμενο. Ο ίδιος αναφέρει στο βιογραφικό του ότι στα παιδικά του χρόνια οι «ήρωες» δέσποζαν στις αίθουσες των σχολείων και καταλήγει: «Σε αυτό το βιβλίο, διακόσια χρόνια πλέον μετά την Επανάσταση, ξανάζησα τον οίστρο των παιδικών μου χρόνων»“.

Ποιοί είναι οι συγγραφείς