Διεθνές δίκαιο και ΑΟΖ Κύπρου

Του ΜΑΡΙΟΥ ΕΥΡΥΒΙΑΔΗ *

Η θέση της Κύπρου αναφορικά με την Αποκλειστική Οικονομική της Ζώνη (ΑΟΖ) είναι σιδηροκέφαλη. Είναι κατοχυρωμένη από τη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας που κωδικοποιήθηκε σε νέο συμβατικό κείμενο υπό την αιγίδα του ΟΗΕ στο Montego–Bay της Ιαμαϊκής το 1982. Σήμερα αποτελεί, πλέον, θεσμικό αλλά και εθιμικό δίκαιο. Η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας μπήκε σε ισχύ διεθνώς το 1994 μετά τη επικύρωση της από εξήντα χώρες. Σήμερα πάνω από 180 κράτη έχουν υπογράψει τη Σύμβαση, ενώ σχεδόν 170 την έχουν υπογράψει και επικυρώσει. Μεταξύ αυτών συμπεριλαμβάνονται η Ευρωπαϊκή Ένωση και όλα τα νησιώτικα κράτη του κόσμου, δηλ. η Αυστραλία, η Ισλανδία, η Ιρλανδία, η Ιαπωνία, η Μάλτα, η Νεα Ζηλανδία, η Σιγκαπούρη, τα Νησιά Μάρσιαλ, Φίτζι, Νιούεν, Παλάου, Αγ. Κιτς, Τουβαλού, Αγ. Λουτσία, Σεϋχέλλες, Σαμόα, Τζαμάικα, Χαϊτι, Δομικανική Δημοκρατία, Γρανάδα, Δομίνικα, Μαυρίκιος, η Κύπρος και βέβαια η πάλαι ποτέ “αυτοκρατορική” νήσος, το Ηνωμένο Βασίλειο (πιθανό να άφησα και κάποια νησιώτικα κράτη έξω αλλά είναι όλα καταγραμμένα στον ΟΗΕ).

Οι Ηνωμένες Πολιτείες διατηρούν μια ιδιόμορφη θέση αναφορικά με τη Σύμβαση. Το 1982 επί Ρέηγκαν αρνήθηκαν να την υπογράψουν. Τη υπέγραψαν όμως επί Προεδρίας Κλίντον το 1994, αφού απέσπασαν ορισμένες τροποποίησεις για το μείζον για αυτούς ζήτημα της εκμετάλλευσης του πλούτου του θαλάσσιου βυθού. Από τότε επανειλλημένες προσπάθειες από διαδοχικές κυβερνήσεις για επικύρωση της από τη Γερουσία, απέτυχαν. Είναι όμως θέμα χρόνου η επικύρωση της Σύμβασης από το νομοθετικό σώμα. Στο μεσοδιάστημα- και αυτό είναι μείζονος πολιτικής σημασίας- η Ουάσινγκτον έχει με επανειλλημένες δηλώσεις επίσημα δεσμευθεί να συμπεριφέρεται σύμφωνα με τις αρχές και τους όρους της Σύμβασης. Και δεσμεύεται, επιπλέον, και από το γεγονός πως η Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας έχει καταστεί εθιμικό δίκαιο που δεσμεύει όλα τα κράτη, είτε είναι μέλη είτε όχι. Όπως είναι γνωστό η Τουρκία αρνήθηκε να υπογράψει τη Συνθήκη, όπως και άλλες προηγούμενες σχετικά, π.χ. αυτή για τα χωρικά ύδατα του 1958. Είναι μεταξύ των ελαχίστων κρατών που δεν υπέγραψαν. Η Τουρκία συμμετείχε πάνοπλη στις εργασίες της Διάσκεψης του Montego–Bay του 1982. Πολέμησε με νύχια και με δόντια τη Συνθήκη αλλά απέτυχε παταγωδώς. Πολέμησε δηλαδή τι; Πολέμησε μην αποκτήσουν τα νησιώτικα κράτη χωρικά ύδατα, υφαλοκρηπίδα και τελικά ΑΟΖ, διότι κάτι τέτοιο δεν ήταν προς τον συμφέρον της. Απαιτούσε από τα νησιώτικα κράτη να αυτοευνουχιστούν με βάση το δικό της “Οσμανλικό δίκαιο”. Έκτοτε η Τουρκία αποτελεί γραφική μειονότητα του ενός στις ετήσιες συνάξεις της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, όπου προσπαθεί να ανατρέψει ρήτρες μιας διεθνούς σύμβασης που έχει καταστεί, πλέον, διεθνές εθιμικό δίκαιο. Η πολιτική της Κύπρου αναφορικά με την ΑΟΖ είναι στέρεα και νόμιμη γιατί εδράζεται στη Σύμβαση του 1982. Η Κύπρος ανακήρυξε ΑΟΖ το 2004 και συνομολόγησε συμφωνίες για οριοθέτησή της με γειτνιάζοντα κράτη (Αίγυπτο, Λίβανο, Ισραήλ) στη βάση της αρχής της μέσης γραμμής (median line), όπως ακριβώς ορίζει η Σύμβαση και με αποδοχή όρων για διαπραγμάτευση/ διαιτησία, ακριβώς όπως προβλέπεται από τη Σύμβαση, σε περιπτώσεις διαφωνιών. Σε αντίθεση η Τουρκία, που δεν είναι μέλος της Σύμβασης, ανακήρυξε ΑΟΖ στη Μαύρη Θάλασσα και οριοθέτησε ΑΟΖ με γειτονικά της κράτη στη βάση της Σύμβασης του 1982. Αλλά αρνείται να πράξει το ίδιο στη Μεσόγειο βάσει του δικαίου που προκύπτει από τη Σύμβαση. Για τη Μεσόγειο η Τουρκία επικαλείται το δικό της “Οσμανλικό δίκαιο” που αποκαλεί βέβαια “διεθνές δίκαιο”. Επιπλέον επικαλείται συμφωνίες για “οριοθέτηση” ΑΟΖ, που συνομολόγησε με τον εαυτό της, βασικά, δηλ. με το υποτελές σε αυτή καθεστώς στα κατεχόμενα εδάφη της Κύπρου, για τις επεκτατικές της διεκδικήσεις στη Μεσόγειο. Επιπλέον απαιτεί με επιστολές στον ΟΗΕ “αναγνώριση” ΑΟΖ για ένα δικό της μόρφωμα, το οποίο το ίδιο το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ χαρακτήρισε, με τις Αποφάσεις του 541 και 550, ως “νομικά ανύπαρκτο” (“legally invalid”). Στη συγκεκριμένη περίπτωση του Δικαίου της Θάλασσας η Κύπρος είναι τυχερή διότι διαθέτει ένα από τους πιο καταξιωμένους διεθνώς γνωστές του αντικειμένου. Αναφέρομαι στον Ανδρέα Ιακωβίδη, πρέσβη και νομικό του διεθνούς δικαίου- με σπουδές στα καλύτερα πανεπιστήμια Αγγλίας και Αμερικής- που ηγήθηκε ως αρχηγός αποστολής της κυπριακής αντιπροσωπείας στο Montego–Bay. Ο πρέσβης Ιακωβίδης αντιμετώπισε επιτυχώς τις σοφιστείες των Τούρκων και υπόγραψε πανηγυρικά τη Σύμβαση εκ μέρους του κυπριακού κράτους. Ο κ. Ιακωβίδης έχει πλούσιο συγγραφικό έργο και πολλές δημόσιες παρεμβάσεις επί του ζητήματος. Εικάζω πως η κυβέρνηση Αναστασιάδη και ο ΥΠΕΞ κ. Χριστοδουλίδης βρίσκονται σε επαφή μαζί του. Όπως υπογραμμίζει ο κ. Πρέσβης, η Κύπρος διαθέτει ακαταμάχητη νομική θέση.

Αφού όμως η Τουρκία την αμφισβητεί, ο μόνος τρόπος να εξυπηρετηθεί είναι μέσω διαπραγματεύσεων, τη διαμεσολάβηση τρίτων, ή μέσων διαδικασιών διαθέσιμων από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (Δες π.χ. κείμενο του “Turkey and the Law of the Sea: some facts”, Cyprus Mail, February 11, 2018). Γιατί δεν το πράττει; Διότι άλλο είναι το ζόρι της Άγκυρας. Είναι το καθαυτό κυπριακό κράτος εναντιον του οποίου βυσσοδομεί- από το 1964- αλλά το οποίο αδυνατεί να καταλύσει. Και ο λόγος δεν είναι μόνο πως τα κράτη είναι αυθύπαρκτα και δεν καταλύονται. Είναι και επειδή αδύναμα κράτη οχυρώνονται πίσω από διεθνείς θεσμούς και το διεθνές θεσμικό και εθιμικό δίκαιο. Κατακτούν έτσι το ηθικό πεδίο της μάχης έναντι βουλιμικών και επιδρομικών κρατών όπως είναι η Τουρκία. Επιδρομικά κράτη δεν δικαιώνονται. Δεν γράφω το παραπάνω επειδή πιστεύω πως θα σώσει την Κύπρο το δίκαιο της θάλασσας και οι διεθνείς θεσμοί από μια τουρκική επιδρομή. Αλλά για ένα αδύναμο- όχι “μικρό” αλλά αδύναμο- κράτος όπως είναι η Κύπρος, είναι τα μόνο διαθέσιμα εργαλεία άμυνας. Και με σωστή και ευρηματική διαχείρηση είναι αποτελεσματικά. Και ας λείπουν οι ειρωνείες και οι εξυπνακισμοί ως προς το “πόσες φρεγάτες” διαθέτει το διεθνές δίκαιο και οι διεθνείς θεσμοί. Η Τουρκία που διαθέτει τόσες και τόσες, γιατί σχίζει τα οπίσθιά της επικαλούμενη το “διεθνές δίκαιο” και τα “δίκαιά” της; Γιατί δεν μπορεί να “νομιμοποιήσει” την πολιτική της στην Κύπρο; Διότι είναι επιδρομική, γιαυτό. Γιατί αδυνατεί να επιλύσει το κουρδικό; Για τον ίδιο λόγο. Διότι θέλει να επιβάλει μια “τουρκική ειρήνη”, μέσω μιας επιδρομικής πολιτικής στη Συρία, αφού ήδη απέτυχαν οι βίαιες και αιματηρές πολιτικές της εσωτερικά. Μια “τουρκική ειρήνη” είναι και το ζητούμενο στην Κύπρο. Ευελπιστεί η Άγκυρα πως θα την πετύχει. Όχι όμως όπως κάποιοι στην Κύπρο πιστεύουν μέσω του στρατιωτικού καταναγκασμού που οι Κύπριοι προκαλούν, τάχατες, με τους “μαξιμαλισμούς” τους. Αυτό ούτε η Άγκυρα δεν το θεωρεί εφικτό. Το εκμεταλλεύεται όμως πιστεύοντας πως αργά ή γρήγορα θα τρομοκρατηθούν αρκετοί ώστε να δημιουργηθεί εκείνη η “κρίσιμη εσωτερικά” μάζα κυπρίων που θα θυσιάσει τις ελευθερίες της και τα συναφή της ανθρώπινα δικαιώματα, με αντάλλαγμα μια εφήμερη “τουρκική ειρήνη”.

*Τα ενυπόγραφα κείμενα εκφράζουν τον συγγραφέα τους