Ελένη Σαμαράκη: Ο δικός μου Αντώνης Σαμαράκης
Μια εξομολόγηση της συντρόφου της ζωής του μεγάλου λογοτέχνη.
Της Κατερίνας Λυμπεροπούλου*
Έζησε πλάι του 40 και πλέον χρόνια. Από το 1963 που αυτός ο αμετανόητος εργένης αποφάσισε να παραβεί τις δεσμεύσεις που είχε κάνει με τον εαυτό του. Απόφαση καθόλου εύκολη. Οταν μετά από σύντομο διάστημα γνωριμίας η 20χρονη Ελένη Κουρεμπανά έκανε εκείνη πρόταση στον 44χρονο λογοτέχνη Αντώνη Σαμαράκη να παντρευτούν εκείνος … εξαφανίστηκε. «Μία ολόκληρη εβδομάδα διήρκεσε αυτή η εξαφάνιση κατά την διάρκεια της οποίας ο Σαμαράκης αντιλαμβανόμενος ότι δεν θα μπορέσει να σταθεί συνεπής στην απόφασή του να μην παντρευτεί εκδήλωσε έρπη», θυμάται η ίδια, η οποία σε όλο αυτό το διάστημα ήταν «έξαλλη μαζί του». Αλλά κι όταν κάμφθηκαν οι αντιστάσεις του ίδιου έπρεπε να αντιμετωπίσει την μητέρα της η οποία δεν της επέτρεπε να παντρευτεί πριν κλείσει τα 21 της χρόνια.
Στις 9 Φεβρουαρίου του 1963, πάντως, όλες οι αντιστάσεις είχαν καμφθεί και το μυστήριο του γάμου τους έλαβε χώρα. Εως το 2003 που ο Αντώνης Σαμαράκης έφυγε από την ζωή (σε ηλικία 84 ετών), η γυναίκα του, Ελένη, μεγάλωσε, διαπλάστηκε και διαμορφώθηκε σε ένα μεγάλο βαθμό μέσα από την προσωπική και πνευματική ζύμωση με έναν συγγραφέα ο οποίος μεταφράστηκε σε περισσότερες από 30 γλώσσες και προώθησε μέσα από το έργο του τις ανθρωπιστικές αξίες τις οποίες υπηρέτησε σε όλη του την ζωή.
Αυτή την λογοτεχνική, αλλά και την προσωπική διαδρομή του Αντώνη Σαμαράκη αφηγείται με ιδιαίτερα εναργή τρόπο η έκθεση «Αντώνης Σαμαράκης – Μία διαδρομή στον 20ό αιώνα» που φιλοξενείται στο Πολιτιστικό Κέντρο Μελίνα του Δήμου Αθηναίων. Μια έκθεση που δομείται και αναπτύσσεται πάνω σε μία νοητή γραμμή ενός χρονολογίου -προσωπικού και δημόσιου, που διασχίζει περισσότερες από οχτώ δεκαετίες του γεμάτου με σημαντικά γεγονότα 20ού αιώνα.
Ξεκινώντας από τη γέννηση του τιμώμενου δημιουργού, το 1919, έως και τον θάνατό του, το 2003, το χρονολόγιο αυτό αποδεικνύεται βασικός άξονας της έκθεσης στην οποία θα συναντήσει κανείς προσωπικά αντικείμενα, ελληνικές και διεθνείς εκδόσεις των έργων του Σαμαράκη, έργα φιλοτεχνημένα από έλληνες εικαστικούς, χειρόγραφα του Αντώνη Σαμαράκη αλλά και άλλων διακεκριμένων προσωπικοτήτων, έγγραφα, άρθρα, προβολές και φωτογραφίες. Εκθέματα τα οποία προέρχονται από όλο το φάσμα της ζωής του συγγραφέα και με τα οποία αναδεικνύονται οι άρρηκτα συνδεδεμένες πορείες του, τόσο η προσωπική όσο και η καλλιτεχνική, προβάλλεται το συγγραφικό και το ανθρωπιστικό έργο του και παράλληλα καλύπτεται ιστορικά, κοινωνικά, πολιτικά και πολιτιστικά μία μεγάλη χρονική περίοδος της Ελληνικής ιστορίας.
– Πόσο καιρό προετοιμαζόταν η έκθεση «Αντώνης Σαμαράκης. Ζητείται Ελπίς. Μια διαδρομή στον 20ο αιώνα»; Ποιος ήταν ο αρχικός προγραμματισμός να πραγματοποιηθεί και πως τελικά εξελίχθηκε;
«Η έκθεση είχε προγραμματιστεί στα πλαίσια του έτους Σαμαράκη που είχε ανακηρυχθεί από το υπουργείο Πολιτισμού το 2020. Μετά από πολλές αναβολές λόγω πανδημίας γίνεται επιτέλους τώρα».
– Τι περιλαμβάνει σε αδρές γραμμές αυτή η έκθεση και πως διαρθρώνεται;
«Την ζωή και το έργο του Αντώνη μέσα από φωτογραφίες, προσωπικά αντικείμενα, χρονολόγιο, έργα τέχνης, βιβλία, επιστολές, προβολή ταινιών, και άλλα».
– Μιλήστε μου λίγο για την ομάδα συνεργατών που δούλεψε για να γίνει πραγματικότητα αυτή η έκθεση.
«Η έκθεση είναι συνεργασία του υπ πολιτισμού, της Βουλής και του Δήμου Αθηναίων. Η κ. Σίσσυ Παπαθανασιου με την υπέροχη ομάδα της Διεύθυνσης Γραμμάτων του υπουργείου Πολιτισμού, η κ. Μαρία Βλασσοπούλου με τους δικούς της εξαιρετικούς συνεργάτες της Βιβλιοθήκης της Βουλής, στην οποία ευρίσκεσαι το αρχείο του Αντώνη και ο ΟΠΑΝΔΑ του Δήμου Αθηναίων με την κ Άννα Ροκοφύλλου με την οποία ξεκίνησε ο σχεδιασμός της έκθεσης και τελείωσε με την κ, Αραμπατζή. Η υλοποίηση οφείλεται στον κ Γιώργο Ρυμενίδη που με την βοήθεια της κυρίας Θάλειας Μελίσσα έστησαν αυτή την έκθεση με αγάπη και γνώση. Τους ευχαριστώ όλους με όλη μου την καρδιά».
– Τι, πιστεύετε, ότι μπορεί να «ειπωθεί» μ′ αυτή την έκθεση για τον Αντώνη Σαμαράκη που δεν έχει ειπωθεί μέχρι σήμερα;
«Μέσα από το το σύνολο της ζωής και του έργου του να τον ξαναθυμηθούμε, ειδικά σήμερα στις τραγικές στιγμές που ζούμε, να στοχαστούμε τα μεγάλα οράματα που είχε πυξίδα στην ζωή του, την ειρήνη, την ελευθερία, την κοινωνική δικαιοσύνη, αξίες που σήμερα πλήττονται».
– Ποιο σχόλιο απ′ όσα έχετε ακούσει μέχρι σήμερα για την έκθεση σας έχει εντυπωσιάσει και γιατί;
«Η συγκίνηση των επισκεπτών. Αναβιώνουν και τις δικές τους μνήμες και μάλιστα χτες μια νεαρή γυναίκα, γιατρός πια, μου είπε ότι βλέποντας την έκθεση προσπάθησε να τοποθετήσει τον εαυτό της στο σήμερα, εν σχεσει με αυτό που ήτανε και ονειρευόταν παλιότερα».
– Πόσο ιδιαίτερο βάρος έπεσε στο Χρονολόγιο της ζωής του Αντώνη Σαμαράκη που, πλαισιωμένο από ιδιαίτερα πλούσιο εικονογραφικό και πληροφοριακό υλικό, διατρέχει ολόκληρο τον 20ο αιώνα;
«Το Χρονολόγιο αποτελεί τον βασικό ιστό της έκθεσης . στην επάνω σειρά, με γκρι χρώμα, αναγράφονται τα βασικά γεγονότα της εποχής, και από κάτω με μπλε χρώμα, τι έκανε ο Αντώνης τότε. Τοποθετείται έτσι η δράση του μέσα στον χώρο και στον χρόνο, διατρέχοντας τον 20ο αιώνα».
– Στην έκθεση βλέπουμε επιστολές από αλλά και προς τον Αντώνη Σαμαράκη από τον Οδυσσέα Ελύτη έως τον Φρέντυ Γερμανό. Μιλήστε μας λίγο για το δίκτυο φίλων και τις σπουδαίες προσωπικότητες που συνδεθήκατε κάνοντας παρέα με τον Αντώνη Σαμαράκη.
«Ύπαρχει μεγάλο υλικό από επιστολές επωνύμων και απλών ανθρώπων, ο Αντώνης αντιπαθούσε αυτή την διάκριση, έλεγε ότι όλοι έχουμε επώνυμο. Επειδή ο Αντώνης αγαπούσε πολύ, το είχε εσωτερική ανάγκη να επικοινωνεί με τον κόσμο και γραπτά. Έτσι είχα κι εγώ την τύχη να γνωρίσω καταπληκτικούς ανθρώπους. Βέβαια όταν αυτό γινόταν και το ζούσαμε, δεν είχε τις διαστάσεις που του δίνετε σήμερα, ήταν απλό, ανθρώπινο μέσα σε μια καθημερινότητα ζεστή και όμορφη».
– Στην έκθεση υπάρχει έντονο και το δικό σας «άρωμα». Ως σύντροφος ενός τόσο μεγάλου λογοτέχνη, ποιο το απόσταγμα της ζωής που σας κληρονόμησε;
«Η αγάπη, η σεμνότητα και η προσπάθεια. Έλεγε ότι θα ήθελα να πουν κάποτε για μένα ότι τουλάχιστον προσπάθησα».
– Πώς ήταν η ζωή κι η καθημερινότητα μαζί του; Τι σας λείπει περισσότερο από εκείνον σήμερα;
«Ήταν πολύ απλός άνθρωπος, στην καθημερινότητα δεν ζητούσε τίποτα, μόνο χώρο για να απλώνει τα χαρτιά του, ήτανε απίστευτα ακατάστατος, και ελευθερία για να απλώνει τις ιδέες του, ήτανε τόσο ελεύθερος! Αυτό με γοήτευσε και μου λείπει, η ελευθερία του».
– Γιατί πιστεύετε πώς ο Αντώνης Σαμαράκης «μιλάει» τόσο άμεσα κι απευθείας στην ψυχή των παιδιών κι εφήβων;
«Όπως το λέτε, είχε έμφυτη και αληθινή αμεσότητα στην ανθρώπινη επικοινωνία. Έβγαινε αβίαστα από μέσα του, τον ενδιέφερε πολύ, σαν να ζούσε μόνον για να έρχεται σε επαφή με τους ανθρώπους. Και στα παιδιά είχε μεγάλη αγαπη, παιδί έμεινε και ο ιδιος και έλεγε ότι αν ξανάρχιζε την ζωή του θα ήθελε να είναι δάσκαλος στην πρώτη δημοτικού. Πως θα μπορούσαμε να φανταστούμε τον κόσμο χωρίς παιδιά, χωρίς μέλλον».
– Τι θα έλεγε σήμερα σ′ αυτές τις ηλικίες αν έβλεπε την «διείσδυση» της τεχνολογίας και την απομάκρυνση από το βιβλίο;
«Δεν ξέρω τι θα έλεγε. Ίσως θα προσπαθούσε να κατανοήσει την νέα πραγματικότητα και μέσα από εκεί να ανοίξει νέους δρόμους».
– Ποιες άλλες δράσεις του έτους Σαμαράκη υπολείπονται και θα τις δούμε να υλοποιούνται;
«Υπάρχουν ακόμη εκδηλώσεις που αναβλήθηκαν σε πολλά μέρη της Ελλάδας και αρχίζουν να πραγματοποιούν τα. Επίσης κάτι πολύ τιμητικό. Ο Δήμος της Αθήνας θα στήσει την προτομή του που φιλοτέχνησε ο κ Πραξιτέλης Τζανουλίνος, μέσα στην Αθήνα, όπου έζησε και αγάπησε».
Η έκθεση που ήταν προγραμματισμένη για την άνοιξη του 2020, αλλά αναβλήθηκε λόγω των δυσμενών υγειονομικών συνθηκών και κατ’ εφαρμογή των έκτακτων μέτρων προστασίας, διοργανώνεται από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού στο πλαίσιο του Λογοτεχνικού Έτους Αντώνη Σαμαράκη, με τη συνεργασία του Οργανισμού Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας του Δήμου Αθηναίων. Θα διαρκέσει έως και την 27η Απριλίου 2022.
Info:
«Αντώνης Σαμαράκης – Μία διαδρομή στον 20ό αιώνα»
Πολιτιστικό Κέντρο «Μελίνα» του Δήμου Αθηναίων
Ηρακλειδών 66, Αθήνα 118 51
digitalculture.gov.gr/2022/03/antonis-samarakis/
ΦΩΤΟ ΕΠΑΝΩ: Φωτογραφία από τον γάμο του Αντώνη και της Ελένης Σαμαράκη τον Φεβρουάριο του 1963
