Ας κάνουμε την αρχή με μια μονοκοινοτική Επιτροπή Αλήθειας

Του Αχιλλέα Δημητριάδη*

Τον Ιούλιο είχα θέσει το ερώτημα: «Επιτροπή Αλήθειας για την Κύπρο;». Δυστυχώς, δεν προκάλεσε ιδιαίτερη συζήτηση και σίγουρα δεν υπήρξε καμία απάντηση.

Τα πράγματα όμως ίσως έχουν αλλάξει μετά την απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) στην υπόθεση Βασιλείου κ.α. εναντίον της Κύπρου, που εκδόθηκε στις 31 Αυγούστου 2021, με αριθμό Αίτησης 58699/15.

Η Κυπριακή Δημοκρατία, αποφάσισε το ΕΔΑΔ, κρίθηκε υπεύθυνη για παραβίαση της ιδιωτικής και της οικογενειακής ζωής (Άρθρο 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα) της Κυρίας Βασιλείου και των τριών παιδιών της και επιδίκασε αποζημιώσεις ύψους €45,000, πλέον έξοδα.

Η τύχη του Ελληνοκύπριου έφεδρου, Χριστοφή Βασιλείου Ππασιά, αγνοείτο στο πεδίο της μάχης κατά την δεύτερη φάση της τουρκικής εισβολής στον Άγιο Παύλο στη Λευκωσία.

Στην πραγματικότητα, είχε εκτελεστεί από τον τουρκικό στρατό και τη σορό του (στη διάρκεια συμφωνίας για κατάπαυση του πυρός) συνέλλεξαν μέλη της Εθνικής Φρουράς. Αυτή ενταφιάστηκε στο Στρατιωτικό Κοιμητήριο Λακατάμιας τον Αύγουστο 1974, με την ένδειξη «άγνωστος». Κανείς δεν ενημέρωσε την οικογένειά του.

Η Κυπριακή Κυβέρνηση, με καθυστέρηση 25 χρόνων, διενήργησε εκταφές στο Κοιμητήριο Λακατάμιας, εντόπισε τη σορό και ενημέρωσε την οικογένεια ότι ο δικός τους άνθρωπος δεν ήταν αγνοούμενος αλλά νεκρός και είχε ταφεί στο συγκεκριμένο κοιμητήριο τον Αύγουστο 1974.

Η δικαστική διαδικασία ξεκίνησε ενώπιον του Επαρχιακού Δικαστηρίου Λευκωσίας το 2002, το οποίο αποφάσισε ότι υπήρξε παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων της οικογένειας και επιδίκασε αποζημίωση.

Η απόφαση αυτή ανατράπηκε το 2015 αφού η Κυβέρνηση είχε υποβάλει έφεση. Στη συνέχεια η υπόθεση οδηγήθηκε στο Στρασβούργο και μετά από δικαστικούς αγώνες 19 χρόνων, η οικογένεια δικαιώθηκε.

Το ΕΔΑΔ διαπίστωσε ότι η Κυπριακή Δημοκρατία είχε θετική υποχρέωση, κάτω από το Άρθρο 8 (που προστατεύει την ιδιωτική και την οικογενειακή ζωή) να ενημερώσει την οικογένεια για την πρόοδο των ερευνών, την πιθανότητα να είναι νεκρός ο δικός τους άνθρωπος και τον χώρο ταφής της σορού σε μαζικό τάφο σε περιοχή της Κύπρου που βρίσκεται υπό τον έλεγχο της Κυβέρνησης.

Με τη συγκεκριμένη απόφαση το ΕΔΑΔ απέρριψε την αναφορά του Ανωτάτου Δικαστηρίου της Δημοκρατίας σε «πολιτικές διαστάσεις» που δεν κατονόμαζε και που επικαλέστηκε για να αιτιολογήσει την καθυστέρηση στην εκταφή της σορού.

Το ΕΔΑΔ επεσήμανε ότι η Δημοκρατία δεν είχε επιδείξει ένα τέτοιο συμφέρον για αυτή την καθυστέρηση (σε ό,τι αφορά την έρευνα και την πληροφόρηση), το οποίο θα υπερτερούσε του δικαιώματος των Αιτητών για ενημέρωση.

Δεν θα αναλύσω περαιτέρω την εν λόγω απόφαση, δεδομένου ότι οποιοσδήποτε μπορεί να την μελετήσει στον ακόλουθο σύνδεσμο http://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-211595

Το θέμα που θα ήθελα να συζητήσω είναι πώς η εκτέλεση της απόφασης του ΕΔΑΔ σε αυτή την περίπτωση θα μπορούσε να επισπεύσει τη σύσταση μιας Επιτροπής Αλήθειας, στο μοντέλο της Νότιας Αφρικής του Νέλσον Μαντέλα, όπως έχω ήδη περιγράψει.

Μια απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου έχει τρία επίπεδα εκτέλεσης (α) καταβολή αποζημιώσεων για δίκαιη ικανοποίηση (β) ατομικά μέτρα και (γ) γενικά μέτρα.

Η καταβολή αποζημιώσεων και εξόδων είναι απλή και η Κυβέρνηση έχει 3 μήνες να συμμορφωθεί. Αυτό καλύπτει το θέμα της δίκαιης ικανοποίησης.

Τα ατομικά μέτρα μπορούν να περιλαμβάνουν μια έρευνα για τους λόγους και τις «πολιτικές διαστάσεις» που ήταν η αιτία της καθυστέρησης.

Σε αυτό ακριβώς το σημείο, σε συνάρτηση με τα γενικά μέτρα, θα μπορούσε να προσαρμοστεί και να λειτουργήσει μια Επιτροπή Αλήθειας.

Το σκεπτικό είναι να ακουστούν μαρτυρίες και να γίνει έρευνα για τη συνεχή παράλειψη, όχι μόνο προς όφελος της οικογένειας Βασιλείου αλλά και άλλων που είχαν ταφεί στον ομαδικό τάφο.

Η κίνηση αυτή θα απαιτήσει μόνο έρευνα στα αρχεία της Κυβέρνησης και προφορική μαρτυρία δημοσίων υπαλλήλων και άλλων που δεν έχουν καμία σχέση με  Τουρκοκύπριους ή ακόμα με την Τουρκία.

Αυτή η προσπάθεια είναι αποκλειστικά θέμα των Ελληνοκυπρίων και η πρόταση που καταθέτω δημόσια αφορά τη δημιουργία Επιτροπής Αλήθειας που θα λειτουργεί μόνο-κοινοτικά, δηλαδή μόνο εντός της ελληνοκυπριακής κοινότητας.

Όταν οι Ελληνοκύπριοι τακτοποιήσουν τα του οίκου τους, τότε θα έχουν αποκτήσει την εμπειρία και το ηθικό υπόβαθρο ώστε να απευθυνθούν προς τους Τουρκοκύπριους και την Τουρκία για να λειτουργήσουν την Επιτροπή Αλήθειας σε δικοινοτικό επίπεδο, όπως θα έπρεπε να ήταν από την αρχή.

Πιστεύω ότι αυτό δεν είναι δύσκολο. Είναι μια απλή διαδικασία με τρία βήματα:

(α)       Οι όροι εντολής της Διερευνητικής Επιτροπής για τους Αγνοούμενους (ΔΕΑ) θα μπορούσαν να τροποποιηθούν. Μπορείτε να διαβάσετε το κείμενο των εισηγήσεων στη διεύθυνση www.truthnowcyprus.org

(β)      Ο Περί Αποδείξεως Νόμος (ΚΕΦ 9) θα πρέπει να τροποποιηθεί περαιτέρω ώστε οποιαδήποτε μαρτυρία δοθεί σε τέτοια έρευνα να μην μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε οποιαδήποτε ποινική, αστική ή διοικητική διαδικασία ενώπιον οποιουδήποτε Δικαστηρίου.

(γ)       Τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό, οι εσωτερικοί κανονισμού που θα διέπουν τη λειτουργία της Επιτροπής Αλήθειας θα πρέπει να ετοιμαστούν με τέτοιο τρόπο ώστε να διασφαλίσουν ότι η αλήθεια και η μεταμέλεια θα αποτελέσουν το αντάλλαγμα για αμνηστία, όπως αναφέρεται πιο πάνω.

Το πραγματικό ερώτημα είναι κατά πόσο η Κυπριακή Κυβέρνηση ή καλύτερα η ελληνοκυπριακή κοινότητα, έχει το θάρρος να αντιμετωπίσει την αλήθεια. Και αυτή η αλήθεια αφορά το τι έκαναν μέλη αυτής της κοινότητας σε άλλα μέλη της δικής τους κοινότητας. Αυτό θα μπορούσε να είναι το σκαλοπάτι που θα μας οδηγήσει μπροστά σε μια δικοινοτική Επιτροπή Αλήθειας. Θα μπορούσε να είναι η εξέλιξη της ΔΕΑ η οποία, θεωρώ ότι έχει υπηρετήσει τον σκοπό για τον οποίον είχε συσταθεί.

Ενδεχομένως αυτό να αποτελεί ένα καλό σημείο για να ξεκινήσει η συζήτηση στην κοινωνία μας.

Το ζητούμενο δεν είναι η τιμωρία αλλά η διακρίβωση της αλήθειας, με την ελπίδα ότι θα έρθουν καλύτερες μέρες σε αυτό το νησί και ότι αυτές οι πληροφορίες θα δοθούν, ενόσω οι άνθρωποι που τις έχουν και αυτοί που θέλουν να τις λάβουν, είναι ακόμα εν ζωή.

*Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους