Χειμώνας 1941: Το «Κουρτουλούς» και ο Βυρωνιώτης χρονογράφος Δημήτρης Ψαθάς

Του Απ. Κ. Κοκόλια*

Στα χρόνια του πολέμου και της φασιστικής κατοχής μια ξεχωριστή νότα πραγματικής ψυχαγωγίας ήταν η λεγόμενη «επιθεώρηση» (σπονδυλωτή παράσταση λόγου και τέχνης). Στην Αθήνα, ιδιαίτερα, η επιθεώρηση κράτησε ψηλά το φρόνημα του δοκιμαζόμενου λαού. Παρά τη Μεταξική και αργότερα την Κατοχική λογοκρισία, οι θεατρικοί συγγραφείς έβρισκαν τον τρόπο να περνούν τα μηνύματά τους. Στο είδος αυτό, διακρίθηκε ξέχωρα ο Πόντιος Βυρωνιώτης θεατρικός συγγραφέας, κορυφαίος χρονογράφος και ευθυμογράφος, Δημήτρης Ψαθάς.

Έμενε στην οδό Μεσολογγίου, στη γωνία πίσω ακριβώς από το Ηρώο των 12 εκτελεσμένων πατριωτών του μπλόκου. Ακριβώς απέναντί του έμενε και ο σπουδαίος θεατρικός συγγραφέας, ο δημιουργός του «Μαουτχάουζεν», Ιάκωβος Καμπανέλης. Ήταν οι δυο τους τότε αχώριστοι φίλοι. Πρώτοι και καλύτεροι οι πρόσφυγες του Βύρωνα διάβαζαν και παρακολουθούσαν συχνά τα έργα τους.

Όταν η πείνα στην Αθήνα θέριζε τον πληθυσμό, το φοβερό Χειμώνα 1941-1942, ο Ψαθάς έγραψε ένα απολαυστικό «νούμερο» σε μια επιθεώρηση, που είχε τον τίτλο «ΤΟ ΚΟΥΡΤΟΥΛΟΥΣ».

Το «Κουρτουλούς» ήταν ένα μεγάλο Τούρκικο βαπόρι που είχαν ναυλώσει η εξόριστη Ελληνική Κυβέρνηση στο Κάιρο και διάφοροι Ελληνοαμερικανοί επιχειρηματίες για να μεταφέρει, με τη βοήθεια του Σουηδικού Ερυθρού Σταυρού, τρόφιμα στον Πειραιά σε μια προσπάθεια να σταματήσει τους καθημερινούς θανάτους εκατοντάδων Αθηναίων και Πειραιωτών από την πείνα. «Κουρτουλούς» στα Τουρκικά σημαίνει απελευθέρωση. Συμβολικό το όνομα του πλοίου και ανυπολόγιστη η προσφορά του για το λαό που το περίμενε πάντα με αγωνία.

Το «Κουρτουλούς» κατέπλευσε στον Πειραιά στις αρχές του Δεκέμβρη του 1941 κατάφορτο με εκατοντάδες τόνους φασόλια Τουρκίας που μοιράστηκαν αμέσως στον πληθυσμό που λιμοκτονούσε. Καταναλώθηκαν βέβαια όλα σε λίγες μέρες, πράγμα που σημαίνει ότι όλοι οι κλειστοί χώροι συγκέντρωσης ανθρώπων, όπως ήταν τα θέατρα, αντηχούσαν και μοσχοβολούσαν κάθε βράδυ από τις γνωστές εξατμίσεις και αναθυμιάσεις.

Ο Ψαθάς, βέβαια, δεν έχασε την ευκαιρία. Με τη συμπαράσταση του Ιάκωβου Καμπανέλη, πρόσθεσε ένα μνημειώδες χρονογραφικό νούμερο σε μία επιθεώρηση με τίτλο «ΤΟ ΚΟΥΡΤΟΥΛΟΥΣ».

Το τραγουδούσε απολαυστικά η Άννα Καλουτά. Ξεκινούσε με ευχαριστίες προς το «Κουρτουλούς», που μας έσωσε από την πείνα, με ύμνους προς τη φασολάδα, που ήταν και το εθνικό μας φαγητό και συνέχιζε με στιχάκια του τύπου:

Το Κουρτουλούς έκανε εκείνο

Το Κουρτουλούς έκανε το άλλο κ.λπ.

Πρόσθετε όμως και ότι το «Κουρτουλούς» μας έφερε και τα φουσκώματα με τις γνωστές δυσάρεστες συνέπειες. Και επομένως έπρεπε να βρεθεί κάποιος τρόπος για να λυθεί και αυτό το πρόβλημα. Έτσι ο Ψαθάς κατέληγε πανηγυρικά στο φινάλε με το συμπέρασμα- αίτημα:

Το Κουρτουλούς το Κουρτουλούς

πρέπει να φέρει και φελλούς.

Έτσι διακωμωδούσαν οι σκλαβωμένοι Έλληνες τη δυστυχία τους και κρατούσαν ψηλά το αστείρευτο φρόνημά τους.

ΠΗΓΗ: dimoskaipoliteia.gr