Αρκεί η αποκάλυψη της «συνταγής» των εμβολίων στις χώρες του τρίτου κόσμου;
Toυ Τάσου Τέλογλου*
(insidestory.gr)
H πατέντα 070 είναι μια από τις σημαντικότερες στην ιστορία της ιατρικής έρευνας. Το πλήρες όνομά της (αριθμός, για την ακρίβεια) είναι 10,960,070US Patent for Prefusion coronavirus spike proteins and their use | JUSTIA Patents και όπως διαβεβαιώνει η εταιρεία Moderna, πίσω της βρίσκεται κατά 100% το αμερικανικό κράτος. Η πατέντα κατοχυρώθηκε το 2017 στο όνομα των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής και πάνω σε αυτήν η Moderna βάσισε το εμβόλιό της κατά του κορονοϊού με την τεχνολογία MRNA. Αν το αμερικάνικο κράτος αποφασίσει να κάνει χρήση του δικαιώματος που του δίνει η συγκεκριμένη πατέντα, τότε θα μπορούσε να ενισχύσει τα ταμεία του κατά 1,8 δισεκατομμύρια δολάρια – αν ήθελε, σύμφωνα με μία μελέτηU.S. 10,960,070: The U.S. Government’s Important New Coronavirus Vaccine Patent | New York University του πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης, να οδηγήσει τη Moderna στα δικαστήρια. Αλλά δεν θέλει για την ώρα. Προτιμά να την κρατάει «στο χέρι».
Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή. Τον Ιούνιο του 2020 η ΜΚΟ Public Citizen δημοσίευσε μία έκθεσηThe NIH Vaccine | Public Citizen, οι συντάκτες της οποίας υποστήριζαν ότι το εμβόλιο της Moderna ανήκε, εν μέρει τουλάχιστον, στο Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας (NIHNational Institutes of Health), που είχε δαπανήσει απίστευτα κονδύλια για την ανάπτυξη της τεχνολογίας MRNA τα προηγούμενα χρόνια. Σύμφωνα με την έκθεση, μια μέθοδος που αφορούσε ένα εμβόλιο για έναν παλιότερο κορονοϊό, τον MERS, είχε κατοχυρωθεί από το NIH με πατέντα το 2017, έχοντας στο επίκεντρό της τη σταθεροποίηση της πρωτεΐνης της ακίδας, διαδικασία κρίσιμη για την αποτελεσματική ενεργοποίηση του αγγελιοφόρου του RNA για την ανάπτυξη ανοσοαπόκρισης στην περίπτωση του κορονοϊού.
Τον Μάιο του 2019 η Moderna και το ΝΙΗ προχώρησαν σε μία συμφωνία για την ανάπτυξη ενός εμβολίουModerna’s Work on our COVID-19 Vaccine | Moderna κατά του κορονοϊού MERS – μία συμφωνία που επικαιροποίησαν στις 13 Ιανουαρίου 2020, λίγο πριν το ξέσπασμα της πανδημίας. Πάνω στην τεχνολογία που ανέπτυξαν για αυτό το εμβόλιο στηρίχτηκε το γνωστό πλέον εμβόλιο της Moderna κατά του SARS-CoV-2.
Η χρηματοδότηση των προσπαθειών για το εμβόλιο του MERS, όπως και του SARS-CoV-2, του Ebola, και πολλών ακόμα απειλητικών για την ανθρωπότητα ιών έγινε μεταξύ άλλων και από τη Συμμαχία για Καινοτομίες Επιδημιολογικής Ετοιμότητας, αγγλιστί Coalition for Epidemic Preparedness Innovations (CEPI). H Συμμαχία ιδρύθηκε το 2017A global coalition to create new vaccines for emerging infectious diseases | CEPI στο Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ του Νταβός και αποτελεί έναν νορβηγικό οργανισμό, η διοικούσα επιτροπή του οποίου περιλαμβάνει τέσσερις επενδυτές και οκτώ ανεξάρτητα μέλη.
Όλα ξεκίνησαν το 2015, όταν τρεις επιδραστικοί επιστήμονες έγραψαν σε ένα επιστημονικό περιοδικό με αφορμή την πανδημία του Ebola ένα σημαντικό άρθροEstablishing a Global Vaccine-Development Fund | The New England Journal of Medicine, ζητώντας μία παγκόσμια διαχείριση του προβλήματος των εμβολίων εν όψει της εξάπλωσης του ιού στην Αφρική.
Η αρχική αρχιτεκτονική του CEPI βασιζόταν στην πρόβλεψη ότι έρευνες που θα αναπτύσσονταν με κονδύλια της συμμαχίας θα έπρεπε να είναι εύκολα προβάσιμεςFinding equipoise: CEPI revises its equitable access policy | Vaccine. Η πρόβλεψη είχε σχέση με εκείνο που η Συμμαχία χαρακτηρίζει equitable access, πρόσβαση επί ίσοις όροις στην τεχνολογία των νέων εμβολίων – τη δυνατότητα δηλαδή των πιο φτωχών χωρών και πληθυσμών του κόσμου να έχουν την ίδια πρόσβαση στα προϊόντα αντιμετώπισης των νέων πανδημιών. «Η αγορά μόνη της δεν είναι σε θέση να λύσει το πρόβλημα» είχε πει ο Μπιλ Γκέιτς.
H Συμμαχία ξεκίνησε με μία προίκα 100 εκατομμυρίων δολαρίων από το Ίδρυμα του Μπιλ Γκέιτς και της (πρώην) συζύγου του Μπελίντα και περιλαμβάνει στη διοίκησή της θηριώδεις προσωπικότητες όπως ο μικροβιολόγος καθηγητής Πήτερ ΠίοτPeter Piot | CEPI, αλλά και εκπροσώπους χωρών όπως η Νορβηγία, η Ιαπωνία και η Γερμανία (η ΕΕ μπήκε αργότερα). Οι δωρεές των τριών αυτών χωρών έφτασαν κατά τα τρία πρώτα χρόνια δραστηριότητας του CEPI τα 350 εκατομμύρια δολάρια.
Επειδή όμως ο καβγάς για τις πατέντες δεν είναι νέος και δεν αφορά μόνο τον νέο κορονοϊό, ορισμένες από τις εταιρείες που βρίσκονταν στο ΔΣ του CEPI, όπως η J&J και η Pfizer, ήταν αντίθετες στις πρόνοιες περί πρόσβασης επί ίσοις όροις στην τεχνολογία των εμβολίων. Γι’ αυτό και οι πρόνοιες αυτές αποσύρθηκαν τον Δεκέμβριο του 2018. Το CEPI συνεχίζει να στηρίζει με κονδύλια τις έρευνες, αλλά δεν έχει πρόσβαση στα στοιχεία της πνευματικής τους ιδιοκτησίας. Τον Μάρτιο του 2020 η βρετανική κυβέρνηση έγινε ο μεγαλύτερος χορηγός του CEPI, με 210 εκατομμύρια λίρες. Ρητός στόχος της δωρεάς ήταν η ανάπτυξη του εμβολίου κατά του νέου κορονοϊού.
O Μπιλ Γκέιτς πρόσφατα εκδήλωσε την αντίθεσή του στην προσωρινή παράκαμψη της πατέντας για τα εμβόλια για την ταχύτερη και αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση της πανδημίας του κορονοϊού.
Η θέση του αυτή μεταβλήθηκεGates Foundation reverses course on COVID-19 vaccine patents | devex την περασμένη εβδομάδα, όταν η εκπρόσωπος των ΗΠΑ στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου Κάθριν Τάι ανακοίνωσε ότι η κυβέρνηση Μπάιντεν θα υποστηρίξει ένα τέτοιο βήμα.
Ο Γκέιτς, στη συνέντευξη στην οποία –μια εβδομάδα πριν από την ανακοίνωση της Τάι– τάσσεται εναντίον της προσωρινής έστω παράκαμψης της πατέντας, λέει χαρακτηριστικά ότι συνήθως «χρειάζονται 10 χρόνια από την ανακάλυψη ενός εμβολίου μέχρι να φτάσει στις χώρες του τρίτου κόσμου», αλλά ισχυρίζεται ότι δεν φταίει γι’ αυτό η πατέντα. Λέει ακόμα πως η εμπλοκή των χρημάτων των κυβερνήσεων, είτε με το NHI είτε με τα χρήματα του CEPI, επιτρέπει σήμερα να φτάσει πολύ πιο γρήγορα ένα εμβόλιο στις φτωχότερες χώρες.
Ο CEO της Pfizer Αλμπέρ Μπουρλά, που επίσης τάχθηκε κατά της προσωρινής παράκαμψης των πνευματικών δικαιωμάτων για το εμβόλιο, δεν φαίνεται να πιστεύει ούτε αυτός πως αιτία για την αργή πορεία του εμβολίου προς τις αναπτυσσόμενες χώρες είναι η προστασία της πατέντας. Όπως αποκάλυψε σε μέιλ του προς τους εργαζόμενους της εταιρείας του την περασμένη εβδομάδα, ο ίδιος μίλησε με δεκάδες αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων του αναπτυσσόμενου κόσμου, για να τους εξηγήσει για το εμβόλιο της δικής του εταιρείας, αλλά εκείνοι αρχικά δεν ήταν πρόθυμοι να το προμηθευτούνPfizer CEO Says Lower-Income Countries Didn’t Order Vaccines | Bloomberg, παρά την αρχικά πιο ευνοϊκή τιμή σε σχέση με την ΕΕ και τον υπόλοιπο αναπτυγμένο κόσμο στην οποία το προσέφερε. Αυτό δεν πρέπει να εκπλήσσει, καθώς τα εμβόλια της εταιρείας του Μπουρλά με την τεχνολογία MRNA έγιναν αρχικά δεκτά με δυσπιστία ακόμα και από την ίδια την ΕΕ, που τα βρήκε «ακριβά», ενώ δεν ήταν βέβαιη για την αποτελεσματικότητά του
Η αμερικανική κυβέρνηση φαίνεται να συζήτησε αρκετά την πρότασή της προτού την κάνει και φαίνεται ότι είχε ήδη μία «γεύση»Drug companies defend vaccine monopolies in face of global outcry | The Washington Post της αρνητικής στάσης της φαρμακοβιομηχανίας. Πολλές βιομηχανίες στον αναπτυσσόμενο κόσμο προσπάθησαν να έρθουν σε επαφή με τις εταιρείες που κατασκευάζουν τα εμβόλιο και προσέφεραν «υπηρεσίες υπεργολάβου». Οι μεγάλοι (Pfizer, Moderna) δεν «τσίμπησαν». Δικαίως από μιαν άποψη, αν αναλογισθεί κανείς ότι δεν θα τους είναι εύκολο να κάνουν κάτι σε σχέση με το «άνοιγμα» της πατέντας, αν δεν συμφωνήσουν οι χρηματοδότες τους. Όμως ακόμα και αν χαρίσουν την πατέντα ή τη δώσουν σε χώρες του τρίτου κόσμου έναντι αποζημίωσης (το πιθανότερο σενάριο), η παραγωγή των εμβολίων, ιδιαίτερα των MRNA, μοιάζει πολύ δύσκολη άσκηση. Ένας Έλληνας φαρμακοβιομήχανος, από τους πιο σημαντικούς της χώρας, ήρθε σε επαφή με μία από τις δύο μεγάλες εταιρείες MRNA, αλλά δεν εισέπραξε μεγάλη ανταπόκριση. Ο ίδιος είπε σε επικοινωνία μας ότι ακόμα και αν έπαιρνε το «πράσινο φως», θα χρειαζόταν 30 εκατομμύρια ευρώ κεφάλαιο, 18 μήνες και να μετατρέψει το εργοστάσιό του σε «μονοθεματικό» (τώρα παράγει πολλούς διαφορετικούς «κωδικούς»). Ο συνδυασμός αυτών των τριών στοιχείων καθιστά απαγορευτική την υλοποίηση του εγχειρήματος.
Και μιας και αρχίσαμε με την Moderna, ας τελειώσουμε με αυτήν: Η αμερικάνικη εταιρεία έχει στην Ελβετία το ευρωπαϊκό της εργοστάσιο (της εταιρείας βιοτεχνολογίας LonzaLonza, Enabling a Healthier World με την οποία συνεργάζεται) για την παραγωγή των εμβολίων. 300-400 εκατομμύρια έχουν στοιχίσει οι εγκαταστάσεις, μόνο για το νερό που χρησιμοποιείται εκεί, και γύρω στο ένα δισεκατομμύριο το υπολογιστικό κέντρο της Lonza (ένα εργοστάσιο εμβολίων αυτού του είδους δεν είναι παρά μια τεράστια «μηχανή» ανάλυσης μεγάλης συγκέντρωσης δεδομένων). Ακόμα και αν έπαιρνε κάποιος τη συνταγή του εμβολίου γραμμένη σε ένα χαρτί, τα προβλήματά του θα άρχιζαν αμέσως μετά.
Η συμφωνία Trips και τα πνευματικά δικαιώματα
Το 1995 στα πλαίσια του Παγκόσμιου Οργανισμού για το Εμπόριο υιοθετήθηκε η συμφωνία TripsAGREEMENT ON TRADE-RELATED ASPECTS OF INTELLECTUAL PROPERTY RIGHTS (Trade Related Aspects of Intellectual Property Rights). Mε αυτήν παρέχεται ένα ελάχιστο επίπεδο προστασίας των εφευρέσεων, των μη δημόσιων πληροφοριών και φυσικά των εμπορικών σημάτων. Στα στοιχεία που προστατεύονται είναι και τα δεδομένα από (κλινικές) δοκιμές, τα φάρμακα και τα εμβόλια.
Μία από τις προβλέψεις του Trips είναι σε ορισμένες περιπτώσεις να επιτρέπεται για λόγους υγείας σε κυβερνήσεις να δίνουν άδεια (τη λεγόμενη «υποχρεωτική άδεια») για κατασκευή φαρμακευτικών σκευασμάτων χωρίς τη σύμφωνη γνώμη της εταιρείας που έχει την πνευματική ιδιοκτησία τους (έχει χρησιμοποιηθεί τέτοια διαδικασία και στην ΕΕ), χωρίς ωστόσο να επιτρέπεται εξαγωγή τους. Εξαίρεση στον τελευταίο κανόνα είναι η πανδημία του HIV, που οδήγησε 10 μεγάλες αναπτυσσόμενες χώρες με μια ρύθμιση του 2001 να επιτρέπουν την εξαγωγή προϊόντος που είχε παραχθεί για την αντιμετώπιση της ασθένειας. Ανάμεσά τους η Νότιος Αφρική, η Βραζιλία και η Ινδονησία.
Αναρωτιέται κανείς αν δεν θα είχε έναν αρκετά καλό λόγο η ινδική κυβέρνηση να ζητήσει «υποχρεωτική άδεια» για το εμβόλιο της Astra Zeneca, που παράγεται εκεί, ώστε να καλύψει τις ανάγκες της χώρας.
Υπάρχουν βέβαια και παρατράγουδα. Το 2002 η Αίγυπτος χρησιμοποίησε μια «υποχρεωτική (ή αναγκαστική) άδεια» για να παράξει ένα αντίγραφο του Viagra. Τότε η Pfizer, παραγωγός του Viagra, ματαίωσε τα σχέδιά της για δημιουργία εργοστασίου στην Αίγυπτο. Η χώρα έχασε έτσι μία επένδυση 30 εκατ. δολαρίων.
