ΑΟΡΑΤΕ ΚΡΙΤΑ

Του Μητροπολίτου

πρ. Χαλκηδόνος Ἀθανασίου

«Ἀόρατε Κριτᾶ, ἐν σαρκὶ πῶς ὠράθης,»

(Κάθ. Μ.Δευτέρας)

Ὡς γνωστόν ὑπάρχουν πολλαῖ ἰδέαι καί λεπτομέρειαι εὑρισκόμεναι λίαν πλησίον ἡμῶν, τάς ὁποίας ὅμως οὐδεῖς ἀγγίζει. Καί τοῦτο διότι πολλοί ἄνθρωποι κυττάζουν τά πάντα, ἀλλά δέν τά βλέπουν (τόσον εἰς τήν εἰκονογραφίαν ὅσον καί εἰς τήν εἰκονολογίαν).

Πρός τοῦτο ἀπαιτοῦνται ἄνθρωποι ἐξαίρετοι, ὀξυδερκεῖς καί εὐαίσθητοι διά νά πράξουν τοῦτο, τό ὁποῖον ἔπρεπε νά γίνει ἀπό αἰώνων. Καί εἰς αὐτό εὑρίσκεται ἡ ἱκανότης τῆς θρησκευτικῆς καί καλλιτεχνικῆς ἰδιοφυΐας. Ἐν τῇ ἐννοίᾳ ταύτη ὑπάρχει καί ἡ εἰκών τῆς γεννήσεως τῆς Paula Rego, μία προφητική καί καλλιτεχνική ἰδιοφυΐα, ἥτις διά πρώτην φοράν εἰς τήν χριστιανικήν εἰκονογραφίαν παριστᾶ τήν Θεοτόκον ἐν τῇ Γεννήσει. Καί τοῦτο ἀφορᾶ τήν Ἁγ. Νύκτα, ὅτε μία νέα γυναῖκα φέρει εἰς τόν κόσμον ἕν παιδίον καί ἐν αὐτῷ ἐνσαρκώνεται πραγματικῶς ὁ Θεός. Ὅλαι ὅμως αἱ ὡραῖαι παραστάσεις εἰκονίζουν τό νεογνόν ἐσπαργανωμένον εἰς τήν φάτνην καί μόνον. Ἀπό λύπην, πόνους, ἱδρῶτα καί φόβους τῆς γεννέσεως οὐδέν ἴχνος ὑφίσταται. Τά πάντα λοιπόν «ἀόρατα»! Ἔπρεπε νά παρέλθουν 2000 ἔτη διά νά γίνει ὁρατή ἡ ἀληθής φύσις τῆς γεννήσεως τοῦ Κυρίου;

Ἱδιαιτέρως ἐντυπωσιακή εἶναι ἡ εἰκών τῆς γεννήσεως τῆς Rego. Παριστᾶ τήν Θεοτόκον ὡς μίαν νέαν γυναῖκα ἀτόφιον ἐκ σαρκός καί αἵματος, μέ κλειστούς ὀφθαλμούς, ἀνοικτάς χεῖρας κρατούσας τήν διογκουμένην κοιλίαν, τούς γυμνούς καί εὐρέως ἀνοικτούς πόδας, τό πρός τά ἄνω ἀνεστραμμένον ἔνδυμα, εὑρισκομένην εἰς τάς ἐσχάτας ὠδίνας τοῦ τοκετοῦ. Παρίστανται ἐπίσης δύο βόες καί εἷς ἄγγελος.¹

Διά τῆς ρεαλιστικῆς ταύτης ἀπεικονίσεως, ἐπιτυγχάνει νά συνδέσῃ τό ὑπερφυσικόν γεγονός τῆς ἐνσαρκώσεως μετά τῆς φυσικῆς ἐμπειρίας τῆς μητρότητος, ἐπαναφέρουσα εἰς τήν χριστιανικήν εἰκονογραφίαν τήν ἔννοιαν τῆς ἀληθοῦς ἐνσαρκώσεως τοῦ Λόγου. Καταδεικνύει οὕτως ὅτι τό μυστήριον τῆς θείας οἰκονομίας ἐνεργεῖται οὐχί ἐν ἀφηρημένῳ πνευματικῷ χώρῳ, ἀλλά ἐν τῇ συγκεκριμένῃ σωματικῇ πραγματικότητι.

Τοιουτοτρόπως, ἡ καλλιτέχνις προσφέρει μίαν νέαν θεολογικήν ἀνάγνωσιν τοῦ δόγματος τῆς ἐνανθρωπήσεως, ἀναδεικνύουσα τήν ὀντολογικήν σημασίαν τῆς ἀνθρωπίνης φύσεως τοῦ Χριστοῦ καί τῆς Θεοτόκου διά τήν σωτηρίαν τοῦ κόσμου.

Τοῦτο ἐπιδρᾶ ὡς ἀντιστροφή τῆς Πιετά, εἰς τήν ὁποίαν ἡ Θεοτόκος παρίσταται οὐχί εἰς τόν θάνατον, ἀλλά τήν γέννησιν, μορφολογικῶς καί θεολογικῶς.

Ὅλως δέ ἰδιαίτερον τυγχάνει τό γεγονός, ὅτι γενικῶς ἡ παράστασις τῆς γεννήσεως ἀπαντᾶ οὐχί μόνον εἰς τήν εἰκονογραφίαν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας, τήν θρησκευτικήν τέχνην τῆς Δύσεως, ἀλλά καί εἰς ἐξωχριστιανικάς θρησκείας καί τήν τέχνην των ὅπως τοῦ Μωαμεθανισμοῦ (γέννησις τοῦ Μωάμεθ, παραστάσεις Θεοτόκου θηλαζούσης κ.ἄ.) εἰς τά χειρόγραφα «Siyer-i Nebi» τοῦ «Ahmad ibn Muhammad al-Mustafa», ἡ ὁποία εἶναι λίαν εἰς τό σχέδιον καί τάς συνθέσεις, πλούσια εἰς εἰκονογραφικᾶ καί χρωματικᾶ στοιχεῖα.

Καί ἡ μέν τέχνη τῆς Ἀνατολικῆς Ἐκκλησίας (Βυζαντινή) τυγχάνει πλουσία εἰκονογραφικῶς εἰς τό σχέδιον, τάς συνθέσεις, τά χρώματα, τεχνοτροπικῶς δέ λιτός μέ πολλήν φινέτσαν, δισδιάστατος, ὡς τέχνη τοῦ «ὑψηλοῦ»· ἡ δέ τῆς Δύσεως πλαστική, τρισδιάστατος, ρεαλιστική καί ἀνθρωπίνη.

Δέν ὑπάρχει δέ ἀμφιβολία, ὅτι ἡ τέχνη τοῦ Μωαμεθανισμοῦ διά τῶν εἰκονογραφικῶν καί εἰκονολογικῶν της στοιχείων συμβάλλει δηλαδή διά τῆς παραστατικῆς θεολογίας εἰς τόν διαθρησκευτικόν διάλογον, ἔστω καί ἄν οὗτος ἔχει πως εἰς ποικίλων λόγων ὑποβαθμισθῆ ἐσχάτως.

Ὁ πίναξ τῆς γεννήσεως τῆς Rego δύναται νά θεωρηθῇ πολύτιμον ἐφαλτήριον διά τόν σύγχρονον θεολογικόν διάλογον περί τῆς θέσεως τῆς γυναικός ἐν τῇ Ἐκκλησίᾳ, τῆς ἀξιοποιήσεως τοῦ σώματος ἐν τῇ θεολογίᾳ καί τῆς ἐπανεκτιμήσεως τῆς ἐνσαρκώσεως ὡς κεντρικοῦ δόγματος τῆς χριστιανικῆς πίστεως. Ἀναπόφευκτος ἡ σύνδεσις τῆς εἰκόνος ταύτης μετά συγχρόνων θεολογικῶν ρευμάτων, ὡς ἡ φεμινιστική θεολογία καί ἡ θεολογία τοῦ σώματος, ἅτινα ἐπιχειροῦν νά ἀναδείξουν τάς παραμελημένας διαστάσεις τῆς χριστιανικῆς παραδόσεως, οὐχί πρός ἀναίρεσιν αὐτῆς, ἀλλά πρός ἐμβάθυνσιν καί ἀνακαίνισιν.

* * * * * * * *

^[1] J. H. Claussen, Eine echte Geburt, Publik Forum 2 (2023) 42.