Έφυγε ο ιδιοφυής Έλληνας καλλιτέχνης Takis

Ο καλλιτεχικός χώρος στην Ελλάδα, αλλά και διεθνώς, έγινε φτωχότερος με τον θάνατο του σπουδαίου Έλληνα καλλιτέχνη, Παναγιώτης Βασιλάκης, γνωστού  με το όνομα Takis. Ο Takis έφυγε πλήρης ημερών σε ηλικία 94 χρονών. 

Η είδηση του θανάτου του ανακοινώθηκε από  το Takis Foundation.  “Με βαθιά θλίψη το Ίδρυμα Τάκις ανακοινώνει την απώλεια του διεθνούς γλύπτη Παναγιώτη Βασιλάκη, γνωστού ως Takis. Ένας αληθινός πρωτοπόρος, επαναστάτης και θρύλος. Θα μείνει για πάντα αλησμόνητος. Ένα παραγωγικό και δημιουργικό μυαλό, του οποίου η εφευρετικότητα, το πάθος και η φαντασία ήταν αστείρευτα, ο Takis  διερεύνησε πολλούς καλλιτεχνικούς και επιστημονικούς ορίζοντες, όπως μεταξύ άλλων τη μουσική και το θέατρο, και επαναπροσδιόρισε τα όρια στην τέχνη”. Στην ανακοίνωση προστίθεται:

“Χάρη στην πολυδιάστατη δημιουργική ιδιοφυΐα του, τη γενναιοδωρία του και την εξαιρετική του διαίσθηση, ο Takis  ήταν μπροστά από την εποχή του, γεγονός που συνέβαλε στη διεθνή του επιτυχία. Σήμερα, χάσαμε όλοι ένα εξαιρετικό πνεύμα. Το Ίδρυμα Takis ς εκφράζει στα μέλη της οικογένειά του, στους συγγενείς και τους φίλους του τα βαθύτατα συλλυπητήριά του. Ο μεγαλύτερος φόρος τιμής που μπορούμε να αποτίσουμε σήμερα είναι να συνεχίσουμε να ακολουθούμε το οραματιστικό του μονοπάτι, όπου -παραθέτοντας τα λόγια του ¨όλα είναι μυαλό και κίνηση¨, έτσι ώστε να διαιωνιστεί η μοναδική του κληρονομιά. Σας ευχαριστούμε που σέβεστε την ιδιωτικότητα σε μια τέτοια στιγμή”.

Η Tate Modern φιλοξενεί από τις 3 Ιουλίου τη μεγαλύτερη έκθεση του Takis  στο Ηνωμένο Βασίλειο με πάνω από 70 έργα, η οποία περιλαμβάνει τη σπάνια εγκατάσταση Magnetic Fields, μουσικές συσκευές που δημιουργούν συντονισμένους και τυχαίους ήχους, καθώς και δάση από τα χαρακτηριστικά του “Σινιάλα”.

Από τα τέλη της δεκαετίας του 1950, ο Takis όλο και περισσότερο γοητεύτηκε από τα ραντάρ και άρχισε να εξερευνά τον μαγνητισμό ως έναν τρόπο να επανεφεύρει τη γλυπτική. Το 1960 δημιούργησε τη περφόρμανς «Το Αδύνατο – Άνθρωπος στο διάστημα» στην οποία ο ποιητής Sinclair Beiles «εκτοξεύεται και αιωρείται στιγμιαία στον αέρα μέσω ενός συστήματος μαγνητών ενώ απαγγέλλει το ποίημα «Magnetic Manifesto». Η έκθεση θα περιλαμβάνει τα «τηλεμαγνητικά» έργα του, τα οποία ενσωματώνουν μεταλλικά αντικείμενα που επιπλέουν με τη χρήση μαγνητών, όπως το «Magnetic Wall 9» (Red) (1961), όπου τα αφηρημένα στοιχεία αιωρούνται στην επιφάνεια ενός λαμπερού κόκκινου καμβά.

Ο καλλιτέχνης ήταν ειδικός στο να χειρίζεται ηλεκτρονικά και μηχανικά εξαρτήματα για να δημιουργήσει αγωνία μέσα στην τέχνη του. Σε μια σκοτεινή γκαλερί στην έκθεση, το μπλε φως του Telelumiere No 4 (1963-4) κροταλίζει από ενέργεια. Ένα από τα σημαντικότερα σημεία της έκθεσης είναι το Magnetic Fields (1969) που εκτίθεται για πρώτη φορά από τη δεκαετία του 70’ όπου τα μαγνητικά εκκρεμή πυροδοτούν την κίνηση σε περίπου εκατό γλυπτά.
Από το 1965, δημιούργησε νέες μουσικές συσκευές με μαγνήτες, ηλεκτρισμό και συχνά με τη συμμετοχή θεατών, για να παράγει ήχους που όπως λέει σχετίζονται με το σύμπαν, οι οποίοι κυμαίνονται από μεμονωμένες νότες έως βροντερά σύνολα. Στο κέντρο της έκθεσης θα υπάρχει ένα αφιέρωμα σε μια σειρά μουσικών έργων του.

Η έκθεση στην Tate Modern με τίτλο «Takis» θα διαρκέσει ως τις 27 Οκτωβρίου και στη συνέχεια τον Νοέμβριο θα ταξιδέψει στην Βαρκελώνη στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης και τον Μάιο του 2020 στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στην Αθήνα. Την επιμέλεια της έκθεσης υπογράφουν ο συγγραφέας και επιμελητής Guy Brett, ο Michael Wellen, επιμελητής Διεθνούς Τέχνης, Tate Modern με την Helen O’ Malley, βοηθό επιμελητή.

Ηγετικό στέλεχος της ΕΠΟΝ
Ο Takis  (καλλιτεχνικό ψευδώνυμο του Παναγιώτη Βασιλάκη) γεννήθηκε στις 29 Οκτωβρίου 1925.   Ήταν το έκτο παιδί μίας οικογένειας με εφτά παιδιά.    Αν και οι γονείς του υπήρξαν εύποροι με την καταστροφή της Σμύρνης, ο πατέρας του, ο οποίος ήταν κτηματίας, έπεσε έξω με αποτέλεσμα η οικογένεια να δοκιμαστεί από τη φτώχεια. Τα παιδικά και εφηβικά του χρόνια συμπίπτουν με τη δικτατορία του Μεταξά και τη Γερμανική κατοχή, κατά τη διάρκεια της οποίας υπήρξε ηγετικό στέλεχος της ΕΠΟΝ, γεγονός που είχε ως συνέπεια την καταδίκη του σε εξάμηνη φυλάκιση.

Αυτοδίδακτος εκ πεποιθήσεως ξεκίνησε την καλλιτεχνική του πορεία μετά το τέλος του Β Παγκοσμίου Πολέμου, όταν ήρθε σε επαφή με τα έργα του Πικάσο και του Τζιακομέτι. Το 1952 δημιούργησε το πρώτο του εργαστήρι με τους παιδικούς του φίλους και καλλιτέχνες Μίνω Αργυράκη και Ραϋμόνδο στην Ανάκασα. Δυο χρόνια μετά πηγαίνει στο Παρίσι όπου παράγει τα πρώτα του κινητικά έργα.

Ο Takis προσέγγισε μέσα από τα έργα του αυτό που σήμερα ονομάζεται «διεπιστημονικότητα» στην τέχνη, σπάζοντας τα συμβατικά σύνορα μεταξύ διαφορετικών τομέων μελέτης, όπως η τέχνη, η επιστήμη, η μηχανική, η ποίηση, η ιστορία και η μουσική. Είναι ένας καλλιτέχνης που αντλούσε έμπνευση από την τεχνολογία και τα υλικά που είχε γύρω του. Προμηθεύτηκε πολλά από τα υλικά του από το πλεόνασμα στρατιωτικών καταστημάτων και από υπαίθριες αγορές. Από κεραίες ραδιοφώνου των τζιπ στρατιωτικών δυνάμεων των ΗΠΑ, μέχρι και διασωθέντα καντράν αεροσκαφών, μεταμόρφωσε τις τεχνολογίες του πολέμου σε μνημεία ομορφιάς και περισυλλογής.

Το 1961 σε ένα ταξίδι του στις ΗΠΑ γνωρίζει τον μετέπειτα φίλο του Μαρσέλ Ντισάν, ενώ το 1968 μετακομίζει στη Μασαχουσέτη,  όταν προσκαλείται ως ερευνητής από το πανεπιστήμιο του ΜΙΤ. Εκεί, πειραματίζεται με την υδροδυναμική ενέργεια και την υδροκινητική τέχνη. Η έρευνά του πάνω στο Υγρό που αιωρείται εξαιτίας ηλεκτρομαγνητικών δυνάμεων αποτέλεσε και την πηγή έμπνευσής του για τα Υδρομαγνητικά Γλυπτά, μερικά από τα οποία υπάρχουν στο μουσείο του. Το περιοδικό New Scientist, σε άρθρο του με τίτλο «Οι ήχοι του αύριο», τον κατέταξε μαζί με τους Ιάννη Ξενάκη και John Cage στους περισσότερο υποσχόμενους μουσικούς του 20ου αιώνα. Ήταν ένας από τους ηγετικούς συμμετέχοντες του Art Workers’ Coalition και η απόφαση του να αποσύρει βίαια το έργο του από μια έκθεση στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης αποτέλεσε έναυσμα συσπείρωσης για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων των καλλιτεχνών.

Το 1987 ο Δήμος του Παρισιού τού παραχώρησε 3000 τ.μ., τη μεγαλύτερη έκταση που δόθηκε ποτέ σε καλλιτέχνη στην ιστορία της πόλης, για να στήσει στην Ντεφάνς το «δάσος» με τα 39 σινιάλα του. Πρόκειται για λεπτούς εύκαμπτους στύλους με αντικείμενα ή ηλεκτρικά φώτα – τα οποία λικνίζονται απαλά σε αρμονία με το περιβάλλον τους. Η ιδέα γι’ αυτά τα έργα προέκυψε ενώ περίμενε στον σιδηροδρομικό σταθμό του Calais, ο οποίος περιβάλλεται από «μάτια τεράτων» που αναβοσβήνουν σε μια «ζούγκλα από σίδερο». Η φημισμένη γκαλερί Signals London (1964-66) πήρε το όνομα της από την επιρροή της σειράς των ομώνυμων έργων του Takis και εξελίχθηκε σε σημαντικό τόπο συνάντησης και ανταλλαγής ιδεών, καταρρίπτοντας τα όρια μεταξύ των τεχνών και των επιστημών.

Μια ζωή υπήρξε πολίτης του κόσμου. Κατά καιρούς έχει ζήσει στο Παρίσι, το Λονδίνο, τη Νέα Υόρκη και τη Ρώμη. Για μερικά χρόνια μάλιστα ζούσε και σε δωμάτια ξενοδοχείων όπως το Χίλτον και η Μεγάλη Βρετανία της Αθήνας αλλά και σε θρυλικό ξενοδοχείο του Παρισιού. Ωστόσο το 1964 αγόρασε στο Γερόβουνο (Ιερό Βουνό) στους πρόποδες της Πάρνηθας μια έκταση περίπου δέκα στρεμμάτων για να χτίσει το «βασίλειο» του μαζί με την πρώην γυναίκα του και επίσης διεθνούς βεληνεκούς καλλιτέχνιδα Liliane Lijn. Ο χώρος στεγάζει από τα μέσα της δεκαετίας του 80’ το Κέντρο Ερευνών για την Τέχνη και τις Επιστήμες (Κ.Ε.Τ.Ε.), το ίδρυμα που δημιούργησε ο ίδιος και από το οποίο έχουν περάσει σπουδαίες προσωπικότητες όπως ο Φρανσουά Μιτεράν, η Μελίνα Μερκούρη, ο Αλέξανδρος Ιόλας, αλλά και πολλοί άλλοι άνθρωποι του πνεύματος, συλλέκτες και διευθυντές μουσείων.

Ο καλλιτέχνης πιστεύει ότι ο Ήλιος είναι ο Θεός γι’ αυτό και το ατελιέ και το μουσείο είναι χτισμένα μετά από μελέτη σχετική με την κατεύθυνση του ήλιου τον χειμώνα και το καλοκαίρι. Τον έχει απασχολήσει πολύ η δύναμη του ήλιου και έχει μελετήσει σε βάθος τον αιγυπτιακό πολιτισμό που έχει ως βάση του τον θεό Ήλιο. Στη δεξιά μεριά της έκτασης του Γερόβουνου υπάρχουν πολλά πρωτότυπα και έργα μεγάλου μεγέθους όπως εκείνα που παρουσιάστηκαν στην έκθεση που του έγινε στο Palais de Tokyo στο Παρίσι, πριν από λίγα χρόνια. Στον ισόγειο χώρο του μουσείου με τα μαρμάρινα δάπεδα βρίσκονται από τα πρώτα έργα του καλλιτέχνη, οι προτομές από γύψο και γλυπτά από σφυρήλατο σίδηρο εμπνευσμένα από τον αιγυπτιακό πολιτισμό και την αρχαία Ελλάδα μέχρι τα περίφημα «κινητικά γλυπτά», τα μουσικά έργα, τα τηλε-γλυπτά, οι μαγνητικοί τοίχοι, τα καντράν αλλά και τα ερωτικά γλυπτά. Έργο ορόσημο αυτής της σειράς θεωρείται ο Σεβαστιανός. Είναι ένα γλυπτό από χυτευτό μπρούντζο, στον κορμό του οποίου κρύβονται μαγνήτες οι οποίοι έλκουν επιχρυσωμένες βελόνες που συμβολίζουν βέλη, ενώ χαρακτηριστικό του έργου αυτού είναι η στύση. Πολλοί λένε ότι είναι από τα ωραιότερα γυμνά στην ιστορία της γλυπτικής του 20ου αιώνα.

Το πιο πρόσφατο έργο του είναι το «The Mirror of my Soul” ή “Hommage a John Lennon», το οποίο δημιούργησε το 2017. Προφανώς,  είναι αφιερωμένο στον Τζον Λένον, ο οποίος υπήρξε θαυμαστής του και συλλέκτης των έργων του. Πρόκειται για ένα τραπέζι με μαγνήτες και ίσως το μόνο που έχει μια γυαλάδα και όχι εκείνη τη γνωστή ματ αίσθηση που έχουν άλλα έργα του Takis. Στο αρχείο του ιδρύματος υπάρχει συνέντευξη του Τζον Λένον στο περιοδικό Rolling Stone, στο οποίο δηλώνει ότι τη Γιόκο Όνο τη γνώρισε σε έκθεση του Takis.
Τα έργα του εκτίθενται στις μόνιμες συλλογές των σπουδαιότερων μουσείων του κόσμου, όπως το Κέντρο Πομπιντού στο Παρίσι, το ΜΟΜΑ της Νέας Υόρκης, η συλλογή De Menil στο Χιούστον και η Tate Gallery του Λονδίνου. Έχει επίσης συμμετάσχει δυο φορές στη Ντοκουμέντα στο Κάσελ, μια φορά στην Μπιενάλε της Βενετίας και το 1985 στην Μπιενάλε του Παρισιού όπου τιμήθηκε με το πρώτο βραβείο.