Δίχως το «Αχ!»…, Χριστούγεννα λειψά!
Του Θανάση Ν. Παπαθανασίου*
Μια ιδιαίτερη σοφία φωλιάζει στο εορτολόγιο, δηλαδή στη σειρά με την οποία είναι βαλμένες οι εκκλησιαστικές γιορτές – και στον τρόπο με τον οποίο αυτές κουμπώνουν μεταξύ τους. Αλλά είναι σοφία που χρειάζεται να κάνεις κόπο για να την ανακαλύψεις. Δεν βρίσκεται ούτε στην κρούστα της γκλαμουριάς, ούτε στους ζογκλέρ και τους ξυλοπόδαρους, ούτε σε μια θρησκευτικότητα δίχως στοχασμό. Απαιτεί διάθεση για ψάξιμο…
Το εορτολόγιο μας ψιθυρίζει πρώτα απ’ όλα ότι κάθε γιορτή δεν είναι ένα ξέμπαρκο event. Οι γιορτές είναι οδοδείκτες, γιατί νοούν την ζωή ως οδοιπορία η οποία θέλει να έχει νόημα. Και να μην είναι στριφογύρισμα σε μιαν έρημο δίχως ήλιο και άστρα, όπου δηλαδή κανένας προσανατολισμός δεν έχει νόημα και τίποτα δεν οδηγεί πουθενά.
Στις 25 Δεκεμβρίου λοιπόν έχουμε τη γιορτή των Χριστουγέννων. Αργία για όλους: και για όσους δηλώνουν πιστοί και για όσους δηλώνουν άθεοι. Είναι σπουδαίο πράγμα η κοινή γιορτή, γιατί έτσι η κοινωνία ζει ως κοινωνία, δηλαδή έχει την δυνατότητα ενός ραντεβού όλων με όλους. Πράγμα ολότελα αντίθετο από την μεταμοντέρνα αποδόμηση, που θέλει όλες τις μέρες εργάσιμες και τα ρεπό ατομικά, με το ρεπό του ενός σε διαφορετική μέρα απ’ το ρεπό του άλλου. Κι όσον αφορά το μεταφυσικό περιεχόμενο της γιορτής, βεβαίως υπάρχει δια-φωνία μεταξύ πιστών και μη πιστών. Τι πιο φυσικό; Εδώ όμως μιλώ για μια συμ-φωνία: Για το γιορτινό αντάμωμα όλων με επίκεντρο την χαρά. Χαρά από καθαυτό το αντάμωμα, μα και από την διάχυτη αίσθηση, ότι χρειαζόμαστε μια νέα γέννα που υπόσχεται ειρήνη και δικαιοσύνη. Θυμίζω ότι η υμνολογία μιλά για «επί γης ειρήνη» και για «ήλιο της δικαιοσύνης». Ναι, έχει Βιβλική προέλευση το επίκαιρο πολιτικό σύνθημα «Δεν υπάρχει ειρήνη χωρίς δικαιοσύνη». Η ειρήνη είναι καρπός της δικαιοσύνης, είχε πει ο προφήτης Ησαΐας. Για μένα ως πιστό, αυτά έχουν νόημα αδιαιρέτως μεταφυσικό και κοινωνικό. Αλλά κι αν κάποιοι νοούν μόνο συμβολικά αυτά που για μένα είναι κυριολεκτικά, και πάλι το αντάμωμά μας ισχύει. Η γιορτή της 25ης Δεκεμβρίου στήνεται γύρω από την χαρά.
Ωστόσο…
Στο σημείο αυτό, που στρεφόμαστε (και καλά κάνουμε) στη χαρά, εισβάλλει η σοφία του εορτολογίου. Και μας λέει ότι η ζωή διψά για χαρά και ότι νοιώθουμε πληρότητα όταν έχουμε χαρά. Όμως η χαρά δεν είναι ντοπάρισμα, δεν είναι παρένθεση για να ξεχνιέσαι. Αντιθέτως, καλείσαι να την βιώσεις εδώ και τώρα, αλλά μαζί με την λαχτάρα, η χαρά να μην είναι απλώς παρένθεση. Με δυο λόγια, η αληθινή χαρά (αυτή που δεν είναι ούτε ντόπα ούτε παρένθεση) εμπεριέχει και κάτι οραματικό: δίψα για κάποια ωραία που δεν έχουν καρπίσει ακόμα όπως τους πρέπει μέσα σ’ αυτόν τον κόσμο, όπου η ασχήμια είναι καθεστώς.
Όλα αυτά, το εορτολόγιο τα σηματοδοτεί με ρεαλισμό και με όραμα μαζί. Και γι’ αυτό, την χαρά της 25ης Δεκεμβρίου σπεύδει να την ταιριάξει με υπομνήσεις που εκ πρώτης όψεως μοιάζουν αταίριαστες: υπομνήσεις για την ασχήμια, για την οδύνη και για την αντίσταση. Δείτε το μπαράζ των εορτών που συνοδεύουν τον εορτασμό των Χριστουγέννων:
Την επομένη των Χριστουγέννων, 26 Δεκεμβρίου, γιορτάζεται η Παναγία. Δεν είναι ευρύτερα γνωστό, καθόσον δεν γιορτάζουν οι Μαρίες τη μέρα εκείνη, πάντως είναι ημέρα της Παναγίας. Γιατί; Για να τονιστεί ο ρόλος του ανθρώπου σε όλη αυτή την θεωτική υπόθεση. Η Παναγία εκπροσωπεί τον άνθρωπο ο οποίος υπεύθυνα κι ελεύθερα δέχεται ή απορρίπτει. Που δρα – κι όχι απλώς υφίσταται. Βήμα πρώτο.
Βήμα δεύτερο. Την άλλη μέρα, 27 Δεκεμβρίου, γιορτάζεται ο πρώτος χριστιανός που εκτελέστηκε για την πίστη του: ο πρωτομάρτυρας Στέφανος, παρόλο που ιστορικά δεν συνδέεται με την γέννηση του Χριστού (εκτελέστηκε τριαντατόσα χρόνια αργότερα). Αλλά γιορτάζεται για να υπενθυμιστεί ότι ο δρόμος όσων εμπιστεύονται αυτόν που γεννήθηκε στις 25 Δεκεμβρίου, είναι ο δρόμος του αγώνα και της ετοιμότητας για ρήξη με το τυραννικό. Έτσι, μέσα στη χαρά σκάει μύτη η οδύνη που έχει νόημα: το «Αχ!» αυτού που μένει για πάντα απροσκύνητος. Ο μάρτυρας νομίζεται ηττημένος, μα είναι ο νικητής. Είναι ο τόπος τον οποίο δεν τον πάτησε το κακό.
Κι ερχόμαστε στο τρίτο βήμα, την παράδοξη γιορτή της 29ης Δεκεμβρίου. Εδώ ακούγεται ένα άλλο «Αχ!», το «Αχ!» του θρήνου. Κι αυτό σκάει μύτη μέσα στην ατμόσφαιρα της χαράς, σφιχτά δεμένο με την γέννα του Χριστού. Τη μέρα αυτή τιμώνται τα βρέφη τα οποία, σύμφωνα με το ευαγγέλιο του Ματθαίου, σφάχτηκαν από τον βασιλιά Ηρώδη στην μανία του να εξοντώσει τον επίφοβο Ιησού. Ο ευαγγελιστής αφηγείται την σφαγή χρησιμοποιώντας τα σπαραχτικά λόγια του προφήτη Ιερεμία: «Ακούστηκε στη Ραμά κραυγή, θρήνος, κλάματα και στεναγμός βαρύς. Για τα παιδιά της κλαίει η Ραχήλ και πουθενά δε βρίσκει παρηγοριά, γιατί δεν υπάρχουν πια στη ζωή». Τότε ο απαρηγόρητος θρήνος της Ραχήλ, αργότερα ο θρήνος της Παναγίας, πάντα ο θρήνος πάνω σε παιδικά κορμιά…
Από πολύ νωρίς η Εκκλησία δέχτηκε τα βρέφη αυτά ως μάρτυρες, ως άγιους και άγιές της. Δείτε λοιπόν πού φτάνει το τρίτο βήμα, η τρίτη έγνοια του εορτολογίου. Αν ο Στέφανος εκπροσωπεί αυτούς που προσωπικά επέλεξαν αυτό τον δόμο, το εορτολόγιο τώρα αγκαλιάζει τους «άμαχους»: τους αθώους κείνους που τους χτυπάει ο απόλυτος παραλογισμός, η εξουσία που λυσσομανά να ηγεμονεύει. Τα βρέφη δεν έχουν καν επιλέξει ιδεολογικό προσανατολισμό. Εκπροσωπούν τον απόλυτα αθώο και τον απόλυτα αδύναμο. Τα βρέφη της Ραμά αναγνωρίζονται ως άγια, παρόλο που δεν δήλωσαν χριστιανοί και παρόλο που δεν πρόλαβαν καν να αποφασίσουν. Κι όμως αναγνωρίζονται ως άγια, υπό την έννοια ότι είναι τα απόλυτα θύματα. Συνοψίζουν την ιερότητα του αδικημένου. Η γιορτή αυτή εν τέλει ανοίγει μια γενναία προοπτική για την αποδοχή κάθε θύματος της απανθρωπιάς, πέρα από οιονδήποτε θρησκευτικό, εθνικό, ιδεολογικό προσδιορισμό. Αυτό δεν είναι παράκαμψη της πίστης. Είναι ακριβώς αυτό που ζητά η πίστη.
Αν βιώσουμε με περισυλλογή τον ψίθυρο των εορτών, την σειρά με την οποία είναι βαλμένες και τον τρόπο με τον οποίο κουμπώνουν μεταξύ τους, τότε δεν θα ψηλαφήσουμε τίποτα λιγότερο από την αλήθεια του ανθρώπου. Μη σκιαχτούμε! Τα πονεμένα «Αχ!» δεν είναι απειλή για την ζαχαρένια μας! Δεν ροκανίζουν τα Χριστούγεννα! Αντιθέτως, με αυτά τα «Αχ!» γίνονται πλήρη τα Χριστούγεννα. Ώστε το «Αχ!» της οδύνης να μεταμορφωθεί σε «Αχ!» του πόθου για την Ανάσταση και για την κατάργηση της ημερομηνίας λήξης της χαράς! Αν ο δρόμος που ξεκινά από τη φάτνη δεν φτάνει ως την Ανάσταση, τότε ο παραλογισμός θα έχει νικήσει και ο κάθε Ηρώδης θα έχει την τελευταία λέξη.
* Ο Θανάσης Ν. Παπαθανασίου είναι Αν. Καθηγητής της Ανώτατης Εκκλησιαστικής Ακαδημίας Αθήνας Διευθυντής του περιοδικού «Σύναξη»/ Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους/ Πηγή: dimoskaipoliteia.gr
