Δημοσιογραφική δεοντολογία στην εποχή του Διαδικτύου

Της Αννίτας Δημητρίου,

Προέδρου της Βουλής

των Αντιπροσώπων

Θέλω πρώτα απ’ όλα να ευχαριστήσω θερμά για την πρόσκληση να συμμετάσχω στην αποψινή εκδήλωση και να συγχαρώ τις εκδόσεις Ηλία Επιφανίου και την Ένωση Συντακτών Κύπρου για την άρτια διοργάνωσή της.

Θέλω επίσης να ευχαριστήσω τον συγγραφέα Γιώργο Παυλίδη για την τιμή να απευθύνω χαιρετισμό στην παρουσίαση του βιβλίου του, κυρίως όμως για το γεγονός ότι για μια ακόμη φορά μας καθιστά κοινωνούς της γνώσης και της εμπειρίας του στη δημοσιογραφική πρακτική και δεοντολογία. Μέσα από τα χρόνια και τους ρόλους που έχει αναλάβει στο δημοσιογραφικό στερέωμα του τόπου, είτε αυτοί είναι στη μάχιμη δημοσιογραφία είτε στα συλλογικά όργανα του κλάδου είτε ως διδάκτορας της επιστήμης, ο Γιώργος Παυλίδης θέτει σε όλους μας το παράδειγμα για το πώς πρέπει να ασκείται η τέταρτη εξουσία. Το βιβλίο του Γιώργου υψώνει ένα νοητό ανάχωμα στην αυξητική τάση δημοσιοποίησης ψευδών, ανακριβών και ανεπιβεβαίωτων ειδήσεων, χωρίς να αίρει τις ευθύνες του ψηφιακά αναλφάβητου χρήστη, ο οποίος καταναλώνει και συχνά αναπαράγει χωρίς να αξιολογεί τα μηνύματα που λαμβάνει.

Κυρίες και κύριοι,

Το ισότιμο δικαίωμα στην αυτοανάπτυξη μπορεί να επιτευχθεί μόνο σε μια συμμετοχική κοινωνία, μια κοινωνία που να δημιουργεί αίσθηση πολιτικής αποτελεσματικότητας, που να καλλιεργεί το ενδιαφέρον για τα συλλογικά προβλήματα και να συμβάλλει στη διαμόρφωση ενός ενημερωμένου πολίτη για όλα τα ζητήματα που εν δυνάμει επηρεάζουν τον ατομικό ή δημόσιο βίο. Χωρίς ανάλογη ενημέρωση, άλλωστε, δε θα ήταν εφικτή η ενεργή συμμετοχή των πολιτών στα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα του τόπου τους. Η πληροφόρηση συνιστά βάση της συμμετοχικής δημοκρατίας και  αυτοί  που καλούνται κυρίως να την παράσχουν έγκυρα και έγκαιρα είναι τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και οι υπηρετούντες σ’ αυτά δημοσιογράφοι.

Οι αρχές της ελευθερίας και της πολυφωνίας στα μέσα ενημέρωσης, το δικαίωμα στην ακεραιότητα του ατόμου, η ελευθερία της έκφρασης και το δικαίωμα πρόσβασης σε πληροφορίες, το δικαίωμα στην ελευθερία και την ασφάλεια και το δικαίωμα στη μη διάκριση συγκροτούν ένα πλέγμα δικαιωμάτων που διασφαλίζουν τη θέση των δημοσιογράφων κατά την άσκηση του λειτουργήματός τους.

Αποτυπώνονται, μεταξύ άλλων, στο άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, στο άρθρο 11 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης και στο άρθρο 19 του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας.

Στην Κύπρο η άσκηση αυτών των δικαιωμάτων και ελευθεριών υλοποιείται μέσω νομοθετημάτων, όπως ο περί Ραδιοφωνικών και Τηλεοπτικών Οργανισμών Νόμος και ο περί Τύπου Νόμος.

Στην κοινωνία του σήμερα, περισσότερο από ποτέ, ο τύπος μεταφέρει διά των μέσων που έχει στη διάθεσή του τον παλμό της κοινωνίας. Και για να ανταποκριθεί σε αυτή του την αποστολή, οι νόμοι και οι θεσμοί που διέπουν τη λειτουργία του είναι απαραίτητο να είναι συγχρονισμένοι με τους ρυθμούς και τις απαιτήσεις των καιρών. Με στόχο λοιπόν τον εκσυγχρονισμό των περί Τύπου Νόμων, το κράτος βρίσκεται σε διαβούλευση με φορείς, όπως οι αξιότιμοι συνδιοργανωτές της παρούσας εκδήλωσης, η Ένωση Συντακτών Κύπρου και η Επιτροπή Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας. Το αναθεωρημένο νομοθέτημα λοιπόν, θα κινηθεί στο ίδιο πνεύμα της διασφάλισης του πλουραλισμού και της ελευθερίας των ΜΜΕ, αναθεωρώντας ταυτόχρονα τα ακόλουθα σημεία:

• Τη θέσπιση προνοιών για το διαδίκτυο και τα ηλεκτρονικά μέσα μαζικής επικοινωνίας και ενημέρωσης.
• Την απάλειψη προνοιών οι οποίες στην ουσία είναι ανενεργές.
• Τη νομοθετική κατοχύρωση της Επιτροπής Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας.
• Τη διασαφήνιση περαιτέρω ζητημάτων αυτορρύθμισης των ΜΜΕ.

Στέκομαι στο τελευταίο θέμα, αυτό της αυτορρύθμισης των μέσων. Είναι δεδομένη η ανάγκη να ρυθμιστεί η δημοσιογραφική δραστηριότητα, ούτως ώστε να ασκεί ο λειτουργός του τύπου το λειτούργημα του στο πλαίσιο της εξυπηρέτησης των συμφερόντων του κοινωνικού συνόλου. Προς αυτή την κατεύθυνση, η οικογένεια του τύπου κλήθηκε να θέσει ασφαλιστικές δικλίδες μέσα από τον καθορισμό ενός κώδικα συμπεριφοράς για τα ίδια τα μέλη της. Έναν κώδικα χωρίς νομική ισχύ και χωρίς κρατικό μηχανισμό επιβολής, καθώς ενδεχομένως να οδηγήσει στις επικίνδυνες ατραπούς της κρατικής παρέμβασης και  της λογοκρισίας. Επομένως, ήταν αναγκαίο, όπως σε πολλές χώρες της Ευρώπης, το σώμα που θα ελέγξει τη συμμόρφωση με τους κανόνες δεοντολογίας να προκύψει μέσα από τη δημοσιογραφική κοινότητα, που στην Κύπρο είναι η Επιτροπή Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας. Παράλληλα, ένα σύστημα εσωτερικού ελέγχου των δημοσιογράφων -εντός της δημοσιογραφικής οικογένειας, σε πειθαρχικό επίπεδο και προτού κινηθούν νομικές διαδικασίες   στο   κοινό   σύστημα   απονομής   της   δικαιοσύνης-   θα   μπορούσε   να εξισορροπήσει σε ικανοποιητικό βαθμό τα συγκρουόμενα συμφέροντα: αυτά των πολιτών να προστατευθούν από φαινόμενα δημοσιογραφικής αυθαιρεσίας και αυτά του δημοσιογραφικού σώματος να προστατευθεί από τη λογοκρισία.

Ενδιαφέρον είναι όμως το σημείο που επισημαίνει το, ημερομηνίας 20 Ιουλίου 2021, Έγγραφο Εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «Έκθεση του 2021 για το κράτος δικαίου Κεφάλαιο για την κατάσταση του κράτους δικαίου στην Κύπρο»[1], που συνόδευε την ανακοίνωση της Επιτροπής για την κατάσταση του κράτους δικαίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Στο έγγραφο αναγνωρίζεται ότι η Επιτροπή Δημοσιογραφικής Δεοντολογίας στην Κύπρο χαίρει πολιτικής και δικαστικής ανεξαρτησίας. Ωστόσο, το φλέγον πρόβλημα των Κύπριων δημοσιογράφων δεν είναι τόσο η συντακτική ανεξαρτησία, όσο η διασφάλιση της απασχόλησης,  πρόβλημα  το  οποίο  επιτάθηκε  λόγω  των  οικονομικών δυσχερειών που προκάλεσε η πανδημία Covid-19. Η Έκθεση δηλαδή εστιάζει στο ότι τα εργασιακά δικαιώματα των δημοσιογράφων αποτελούν τη βάση πάνω στην οποία χτίζονται και η δημοσιογραφική ακεραιότητα και η μάχιμη δημοσιογραφία.

Προχωρώντας ένα βήμα παραπέρα, στην ενίσχυση της ασφάλειας των δημοσιογράφων, θέλω να αναφερθώ και σε ένα δεύτερο κείμενο. Πρόκειται για την από τις 16 Σεπτεμβρίου 2021 Σύσταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής σχετικά με τη διασφάλιση της προστασίας, της ασφάλειας και της ενίσχυσης της θέσης των δημοσιογράφων και άλλων επαγγελματιών των μέσων ενημέρωσης στην Ευρωπαϊκή Ένωση.

Για την εφαρμογή της Σύστασης τίθεται, επιπλέον, υποχρέωση των κρατών  μελών να υποβάλουν έκθεση με τα εθνικά μέτρα και δράσεις, κάτι που, όπως καταλαβαίνετε, παρέχει την ευκαιρία για ανταλλαγή καλών πρακτικών μεταξύ των κρατών μελών και ενίσχυση της δράσης υφιστάμενων ευρωπαϊκών και διεθνών δημοσιογραφικών ενώσεων.

Είναι λυπηρό, φίλες και φίλοι, το ότι και στην πατρίδα μας υπήρξαν στο πρόσφατο παρελθόν καταδικαστέα περιστατικά σωματικής και λεκτικής βίας εναντίον δημοσιογράφων, γεγονός που επιτάσσει πλέον τη συζήτηση για πρακτικά θέματα φυσικής ασφάλειας, νομικής και ψυχολογικής υποστήριξης των δημοσιογράφων.

Αναφέρομαι σε αυτά τα ζητήματα, καθότι θεωρώ πως πρέπει, πέρα από τη δημοσιογραφική οικογένεια, να απασχολήσουν τόσο τη συντεταγμένη πολιτεία όσο και την κοινωνία γενικότερα. Δεν αρκούν οι κανόνες και αρχές που χρειάζεται βεβαίως να αναθεωρηθούν και να εκσυγχρονιστούν -και εδώ έγκειται η δική μας ευθύνη, νομοθετική και πολιτική.  Είναι απαραίτητη και η δημιουργία μιας κουλτούρας ενημέρωσης η οποία θα ξεκινά από την παιδεία και τα σχολεία (media literacy) θα φτάνει στον ενσυνείδητο πολίτη που θα μπορεί να φιλτράρει αυτόνομα τα πάμπολλα μηνύματα που δέχεται στη σημερινή εποχή μας, στον λειτουργό του τύπου που του τα μεταφέρει, αλλά και στο κράτος το οποίο θα έχει τον δικό του ρόλο στην εξίσωση. Με διακριτό τον ρόλο του καθενός, στο κέντρο αυτού του κύκλου βρίσκεται το καλώς νοούμενο συμφέρον της κοινωνίας μας.

Αγαπητέ Γιώργο, εύχομαι καλοτάξιδο να είναι το βιβλίο σου. Να φτάσει στα χέρια των συναδέλφων και συναδελφισσών σου, αλλά και όσων περισσότερων συμπολιτών μας. Να κατανοήσουν όλες και όλοι τον ρόλο του δημοσιογράφου με βάση τις ταχύτητες και τους ρυθμούς του σύγχρονου και άκρως ανταγωνιστικού επικοινωνιακού περιβάλλοντος, καθώς και τις υποχρεώσεις του χρήστη ως δέκτη και καταναλωτή ενημερωτικού προϊόντος.

Σας ευχαριστώ.

[1] http://europedirect.cut.ac.cy/to-kratos-dikaiou-kata-to-2021-kai-i-ekthesi-gia-tin-kipro/

*Παρέμβαση στην εκδήλωση με θέμα «Δημοσιογραφική δεοντολογία στην εποχή του Διαδικτύου»  (Δημοσιογραφική Εστία)