Από το 1963 οι Τούρκοι απαιτούσαν πυρηνικά όπλα από την Ουάσιγκτον

Του Μάριου Ευρυβιάδη*

Το κείμενο αφιερώνεται στη μνήμη του Βασίλη Μαρκεζίνη – Sir Basil Markesinis QC- ευρυμαθούς καθηγητή, ευπατρίδη και φίλου που έφυγε πρόσφατα. “Στο καλό Βασίλη και δύναμη στην οικογένεια σου”

Από το 1963 οι Τούρκοι απαιτούσαν πυρηνικές βόμβες από την Ουάσιγκτον για να εξοπλίσουν τα αμερικανικά κατασκευής μαχητικά τους αεροπλάνα τύπου F-100. Οι Τούρκοι ζητούσαν τα πυρηνικά ώστε να συναινέσουν στην απόσυρση από τα εδάφη τους των αμερικανικών πυραύλων με πυρηνικές κεφαλές τύπου Jupiter και με τους οποίους οι Αμερικανοί απειλούσαν την Σοβιετική Ένωση. Και όχι μόνο. Απαιτούσαν επίσης και εγκατάσταση μελών του πολεμικού τους ναυτικού στα νεότευκτα αμερικανικά υποβρύχια τύπου Πολάρις – που μετέφεραν τους ομώνυμους βαλλιστικούς πυραύλους – που άρχισαν περιπολίες στη Μεσόγειο από το 1960.

Οι σχετικές αποκαλύψεις προκύπτουν από ενδελεχή έρευνα που δημοσιεύεται στον εξαίρετο ιστότοπο National Security Archive του George Washington University που εδρεύει στην αμερικανική πρωτεύουσα. Μπορούν δε να εντοπιστούν στον φάκελο The Nuclear Vault σε δυο συνέχειες. Briefing Book # 821, ημερ. 16 Φεβρουαρίου 2023 (The Jupiter Crisis and the Cuban Missiles Endgame) και Briefing Book # 828, ημερ. 20 Απριλίου 2023 (Sealing the Deal with Italy and Turkey). (Σχετικές πληροφορίες για τα ακραία αιτήματα των Τούρκων εντοπίζονται και στη σειρά εγγράφων της περιόδου, του αμερικανικού ΥΠΕΞ Foreign Relations of the US- FRUS , χωρίς όμως σχολιασμό και ανάλυση).

Με την Ιταλία δεν θα ασχοληθώ διότι τα όποια προβλήματα που προέκυψαν μετά το αμερικανικό αίτημα για απόσυρση διευθετήθηκαν σχετικά εύκολα . Με την Τουρκία όμως, όχι. Συμφώνησαν ως θέμα αρχής στη απόσυρση από τον Ιαννουάριο, όπως τους ζητήθηκε. Υπήρχαν όμως μια σειρά από αιτήματά τους για τα οποία οι Τούρκοι απαιτούσαν ανταπόκριση.

Οι Jupiters είχαν αναπτυχθεί, υπό τον έλεγχο των ΗΠΑ, σε Τουρκία, Ιταλία και Μεγάλη Βρετανία το 1958-9 και αποτελούσαν τα δυο σκέλη μιας διττής πιθανής πυρηνικής επίθεσης των ΗΠΑ κατά ης Σοβιετικής Ένωσης – από στεριά, και με βομβαρδιστικά από αέρα. Στο μεταξύ οι Αμερικανοί δούλευαν μετά τον πόλεμο (και εντατικά από το 1955), για να αναπτύξουν και το τρίτο σκέλος της πυρηνικής τους στρατηγικής, το υποβρυχιακό και το οποίο ολοκλήρωσαν με τους Πολάρις το 1960. Ωστόσο το 1962 προέκυψε η κρίση των πυραύλων της Κούβας, της μέχρι σήμερα πιο επικίνδυνης κρίσης στην ιστορία της ανθρωπότητας – ανεξάρτητα του τι λέγεται και γράφετε για τον τωρινό πόλεμο στην Ουκρανία.

Τότε, οι Σοβιετικοί για λόγους δικής τους ασφάλειας – κυρίως γεωπολιτικούς αλλά και ιδεολογικούς – ανέπτυξαν τους δικούς τους πυρηνικούς πυραύλους στη κομμουνιστική τους σύμμαχο Κούβα του Φιντέλ Κάστρο, που απείχε μόνο 90 μίλια από την Φλόριδα. Μετά από 13 εφιαλτικές μέρες τον Οκτώβριο του 1962 – με ολόκληρο το κόσμο να κρατά την ανάσα του- η κρίση εκτονώθηκε με μια αμοιβαία και ισομερή συμφωνία. Oι Σοβιετικοί δεσμεύθηκαν να αποσύρουν τους πυραύλους από την Κούβα εντός ενός χρονικού ορίου μηνών. Οι δε Ηνωμένες Πολιτείες δεσμεύτηκαν να σεβαστούν την κυριαρχία και εδαφική ακεραιότητα της Κούβας – να μην εισβάλουν όπως απειλούσαν – και να αποσύρουν και αυτοί εντός χρονικού ορίου μηνών τους πυραύλους Jupiter από την Τουρκία. Για την Ιταλία δεν γίνεται λόγος διότι οι Σοβιετικοί επέμεναν για απόσυρση ειδικά των πυραύλων από την Τουρκία. Όμως το μέρος της συμφωνίας για την απόσυρση των Jupiters από την Τουρκία, και αντίθετα με τα άλλα μέρη της που δημοσιοποιήθηκαν τότε, παρέμεινε μυστικό μέχρι το 1989.

Ωστόσο η αμοιβαία αυτή συμφωνία – που ήταν προφορική – παρουσιάστηκε στην Αμερική και τον υπόλοιπο κόσμο ως θρίαμβος των ΗΠΑ και του νεαρού Προέδρου Κέννεντυ προσωπικά, και ως άτακτη υποχώρηση της Σοβιετικής Ένωσης και τον τότε ηγέτη της Χρουτσιώφ. Παραμένει μέχρι σήμερα ανεξήγητο γιατί οι Σοβιετικοί δεν δημοσιοποίησαν το μέρος της συμφωνίας που αφορούσε τους Jupiter, μέχρι το 1989.

Πρέπει εδώ να υπογραμμιστεί πως μόνο ένας πολύ στενός κύκλος του Προέδρου Κέννεντυ γνώριζαν για τη συμφωνία με τους Jupiter. Κυκλοφορούσαν βέβαια σχετικές φήμες τις οποίες η κυβέρνηση Κέννετυ διέψευδε. Ακόμη και υψηλόβαθμα μέλη του Αμερικανικού Πενταγώνου, που πήραν οδηγίες για διαπραγματεύσεις με Ιταλία και Τουρκία, δεν είχαν ενημέρωση. Αντίθετα εντάλθηκαν να διαψεύδουν ευθέως σχετικές αναφορές σε Ιταλία και Τουρκία για ύπαρξη συμφωνίας αναφορικά με τους Jupiter.

Η διαπραγματευτική γραμμή των Αμερικανών ώστε να εξασφαλιστεί η συναίνεση Ρώμης και Άγκυρας, ήταν πως οι Jupiter ήταν ξεπερασμένης τεχνολογίας και πως οι Πολάρις αποτελούσαν το απόλυτο όπλο αφού δεν μπορούσαν να εντοπιστούν και έτσι προσέφεραν ασφάλεια χωρίς έκθεση σε κίνδυνο αντιποίνων. Και πως η αντικατάστασή τους ήταν έτσι και αλλιώς προγραμματισμένη πριν τη κρίση. Γιαυτό έπρεπε να φύγουν και από την Ιταλία, κάτι που οι Σοβιετικοί δεν ζήτησαν.

Στο ζήτημα της ασφάλειας οι αμερικανοί είχαν δίκιο. Αλλά οι Τούρκοι μόνο έτσι δεν ήθελαν να το βλέπουν. Και στην αναμεταξύ τους αλληλογραφία και διαπραγματεύσεις έθεσαν θέματα αρχής, πως δηλαδή έγιναν διαπραγματεύσεις πίσω από τη πλάτη τους, πως διακινδύνευε η ασφάλειά τους, πως η φυσική παρουσία των πυραύλων έστελνε μήνυμα αξιοπιστίας αντίθετα με τα υποβρύχια στα βάθη της θάλασσας που κανείς δεν τα έβλεπε . Η δε ηγεσία του Στρατού ένιωθε εκτεθημένη έναντι στις Ένοπλες Δυνάμεις και στο έθνος σε ζητήματα αξιοπιστίας και ηθικής. Σε σχετική δε επιστολή του, ο Τούρκος Υπουργός Άμυνας Sancar ζητούσε πυρηνικά όπλα για την αεροπορία, ναυτική παρουσία στα Πολάρις με συμμετοχή στην επιλογή στόχων στη Σοβιετική Ένωση , τρεις μοίρες πολεμικών αεροπλάνων F-04G (πολεμικό/βομβαρδιστικό), καθώς επίσης να μη γίνουν περικοπές σε στρατιωτική βοήθεια ύψους 130 εκ. δολαρίων, που είχαν ήδη  προγραμματιστεί από την Ουάσιγκτον.

Περιττό να λεχθεί πως στις διαπραγματεύσεις ο Πρωθυπουργός Ινονού και οι διπλωμάτες έπαιζαν το θέατρο της μετριοπαθείας. Ταυτόχρονα ζητούσαν από τους Αμερικανούς να ανταποκριθούν στα “αιτήματα” των στρατιωτικών για να διασκεδαστούν οι εύλογες, τάχατες, ανησυχίες τους.

Τελικά στις 25 Απριλίου 1963 οι Τούρκοι συμφώνησαν. Η σχετική όμως συμφωνία παραμένει χαρακτηρισμένη μέχρι σήμερα. Οι Τούρκοι πήραν, κατά προτεραιότητα από άλλους συμμάχους, μοίρες αεροπλάνων F-04G. Δεν διευκρινίζεται όμως αν πήραν και τις τρεις που ζήτησαν. Το αίτημα για ναυτική τους παρουσία στις περιπολίες των Πολάρις στη Μεσόγειο, αναμενόμενα απορρίφθηκε. Εξασφάλισαν όμως την πρώτη επίσκεψη του πρώτου υποβρυχίου Πολάρις (USS Sam Houston) στη Σμύρνη (14-15 Απριλίου) σε μια εορταστική ατμόσφαιρα που αναδείκνυε την στρατηγική ιδιαιτερότητα των σχέσεων ανάμεσα στις δυο χώρες. Πήραν και 150 εκ. δολάρια στρατιωτικής βοήθειας, περισσότερα από όσα ανέμεναν.

Κατά τους επιμελητές των δυο Briefing Books , William Burr και Leopoldo Nuti, η τελική αποτίμηση της υπόθεσης των Jupiter, κυρίως ως προς τον ρόλο του Προέδρου Κέννεντυ παραμένει ελλειπής. Η τελική συμφωνία με τη Τουρκία παραμένει χαρακτηρισμένη. Δεκάδες δε έγγραφα παραμένουν επίσης χαρακτηρισμένα ενώ σημαντικές επικοινωνίες αμερικανων αξιωματούχων φαίνεται να έχουν απολεσθεί ή καταστραφεί.

Σε ό,τι μας αφορά, τεκμηριώνεται για ακόμη μια φορά η διαχρονική τουρκική/ οθωμανική μέθοδος (modus operandi) διαπραγματεύσεων. Σε ένα από τα έγραφα διαβάζουμε πως οι Τούρκοι απαιτούσαν “πλήρες πλήρωμα” τουρκικού ναυτικού στα υποβρύχια Πολάρις. Τέτοιο θράσος- κατά εμάς- παντελώς όμως φυσιολογικό για τους Τούρκους.

Υ.Γ.1.
Το περιορισμένο βεληνεκές των πυραύλων Πολάρις (Polaris A1) επέβαλε την ανάπτυξη της πρώτης γενιάς μόνο σε δυο περιοχές του κόσμου: στην Ανατολική Μεσόγειο – κυριολεκτικά κάτω από την Κύπρο – και στη Βόρεια Θάλασσα. Για την ανάπτυξή τους οι αμερικανοί εξόπλισαν δυο βάσεις. Στη Ρότα της Ισπανίας για την Μεσόγειο και στο Λοχ Νές της Σκωτίας για τη Βόρεια Θάλασσα. Για μια δεκαετία, μέχρι την ανάπτυξη της δεύτερης γενιάς Πολάρις με μεγαλύτερο βεληνεκές (Α2), μόνο από τις δυο αυτές τοποθεσίες μπορούσαν να χτυπηθούν η Μόσχα και οι νότιες βιομηχανικές περιοχές της Σοβιετική Ένωσης από πυραύλους Πολάρις. Αλλά λόγω των πάγων στις Βόρειες θάλασσες το παράθυρο για κτυπήματα διαρκούσε μόνο δυο μήνες. Αντίθετα στην Ανατολική Μεσόγειο το παράθυρο ήταν ανοιχτό ολόχρονα. Γιαυτό και οι Σοβιετικοί θεωρούσαν την Κύπρο, όλη τη δεκαετία του 1960, ως “το πιο στρατηγικό σημείο του πλανήτη”. Αλλά αυτό είναι άλλο κεφάλαιο που μας παραπέμπει στη δυτική μαύρη προπαγάνδα κατά του κυπριακού κράτους με τη χρήση κλισέ περί “Κούβας της Μεσογείου”, περί του “Κάστρο με το Καλυμαύχι” και περί “κομμουνιστικού κινδύνου” και τα οποία κλισέ αθροιζόμενα παρήγαγαν στην Κύπρο την αλα Gladio “strategia della tensione‎”- “στρατηγική της έντασης”, οπλίζοντας ξένους και ντόπιους με στόχο την κατάλυση του κυπριακού κράτους. Είναι μια προπαγανδα που συνεχίζεται εξήντα χρόνια μετά, όχι ως μαύρη, πλέον, αλλά ως προπαγάνδα των “χρωμάτων”.

Υ.Γ2
Όσοι πιθανόν έτυχε να αναρωτηθούν από πότε οι αμερικανοί γνώριζαν για την υπάρξη ενεργειακού πλούτου στην Ανατολική Μεσογείο, η απάντηση είναι από τη δεκαετία του 1950. Τότε ήταν που άρχισαν ενδελεχή χαρτογράφηση του βυθού για την ανάπτυξη των υποβρυχίων Πολάρις. Μια μελέτη του ελληνοαμερικανού Basil Skenderis κάνει αναφορά για ενεργειακά αποθέματα στη Μεσόγειο που εντοπίστηκαν τη δεκαετία του 1950.

*Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους./ ΦΩΤΟ:el.wikipedia.org