Δέκα χρόνια μετά τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης: Η βία κατά των γυναικών έγινε πολιτική

Ήταν  11 Μαΐου του 2011, όταν τα κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, μεταξύ αυτών και η Τουρκία με πρωθυπουργό τότε τον Ρετζέπ Ταγίπ Έρντογαν, πρόεδρο τον Αμπντουλάχ Γκιουλ και υπουργό Εξωτερικών τον Αχμέτ Νταβούτογλου, υπέγραψαν στην Κωνσταντινούπολη τη ΣύμβασηΣύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας.

«Τα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης και οι άλλοι υπογράφοντες […] θα λάβουν τα νομοθετικά και άλλα μέτρα για να προωθούν και να προστατεύουν το δικαίωμα όλων, ιδιαίτερα των γυναικών, να ζουν χωρίς βία τόσο σε δημόσιο όσο και σε ιδιωτικό επίπεδο», σημείωναν τότε οι υπογράφοντες, αναγνωρίζοντας «με ιδιαίτερη ανησυχία, ότι οι γυναίκες και τα κορίτσια εκτίθενται συχνά σε σοβαρές μορφές βίας όπως η ενδοοικογενειακή βία, η σεξουαλική παρενόχληση, ο βιασμός, ο αναγκαστικός γάμος, εγκλήματα που διαπράττονται στο όνομα της επονομαζόμενης “τιμής” και σε ακρωτηριασμό των γεννητικών οργάνων» αλλά και ότι «η δομική φύση της βίας κατά των γυναικών ως βία με βάση το φύλο… είναι ένας από τους κρίσιμους κοινωνικούς μηχανισμούς με τον οποίον οι γυναίκες αναγκάζονται να βρίσκονται σε υποδεέστερη θέση σε σύγκριση με τους άνδρες».

Διευκρινίζεται πως το Συμβούλιο της ΕυρώπηςΠοιοι είμαστε | Συμβούλιο της Ευρώπης, στο οποίο γίνεται εδώ αναφορά, είναι ο οργανισμός προάσπισης των ανθρώπινων δικαιωμάτων με τα συνολικά 47 μέλη, που έχει την έδρα του στο Στρασβούργο, και όχι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο των ηγεσιών των 27 κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ακριβώς δέκα χρόνια έπειτα από εκείνον τον Μάιο του 2011, η ευρύτερη ευρωπαϊκή γειτονιά ή, πιο ορθά, το μεγαλύτερο μέρος αυτής, ετοιμάζεται πια να επαναβεβαιώσειCommittee of the Parties: Marking 10 years of the Istanbul Convention with 10 steps towards a renewed decade of action to end violence against women and domestic violence | Council of Europe την προσήλωσή του στη Σύμβαση για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών, με την Τουρκία ωστόσο του –προέδρου πια– Ρετζέπ Ταγίπ Έρντογαν να έχει εντωμεταξύ αποχωρήσει από την εν λόγω Σύμβαση, που έχει, κατά τραγική ειρωνεία πλέον, μείνει διεθνώς γνωστή ως «Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης». Από τα 47 κράτη-μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης, η Τουρκία είναι η μόνη που υπέγραψε (στις 11/05/2011), επικύρωσε (στις 14/03/2012) και έθεσε σε ισχύ την εν λόγω Σύμβαση (ξεκινώντας από την 01/08/2014), για να έρθει όμως εν συνεχεία να την αποκηρύξει επισήμως (στις 22/03/2021) και τελικώς να αποχωρήσει από αυτήν. Η Τουρκία ήταν η πρώτη χώρα που την υπέγραψε και είναι η πρώτη χώρα που αποσύρεται από αυτήν. Στην επίσημη ιστοσελίδα του Συμβουλίου της Ευρώπης, αναφέρεταιChart of signatures and ratifications of Treaty 210 | Council of Europe η 22η Μαρτίου ως ημερομηνία αποκήρυξης της Σύμβασης από την Άγκυρα, αν και η σχετική απόφαση του Έρντογαν είχε ανακοινωθείΗ επίσημη τουρκική ανακοίνωση ήδη από τις 20 Μαρτίου, και ως ημερομηνία (επικείμενης) ενεργοποίησης της αποκήρυξης και αποχώρησης η 1η Ιουλίου του 2021.

Αξίζει να σημειωθεί πως υπάρχουν Chart of signatures and ratifications of Treaty 210 | Council of Europe κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης όπως είναι η Βουλγαρία, η Τσεχία, η Ουγγαρία, η Σλοβακία, η Λετονία και η Λιθουανία, που έχουν μεν υπογράψει τη Σύμβαση, χωρίς όμως να την επικυρώσουν και να τη θέσουν σε ισχύ. Υπάρχουν, από την άλλη πλευρά, και χώρες που επίσης ανήκουν στο Συμβούλιο της Ευρώπης όπως είναι η Ρωσία και το Αζερμπαϊτζάν, που δεν την έχουν καν υπογράψει.

Η αποχώρηση της Τουρκίας προκαλεί αλγεινή εντύπωση και για τον τρόπο με τον οποίον έγινε. Καθίσταται περισσότερο προκλητική εάν συνδυαστεί με τις συνθήκες μέσα στις οποίες πραγματοποιήθηκε, την ώρα που η βία κατά των γυναικών οργιάζει εντός των τουρκικών συνόρων, αλλά και με την απροκάλυπτα ομοφοβική ρητορική του τουρκικού κράτους που τη συνόδευσεStatement regarding Türkiye’s withdrawal from the Istanbul Convention | Directorate of Communications ως… δικαιολογία.

Τα επίσημα στοιχεία για τις γυναικοκτονίες στην Τουρκία ποικίλουν ανάλογα με την περίοδο και την πηγή. Κεντρικός επίσημος φορέας που να τα καταγράφει με συνέπεια και να τα παρουσιάζει δημόσια δεν υπάρχει. Η αστυνομία και η χωροφυλακή προφανώς τα έχουν στη διάθεσή τους, όμως τα κρατούν μυστικά ή τα δημοσιεύουν εν μέρει κατά περίπτωση, ενώ και η αξιοπιστία όσων δημοσιεύουν ενίοτε αμφισβητείται. Η τουρκική Πλατφόρμα Γυναικών για την Ισότητα (EŞİKEşitlik İçin Kadın Platformu | Twitter – Eşitlik İçin Kadın Platformu), μια ανεξάρτητη οργάνωση υπό την ομπρέλα της οποίας εντάσσεται πλήθος μικρότερων τουρκικών φεμινιστικών και ΛΟΑΤ+ οργανώσεων, επιχείρησε να συγκεντρώσει όσο το δυνατόν περισσότερα από αυτά τα στοιχεία στο πλαίσιο έκθεσης που εκπόνησε και έχει ήδη από τα τέλη Απριλίου υποβάλει στην Ντουμπράβκα Σιμόνοβιτς, την Ειδική Εισηγήτρια του ΟΗΕ για τη Βία κατά των Γυναικών.

«Επίσημα στοιχεία υπάρχουν μεν, αλλά η κυβέρνηση δεν τα δίνει στη δημοσιότητα. Προσπαθούμε να αντλήσουμε υλικό από τις αναφορές στα μίντια. Υπάρχουν γυναικοκτονίες, ωστόσο, που παρουσιάζονται ως αυτοκτονίες, ατυχήματα ή δηλητηριασμοί, και άλλες που δεν φτάνουν ποτέ στο σημείο να γίνουν είδηση», δηλώνει στο inside story η Τουρκάλα ακαδημαϊκός (λέκτορας στο Πανεπιστήμιο του Βορείου Τέξας UNT) και ακτιβίστρια-μέλος της ομάδας EŞİTİZ και της πλατφόρμας EŞİK, Οζλέμ Αλτιόκ. Η EŞİK επικαλείται στην τελευταία της

έκθεση έρευνες σύμφωνα με τις οποίες το 89% των γυναικών που έχουν δεχτεί κάποια επίθεση δεν το αναφέρουν. Αλλά και πολλές από εκείνες που βρίσκουν το θάρρος και φτάνουν στο σημείο να το καταγγείλουν, τελικώς δεν γλιτώνουν.Οι προσωπικές ιστορίες γυναικών που έχασαν τη ζωή τους σοκάρουν, πολύ δε περισσότερο εάν αναλογιστεί κανείς πως όσα δημοσιεύονται αποτελούν μάλλον ένα μικρό κομμάτι όσων έχουν πραγματικά συμβεί.

Η Σιουριάν Μπουγιούκ ζούσε σε ένα χωριό στο Ντιγιάρμπακιρ της νοτιοανατολικής Τουρκίας. Οι συγχωριανοί γνώριζαν ότι ο σύζυγός της την κακοποιούσε, αλλά κανείς δεν έκανε τίποτα για αυτό. Η ίδια είχε απευθυνθεί και στην τοπική χωροφυλακή για βοήθεια, αλλά εις μάτην. Ώσπου μια ημέρα το πήρε απόφαση να τον εγκαταλείψει και να μετακομίσει στην πόλη με τα παιδιά της. Ήθελε να κάνει μια νέα αρχή, αλλά δεν τα κατάφερε γιατί δολοφονήθηκε. Ήταν Ιανουάριος του 2021. Δράστης: ο σύζυγος που την κακοποιούσε, αυτός που η ίδια είχε ήδη καταγγείλει στις Αρχές.

Το φως της δημοσιότητας είδε πέρυσι και η υπόθεση της 21χρονης φοιτήτριας Γκιουλιστάν ΝτοκούYoung woman remains missing one year after disappearance, main suspect still free | duvaR.english, που αγνοείται από τον Ιανουάριο του 2020, με τον βασικό ύποπτο για την εξαφάνισή της (που τυγχάνει ψυχογιός ενός εκ των αστυνομικών που είχαν πρόσβαση στο υλικό της αστυνομικής έρευνας) να κυκλοφορεί ελεύθερος.

Η έκταση του προβλήματος οξύνεται δραματικά εάν στις γυναικοκτονίες προσθέσει κανείς και όλα τα λοιπά περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας, σεξουαλικών παρενοχλήσεων, βιασμών, αναγκαστικών γάμων, εγκλημάτων «τιμής» κ.ά., τα οποία αυξήθηκαν κατά την περίοδο της πανδημίας. Από 1.804 που ήταν τα περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας τον Μάρτιο του 2019 μόνο στην Κωνσταντινούπολη, τον Μάρτιο του 2020 είχαν εκτοξευθεί σε 2.493, σημειώνοντας μια αύξηση της τάξης του 38,2%, σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάζει η EŞİK.

Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο λοιπόν, το καθεστώς Έρντογαν πήρε την απόφαση τον Μάρτιο του 2021 –με προεδρικό διάταγμα– να διατάξει την αποχώρηση της Τουρκίας από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης.

«Η απόφαση του Τούρκου προέδρου ενθαρρύνει τους αυτουργούς των βιαιοπραγιών και θέτει τις ζωές των γυναικών σε επιπλέον κίνδυνο», καταγγέλλει η Οζλέμ Αλτιόκ, αποκηρύσσοντας μάλιστα την αποχώρηση της Τουρκίας όχι μόνο ως «λανθασμένη» αλλά και ως «παράνομη», επειδή έγινε με προεδρικό φιρμάνι και όχι έπειτα από απόφαση του τουρκικού κοινοβουλίου.

Διερωτάται κανείς πώς είναι δυνατόν η πολιτική ηγεσία οιοσδήποτε χώρας να αποχωρεί από μια Σύμβαση για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών, την ώρα που τόσο πολλές γυναίκες κακοποιούνται. Ποιο είναι το μήνυμα που θέλει να στείλει;

«Το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) του Έρντογαν έχει δει τα ποσοστά του να μειώνονται. Δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της φτώχειας, της ανεργίας και της γενικότερης έλλειψης ελπίδας για το μέλλον, ενώ βρίσκεται αντιμέτωπο και με μια πολυδιάστατη πολιτική πρόκληση, καθώς δύο από τις ιδρυτικές φιγούρες της κυβερνώσας παράταξης (σ.σ.: Αχμέτ Νταβούτογλου, Αλί Μπαμπατζάν) έχουν αποχωρήσει και σχηματίσει τα δικά τους πολιτικά κόμματα. Μέσα σε ένα τέτοιο πλαίσιο, το AKP προσπαθεί να προσελκύσει ψηφοφόρους παίρνοντας με το μέρος του τα περισσότερο αντιδραστικά τμήματα της τουρκικής κοινωνίας», εξηγεί η Οζλέμ Αλτιόκ μιλώντας στο inside story. Κατά αυτόν τον τρόπο, το κυβερνών κόμμα «ανταποκρίνεται στον μισογυνισμό αυτών των τμημάτων της κοινωνίας, ενώ παράλληλα υποστηρίζει ότι παίρνει στα σοβαρά την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών», συνεχίζει η Αλτιόκ, υπογραμμίζοντας ότι αυτή η κατάσταση έχει προκαλέσει αντιδράσεις και στις τάξεις των γυναικών πολιτικών του AKP.

Πώς δικαιολογεί όμως η ίδια η τουρκική ηγεσία την απόφασή της να αποχωρήσει από τη Σύμβαση για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της Βίας κατά των Γυναικών και της Ενδοοικογενειακής Βίας;

Με ανακοίνωσηStatement regarding Türkiye’s withdrawal from the Istanbul Convention | Directorate of Communications που εξέδωσε στις 21 Μαρτίου, η διεύθυνση επικοινωνίας της τουρκικής προεδρίας υπό τον Φαρετίν Αλτούν υποστηρίζει ότι η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης έχει καταληφθεί από μια ομάδα ανθρώπων που την «καπηλεύονται» στην προσπάθειά τους να «προωθήσουν ως κανονική την ομοφυλοφιλία», πράγμα το οποίο όμως «δεν συνάδει με τις κοινωνικές και οικογενειακές αξίες της Τουρκίας». Προχωρώντας μάλιστα ακόμη παραπέρα, ο Αλτούν υποστηρίζει ότι «η Τουρκία δεν είναι η μόνη χώρα που έχει σοβαρές αμφιβολίες» αναφορικά με την εν λόγω Σύμβαση. «Έξι κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Βουλγαρία, Ουγγαρία, Τσεχία, Λετονία, Λιθουανία και Σλοβακία) δεν την έχουν επικυρώσει», ενώ και «η Πολωνία έχει κάνει βήματα αποχώρησης από αυτήν, επικαλούμενη την απόπειρα της ΛΟΑΤ κοινότητας να επιβάλει τις δικές της ιδέες περί φύλου πάνω στο σύνολο της κοινωνίας», υποστηρίζει ο Αλτούν.

Στο ίδιο πνεύμα, και άλλοι κορυφαίοι Τούρκοι αξιωματούχοι, όπως ο αντιπρόεδρος Φουάτ Οκτάι και ο υπουργός Εσωτερικών Σουλεϊμάν Σοϊλού, έσπευσαν να υπερασπιστούνTurkish officials hail withdrawal from European treaty | Anadolu Agency την απόφαση περί αποχώρησης, επικαλούμενοι την ανάγκη προάσπισης των τουρκικών «παραδοσιακών αξιών».

Τα ερωτήματα που ανακύπτουν στη σκιά αυτής της ρητορικής είναι δύο: Από πού ακριβώς προκύπτει ότι η Σύμβαση «προωθεί την κανονικοποίηση της ομοφυλίας» όπως ισχυρίζονται οι επικριτές της; Και γιατί κάποια κέντρα εξουσίας επιλέγουν να επιτεθούν στην ΛΟΑΤ κοινότητα για να αποχωρήσουν από μια Σύμβαση που εκπονήθηκε για να προστατεύει τις γυναίκες;

Ως προς το πρώτο ερώτημα, οι επικριτές της Σύμβασης φαίνεται να εγείρουν ενστάσεις αναφορικά με το Άρθρο 12 αυτής. Σύμφωνα με τις παραγράφους 1 και 3 του εν λόγω άρθρου: «Τα Μέρη θα λάβουν τα απαραίτητα μέτρα για να προωθήσουν τις αλλαγές στις κοινωνικές και πολιτιστικές μορφές συμπεριφοράς των γυναικών και των ανδρών με σκοπό την εξάλειψη προκαταλήψεων, εθίμων, παραδόσεων και άλλων πρακτικών που βασίζονται στην ιδέα της κατωτερότητας των γυναικών ή σε τυποποιημένους ρόλους για γυναίκες και άνδρες», ενώ «οποιαδήποτε μέτρα ληφθούν […] θα λάβουν υπόψη και θα αντιμετωπίσουν τις ειδικές ανάγκες των ατόμων που έγιναν ευπαθή από συγκεκριμένες συνθήκες και θα τοποθετούν τα ανθρώπινα δικαιώματα όλων των θυμάτων στο επίκεντρό τους». Για τους επικριτές της Σύμβασης, η δυνητική αμφισβήτηση «τυποποιημένων ρόλων» και η αναγνώριση των ανθρώπινων δικαιωμάτων «όλων των θυμάτων» εκλαμβάνονται ως… απειλές. Ενόχληση στους επικριτές της Σύμβασης προκαλεί όμως και η παράγραφος 3 του Άρθρου 4, επειδή τολμά να μιλάει κατά των διακρίσεων λόγω σεξουαλικού προσανατολισμού: «Η εφαρμογή των διατάξεων της παρούσας Σύμβασης από τα Μέρη, συγκεκριμένα των μέτρων για την προστασία των δικαιωμάτων των θυμάτων, θα διασφαλίζεται χωρίς καμία διάκριση λόγω φύλου, γένους, φυλής, χρώματος, γλώσσας, θρησκείας, πολιτικής ή άλλης άποψης, εθνικής ή κοινωνικής καταγωγής, σχέσης με εθνική μειονότητα, περιουσίας, γέννησης, σεξουαλικού προσανατολισμού, ταυτότητας φύλου, ηλικίας, κατάστασης υγείας, αναπηρίας, οικογενειακής κατάστασης, μεταναστευτικής ή προσφυγικής κατάστασης, ή άλλης κατάστασης».

Ο Τούρκος πρόεδρος δεν χάνει ευκαιρία να εκφραστεί υποτιμητικά προς την ΛΟΑΤΚΙ κοινότητα, όπως στο παραπάνω βίντεο, στο οποίο επαινεί τη νεολαία του κόμματός του γιατί δεν είναι «νεολαία LGBT».

Σύμφωνα με τον Κλάους Μούλερ, ιδρυτή και πρόεδρο του Salzburg Global LGBT* ForumSalzburg Global LGBT* Forum, ενός φορέα που προασπίζεται τα ανθρώπινα δικαιώματα της ΛΟΑΤ+ κοινότητας υπό την ομπρέλα του μη-κυβερνητικού οργανισμού Salzburg Global SeminarOur Mission | Salzburg Global Seminar, αυταρχικές κυβερνήσεις επιλέγουν να στοχοποιούν τους ομοφυλόφιλους ως «αποδιοπομπαίο» τράγο και «μπαμπούλα», στην προσπάθειά τους να αποδυναμώσουν το ίδιο το κράτος δικαίου, να υποβαθμίσουν τη βία με βάση το φύλο, να πλήξουν την ίδια την ιδέα της ισότητας και να αμφισβητήσουν την καθολικότητα των ανθρώπινων δικαιωμάτων. Κι όλα αυτά στο πλαίσιο ενός διχαστικού προπαγανδιστικού αφηγήματος που συχνά λαμβάνει και αντιδυτικά-αντιδημοκρατικά χαρακτηριστικά.

Οι ακτιβίστριες της Τουρκίας, μεταξύ των οποίων ξεχωρίζουν και πολλές πιστές μουσουλμάνες, όπως για παράδειγμα η Νεσιμπέ Κιρίςnesibe kırış | Twitter, δηλώνουν πάντως από την πλευρά τους πως δεν πρόκειται να το βάλουν κάτω.

«Εργαζόμαστε ακούραστα και αντιστεκόμαστε. Ο σκοπός μας είναι να προσβάλουμε αυτήν την παράνομη και αντισυνταγματική απόφαση μέσω των δικαστηρίων. Η Πλατφόρμα Γυναικών για την Ισότητα (EŞİK) αποκήρυξε την απόφαση ως παράνομη και αντισυνταγματική, κάλεσε το Συμβούλιο της Ευρώπης να εξετάσει τη νομιμότητα της αποχώρησης και υπέβαλε μια έκθεση για τις γυναικοκτονίες στην Ειδική Εισηγήτρια του ΟΗΕ για τη Βία κατά των Γυναικών. Δικηγορικοί σύλλογοι, οργανώσεις γυναικών, συνδικάτα κ.ά. έχουν επιχειρήσει να αμφισβητήσουν την απόφαση του Τούρκου προέδρου. Δεν γνωρίζουμε ποιο θα είναι το τελικό αποτέλεσμα αλλά εμείς θα συνεχίσουμε να αγωνιζόμαστε εντός και εκτός της Τουρκίας γιατί βρισκόμαστε αντιμέτωπες με ένα ζήτημα ζωής και θανάτου», δηλώνει η Οζλέμ Αλτιόκ.

Το θέμα της βίας κατά των γυναικών είναι, βέβαια, παγκόσμιο. ΟΗΕThe World’s Women 2020: Trends and Statistics | United Nations και Παγκόσμιος Οργανισμός ΥγείαςViolence against women | World Health Organization κρούουν τον κώδωνα, υπογραμμίζοντας ότι περίπου μία στις τρεις γυναίκες παγκοσμίωςFacts and figures: Ending violence against women | UN Women έχει βιώσει κάποια μορφή φυσικής ή σεξουαλικής βίας. Ενώ σε περίπου 137 υπολογίζονται κατά μέσο όρο οι γυναίκες που δολοφονούνται ημερησίως ανά την υφήλιο από συζύγους, συντρόφους ή άλλα μέλη του οικογενειακού τους περιβάλλοντος, και σε 2816 Shocking facts about violence against women and girls | reliefweb τα ανήλικα κορίτσια που παντρεύονται παγκοσμίως κάθε λεπτό της ημέρας.