Από τον Μπαγιάρ στον Ταγίπ

Η τελευταία επίσκεψη Τούρκου Προέδρου στην Ελλάδα, 65 χρόνια πριν

Του Βασίλη Λωλίδη, ΑΠΕ-ΜΠΕ

Στις 10: 30 το πρωί πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, θα αφιχθεί στην Ελλάδα σε μια επίσκεψη με ιδιαίτερη σημειολογία. Ήταν τέτοια εποχή πριν από 65 χρόνια, στις 2 Δεκεμβρίου 1952, όταν ένας άλλος Τούρκος Πρόεδρος, ο Τζελάλ Μπαγιάρ, έφθασε στην Αθήνα, σε μια ιστορική επίσκεψη που τότε θεωρήθηκε ως το έναυσμα της καθιέρωσης καλών και στενών σχέσεων φιλίας και γειτονίας ανάμεσα στις δύο χώρες.

Κι αυτό δεν είναι μια συγγραφική υπερβολή. Αν ανατρέξει κάποιος στα αρχεία της εποχής θα διαπιστώσει με έκπληξη το μέγεθος της λαμπρής υποδοχής που έτυχε ο Τούρκος Πρόεδρος επισκεπτόμενος την Ελλάδα και την μεγάλη παρουσία του κόσμου που έσπευσε να δει από κοντά τον Τζελάλ Μπαγιάρ στην επίσκεψη που είχε πραγματοποιήσει στην Καβάλα, την Ξάνθη και την Κομοτηνή συνοδευόμενος από τους βασιλείς, Παύλο και Φρειδερίκη.

Στην εφημερίδα της Καβάλας “ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ”, με ημερομηνία 2 Δεκεμβρίου 2017, ο αναγνώστης διαβάζει αναλυτική περιγραφή της τελετής υποδοχής, κατά την άφιξη του Τζελάλ Μπαγιάρ και των δυο βασιλέων στο λιμάνι της πόλης. Μάλιστα, όπως τονίζει μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο ιστορικός ερευνητής Κώστας Παπακοσμάς, «οι μεγαλύτεροι στην ηλικία συμπολίτες μας, μαθητές τότε του δημοτικού, θυμούνται ακόμα καθαρά την επίσκεψη εκείνη αφού όλα τα σχολεία υποχρεώθηκαν να παρασταθούν στην υποδοχή και στο καλωσόρισμα στην πλατεία Ελευθερίας».νθη και την Κομοτηνή συνοδευόμενος από τους βασιλείς, Παύλο και Φρειδερίκη.

Στην εφημερίδα της Καβάλας “ΤΑΧΥΔΡΟΜΟΣ”, με ημερομηνία 2 Δεκεμβρίου 2017, ο αναγνώστης διαβάζει αναλυτική περιγραφή της τελετής υποδοχής, κατά την άφιξη του Τζελάλ Μπαγιάρ και των δυο βασιλέων στο λιμάνι της πόλης. Μάλιστα, όπως τονίζει μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο ιστορικός ερευνητής Γιώργος Μπατζακίδης, «οι μεγαλύτεροι στην ηλικία συμπολίτες μας, μαθητές τότε του δημοτικού, θυμούνται ακόμα καθαρά την επίσκεψη εκείνη αφού όλα τα σχολεία υποχρεώθηκαν να παρασταθούν στην υποδοχή και στο καλωσόρισμα στην πλατεία Ελευθερίας».

Το καλωσόρισμα έγινε στην τουρκική γλώσσα και στους επισκέπτες έριχναν άνθη κορίτσια με παραδοσιακές στολές. Όλοι οι κεντρικοί δρόμοι της πόλης, αλλά και το λιμάνι της μακεδονικής πόλης, είχαν σημαιοστολιστεί με ελληνικές και τουρκικές σημαίες, ενώ με άνθη και κορδέλες είχε στολιστεί η πλατεία Φουάτ (πλατεία Ελευθερίας σήμερα), όπου έγινε η επίσημη υποδοχή. Μια μέρα πριν, στο λιμάνι της Καβάλας, είχε καταπλεύσει η θαλαμηγός του Τούρκου Πρόεδρου, “Σαβαρόνα”, με την οποία και θα επέστρεφε στην Τουρκία μετά την ολοκλήρωση της επίσκεψης στη Μακεδονία και τη Θράκη.

Σκοπός της επίσκεψης του Τούρκου Προέδρου στην περιοχή ήταν τα εγκαίνια ενός γυμνασίου στην Κομοτηνή, που είχε λάβει το όνομά του, μετά από πρόταση της βασίλισσας Φρειδερίκης, ως ένδειξη του καλού κλίματος και των στενών σχέσεων φιλίας που επεδίωκαν οι δυο πλευρές του Αιγαίου.

Η επίσκεψη των Ελλήνων βασιλέων στην Πόλη

Της επίσημης επίσκεψης του Τζελάλ Μπαγιάρ στην Ελλάδα είχε προηγηθεί, στις 7 Ιουνίου 1952, επίσκεψη του Παύλου και της Φρειδερίκης στην Κωνσταντινούπολη, ως προσκεκλημένοι του τότε Προέδρου της Τουρκικής Δημοκρατίας. Το αντιτορπιλικό “ΕΛΛΗ”, που μετέφερε το βασιλικό ζεύγος από την Αθήνα στη Κωνσταντινούπολη, συνοδευόταν κι από ένα άλλο πολεμικό πλοίο και όταν έφθασαν στα χωρικά ύδατα της γειτονικής χώρας τούς υποδέχθηκαν τουρκικά πολεμικά πλοία. Οι 124.000 Έλληνες της Κωνσταντινούπολης δέχθηκαν με ενθουσιασμό τους βασιλείς στην επίσκεψή τους εκείνη, που κράτησε τρείς ημέρες.

Το βασιλικό ζεύγος, συνοδεία του Τούρκου Προέδρου, περιδιάβηκαν το Πέραν καθώς και κεντρικές συνοικίες με έντονο το Ρωμαίϊκο στοιχείο και ήταν η πρώτη φορά, μετά το 1923, που υπήρξε τέτοιου είδους κινητοποίηση από πλευράς Ομογένειας, σε ό,τι αφορά υψηλό επισκέπτη από την Ελλάδα. Δυστυχώς το “καλό κλίμα” δεν κράτησε πολύ, αφού μόλις τρία χρόνια αργότερα συνέβησαν τα Σεπτεμβριανά, που ξεκλήρισαν την ελληνική παρουσία στην Κωνσταντινούπολη.

Το βράδυ της 13ης Ιουνίου 1952 δόθηκε προς τιμήν των βασιλέων, στα ανάκτορα του Ντολμά Μπαχτσέ, μια μεγαλοπρεπής δεξίωση. Όπως επισημαίνει ο ιστορικός ερευνητής Γιώργος Μπατζακίδης από την Ξάνθη, στη διάρκεια αυτής της δεξίωσης η βασίλισσα απευθυνόμενη στον Τούρκο Πρόεδρο, Τζελάλ Μπαγιάρ, είπε: «Εξοχότατε, ξεκίνησα να πραγματοποιήσω ένα σπουδαίο έργο, θα ιδρύσω ένα γυμνάσιο για τα μέλη της μουσουλμανικής μειονότητας της Δυτικής Θράκης». Και τον παρακάλεσε να επιτρέψει να βάλουν το όνομα του στο σχολείο. Η πρόταση αυτή, που έγινε δεκτή με μεγάλη ευχαρίστηση, υπήρξε το πρώτο βήμα για την ίδρυση του γυμνασίου Τζελάλ Μπαγιάρ στη Κομοτηνή.

Μετά την επίσκεψη αυτή, ακολούθησε νομοθετική ρύθμιση και αποφασίσθηκε το κτίριο, όπου θα στεγαζόταν το σχολείο, να αναγερθεί στο εκ των 15 στρεμμάτων παλιό νεκροταφείο, που ανήκε στο Βακούφια της Κομοτηνής. Αφού προηγήθηκε η μεταφορά των μνημάτων, σύμφωνα με τους θρησκευτικούς νόμους, άρχισαν με έντονο ρυθμό οι εργασίες κατασκευής του κτιρίου, του οποίου η κατασκευή ολοκληρώθηκε στο σύντομο διάστημα των τεσσάρων μηνών. Όλα, πλέον, ήταν έτοιμα, και τα εγκαίνια είχαν προγραμματιστεί όταν ο Τζελάλ Μπαγιάρ θα ανταπέδιδε την επίσκεψή του στην Ελλάδα.

Η ανταπόδοση της επίσκεψης

Η επίσημη επίσκεψη του Τζελάλ Μπαγιάρ στην Ελλάδα άρχισε στις 25 Νοεμβρίου 1952. Ο Τούρκος Πρόεδρος, ο οποίος έγινε δεκτός με μεγαλοπρέπεια στο λιμάνι του Πειραιά, και αφού παρέμεινε τρεις μέρες στην Αθήνα, στη συνέχεια, μαζί με τον βασιλιά και την βασίλισσα, ταξιδεύοντας με το αντιτορπιλικό “ΕΛΛΗ”, μέσω Θεσσαλονίκης, έφθασαν στην Καβάλα και από εκεί οδικός στην Ξάνθη και την Κομοτηνή.

Μετά την άφιξή του στο λιμάνι της Καβάλας οι επίσημοι προσκεκλημένοι κατευθυνθήκαν στην πλατεία Φουάτ για την επίσημη υποδοχή. Στη συνέχεια επιβιβάστηκαν σε ανοιχτού τύπου αυτοκίνητο και ξεκίνησαν την περιοδεία τους στη Δυτική Θράκη.

Το 1952 οι άνθρωποι της υπαίθρου έβλεπαν, ίσως για πρώτη φορά, μια φάλαγγα από πενήντα αυτοκίνητα, της οποίας προηγούνταν ένα πολυτελές ανοιχτό αυτοκίνητο, που οδηγούσε ο ίδιος ο βασιλιάς Παύλος. Οι επίσημοι, κατά τη διαδρομή τους, έτυχαν ιδιαίτερα θερμής υποδοχής στη Καβάλα, την Ξάνθη και την Κομοτηνή.

Όπως τονίζει ο κ. Μπατζακίδης, στην κεντρική πλατεία της Ξάνθης έγινε η επίσημη τελετή υποδοχής του Τούρκου Προέδρου, παρουσία τουρκικού αγήματος και της μπάντας (όπως φαίνονται στις φωτογραφίες) που συνόδευαν τον Τζελάλ Μπαγιάρ σε αυτή τη επίσημη επίσκεψη.

Αμέσως μετά, οι επίσημοί αναχώρησαν οδικώς για την Κομοτηνή, όπου είχε έρθει πλέον η στιγμή των εγκαινίων. Στην αυλή του σχολείου Ο υπουργός Εθνικής Παιδείας και ο πρόεδρος του Εράνου, του Παύλου και της Φρειδερίκης, έβγαλαν από έναν λόγο στα γαλλικά, τονίζοντας τη σημασία που έχει το σχολείο στη Ελληνο ? Τουρκική φιλία. Στη συνέχεια ο βασιλιάς έδωσε το ψαλίδι στον Τούρκο Πρόεδρο, ο οποίος και έκοψε τη κορδέλα, ενώ στη συνέχεια όλοι μαζί ξεναγήθηκαν στο κτήριο του σχολείου.

Το Γυμνάσιο Τζελάλ Μπαγιάρ, που ήταν προϊόν των συναντήσεων εκείνων, εξακολουθεί να υπάρχει και να θυμίζει σ’ όλους τη φιλία των δύο γειτονικών χωρών. Το Μειονοτικό Λύκειο (Τζελάλ Μπαγιάρ) έχει δώσει εκατοντάδες αποφοίτους. Ήταν το πρώτο Γυμνάσιο, το πρώτο δευτεροβάθμιο εκπαιδευτικό ίδρυμα, που λειτούργησε στη Δυτική Θράκη και στο οποίο η διδασκαλία γίνεται στη τουρκική και στην ελληνική γλώσσα. Η σημερινή ονομασία του είναι “Μειονοτικό Γυμνάσιο – Λύκειο Κομοτηνής”.

Ποιος ήταν ο Τζελάλ Μπαγιάρ

Ο Τζελάλ Μπαγιάρ το 1937 διαδέχθηκε τον Ινονού, ως αναπληρωτής πρωθυπουργός και αργότερα ως οριστικός. Το 1938, μετά τον θάνατο του Κεμάλ Ατατούρκ, ο Ινονού ανέλαβε Πρόεδρος Δημοκρατίας και ο Μπαγιάρ ανέλαβε τον σχηματισμό νέας κυβέρνησης, με την οποία και κυβέρνησε τη χώρα μέχρι το 1939. Από τότε διατήρησε μόνο τη βουλευτική του ιδιότητα, μέχρι το 1945, οπότε και τέθηκε επικεφαλής τεσσάρων βουλευτών, που υπέγραψαν δήλωση, ανοίγοντας έτσι το δρόμο σε εκλογές, στις 14 Μαΐου του 1950.

Ο Τζελάλ Μπαγιάρ, ως τρίτος πρωθυπουργός της Τουρκίας, είχε περάσει από την Δυτική Θράκη το 1938 και το 1952 ήταν η δεύτερη επίσκεψή του, αυτή τη φορά με την ιδιότητα του τρίτου Προέδρου. Στις εκλογές του 1950 το Δημοκρατικό Κόμμα υπερίσχυσε με συντριπτική πλειοψηφία και ο Τζελάλ Μπαγιάρ εκλέχθηκε Πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας αναθέτοντας την πρωθυπουργία στον Αντνάν Μεντερές. Τη θέση του Προέδρου διατήρησε μέχρι το 1960. Καταδικάστηκε σε θάνατο το 1961, αλλά η ποινή του μετατράπηκε σε ισόβια, εξαιτίας της ηλικίας του. Αφέθηκε ελεύθερος με τη γενική αμνηστία του 1966. Πέθανε στην Κωνσταντινούπολη το 1986, σε ηλικία 103 ετών.