Έκκληση για τον Άγιο Ελισσαίο του αγίου Νικολάου του Πλανά και του Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη

Κατά καιρούς βλέπουν το φως της δημοσιότητας πληροφορίες  ότι ο ναίσκος δεν πρόκειται να ξαναλειτουργήσει ως Οίκος Κυρίου αλλά – άκουσον, άκουσον!– ως εκθετήριο/πωλητήριο ειδών λαικής τέχνης.

Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος*

Δημ. Δ. Τριανταφυλλόπουλος**

Το εκτενές άρθρο της έγκριτης δημοσιογράφου κ. Γιώτας Συκκά για την επαναλειτουργία της λεγόμενης «αυλής των θαυμάτων» στο Μοναστηράκι Αθηνών (Καθημερινή, 3.7.2021) γέμισε αναμφίβολα με χαρά όλους τους φιλάρχαιους, τους αθηνολάτρες και τους θαυμαστές του λαικού μας πολιτισμού. Μείναμε όμως πολλοί με την απορία, γιατί δεν υπήρχε και πάλι καμμία νύξη για τη χρήση του περιώνυμου μεταβυζαντινού ναίσκου του Αγίου Ελισσαίου, πιθανόν μοναδικού στον ελληνορθόδοξο κόσμο αφιερωμένου στον Προφήτη, τον οποίο ελάμπρυνε η συνεχής λειτουργική παρουσία του αγίου Νικολάου του Πλανά (1851-+2.3.1932) και που το ΥΠΠΟΑ βεβαιώνει ότι διασώθηκε και η πενιχρή οικία του εντός του όλου χώρου. Και βέβαια διεφημίσθη διεθνώς ο πενιχρός ναίσκος από τον ταπεινό ψάλτη και συνομήλικο του αγίου, τον Σκιαθίτη Μεγαλέξανδρο (1851-3.1.1911) και τον ομοχώριο συμψάλτη του και τριτεξάδελφο Αλέξανδρο Μωραιτίδη, που εκοιμήθη ως μεγαλόσχημος μοναχός Ανδρόνικος (1850-25.10.1929). Τόπος λοιπόν πολλαπλά τιμημένος και ιστορικός.

Ο Άγιος Νικόλαος ο Πλανάς και ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης

Όσο γνωρίζουμε, εδώ και αρκετά χρόνια, επί Αρχιεπισκόπου του μακαριστού Χριστοδούλου, ο ναίσκος έχει επαναπεριέλθει στη δικαιοδοσία της Αρχιεπισκοπής Αθηνών, αφού πρώτα είχε αναστηλωθεί από το Υπουργείο Πολιτισμού. Πριν αρχίσει η σύγχρονή μας συστηματική αναστήλωση όλου του οικοδομικού τετραγώνου της «αυλής των θαυμάτων» ετελούντο ακολουθίες και παννυχίδες, συνήθως με πρωτοβουλία της Εταιρείας Παπαδιαμαντικών Σπουδών και του προέδρου της κ. Φώτη Δημητρακόπουλου, Ομότιμου Καθηγητή του ΕΚΠΑ, ως και όλων των διαδόχων του, που τις παρακολουθούσε με κατάνυξη πλήθος πιστών αλλά και διερχομένων ξένων.

Η μακρά περίοδος αποκατάστασης και αναδιαμόρφωσης του χώρου από το ΥΠΠΟΑ (Μουσείο Νεώτερου Ελληνικού Πολιτισμού) μοιραία διέκοψε και τη λειτουργική ζωή του ναίσκου, που σφραγίστηκε για το κοινό για λόγους ασφαλείας – ελπίζουμε ότι τα άγια σκεύη, οι εικόνες και τα λοιπά ιερά αντικείμενα προστατεύθηκαν όπως επιβάλλεται. Ωστόσο κατά καιρούς βλέπουν το φως της δημοσιότητας πληροφορίες, ότι ο ναίσκος δεν πρόκειται να ξαναλειτουργήσει ως Οίκος Κυρίου αλλά – άκουσον, άκουσον!– ως εκθετήριο/πωλητήριο ειδών λαικής τέχνης – δηλαδή χαιμαλιών, φυλαχτών, κομπολογιών, αγαλματιδίων τσολιάδων και τα παρόμοια; Αν είναι δυνατόν! Το κακό είναι, ότι δεν έτυχε να διαβάσουμε καμιά επίσημη απάντηση του ΥΠΠΟΑ που να διαψεύδει κάτι τόσο πρωτάκουστο και κυρίως ασεβές απέναντι στην ιερότητα και την ιστορικότητα του χώρου, πράγμα που αυξάνει, εύλογα, τις ανησυχίες μας.

Ελπίδα μας είναι ο Μακαριώτατος Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ.κ. Ιερώνυμος, έγκριτος Αρχαιολόγος ο ίδιος και αφοσιωμένος μελετητής της ξυνωρίδος των δύο Αλεξάνδρων: γνωρίζοντας καλά το θέμα, είμαστε βέβαιοι ότι θα επέμβει εγκαίρως για την κανονική και απρόσκοπτη επαναλειτουργία του Ι.Ν. Αγίου Ελισσαίου, καθώς μάλιστα φέτος θα συνέλθει και το ανά δεκαετία συγκαλούμενο Δ´ Διεθνές Συνέδριο για τον Παπαδιαμάντη (Φθινόπωρο 2021). Άλλωστε του είναι γνωστό, ότι υπάρχουν άξιοι λευίτες, που διακαώς επιθυμούν να συνεχίσουν να λειτουργούν στον τόπο ενός συγχρόνου Αγίου της Ορθοδοξίας και του μοναδικού αγίου των Ελληνικών Γραμμάτων!

Είθε!

*Ν. Δ. Τριανταφυλλόπουλος – Φιλόλογος – εκδότης Απάντων του Παπαδιαμάντη –  Χαλκίδα

**Δημ. Δ. Τριανταφυλλόπουλος – Ομότ. Καθηγ. Βυζαντινής Αρχαιολογίας και Τέχνης Πανεπιστημίου Κύπρου – Αθήνα

**********************************************

Στην οδό Άρεως 14, κοντά στο Μοναστηράκι και απέναντι από τη Βιβλιοθήκη του Αδριανού βρίσκεται ο μικρός ναός του Αγίου Ελισσαίου, που έχει συνδεθεί με σημαντικές προσωπικότητες από τον χώρο των ελληνικών γραμμάτων.

Το εκκλησάκι, όπως διαβάζουμε στην ιστοσελίδα της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών,  οικοδομήθηκε στα χρόνια της Τουρκοκρατίας, στα μέσα του 17ου αιώνα. Ανήκε στην αθηναϊκή οικογένεια Χωματιανού-Λογοθέτη και βρισκόταν μέσα στον κήπο του αρχοντικού της, ερείπια του οποίου σώζονται ακριβώς δίπλα. Ήταν ιδιωτικός ναός αλλά προσβάσιμος στο κοινό.
Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα έγινε γνωστός για τις αγρυπνίες που τελούνταν εδώ και φιλοξένησε σπουδαίες προσωπικότητες της εποχής: ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ένας από τους σημαντικότερους έλληνες λογοτέχνες, έψαλλε μαζί με τον εξάδελφό του Αλέξανδρο Μωραϊτίδη, ο μετέπειτα άγιος Νικόλαος Πλανάς λειτουργούσε, ενώ μαρτυρείται και η παρουσία μεταξύ άλλων, των λογοτεχνών Ζαχαρία Παπαντωνίου και Παύλου Νιρβάνα, του συγγραφέα Γιάννη Βλαχογιάννη και του Αγίου Νεκταρίου Πενταπόλεως.

Το 1943-1944, ο τότε ιδιοκτήτης του χώρου, που ήταν και ο τελευταίος, κατεδάφισε μεγάλο τμήμα του ναού, παρά τις αντιδράσεις αρχαιολόγων και αρχιτεκτόνων, και έτσι παρέμεινε μόνο η θεμελίωση και τμήμα του νότιου τοίχου του. Αργότερα, η ιδιοκτησία απαλλοτριώθηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού και το 2004 το κτίσμα αποκαταστάθηκε στο μεγαλύτερο μέρος του.

Η μορφή του ναού έως τον 19ο αιώνα είναι γνωστή από περιγραφές και σχέδια περιηγητών. Ήταν μικρός σε διαστάσεις (δε χωρούσε περισσότερα από 50-60 άτομα) και ανήκε στον τύπο της απλής, μονόκλιτης, ξυλόστεγης βασιλικής. Η τοιχοποιία του ήταν απλή, με εντοιχισμένα αρχαία και βυζαντινά ανάγλυφα, ενώ στο εσωτερικό του διέθετε αξιόλογο ζωγραφικό διάκοσμο, ο οποίος καταστράφηκε και αντικαταστάθηκε το 1921 από κατώτερης ποιότητας τοιχογραφίες.

Σήμερα από την αρχική μορφή του ναού σώζονται το δάπεδο, η Αγία Τράπεζα, το μαρμάρινο κατώφλι και σπαράγματα των τοιχογραφιών. Τα γλυπτά που υπήρχαν στην τοιχοποιία έχουν μεταφερθεί στη Βιβλιοθήκη του Αδριανού, ενώ ορισμένα έχουν χρησιμοποιηθεί εκ νέου, όπως το μαρμάρινο αέτωμα με τον σταυρό επάνω από την αψίδα του ιερού.