Ανθολόγιο Οδύσσειας
Του Μανόλη Χατζηγιακουμή*
H Οδύσσεια είναι έργο μεγάλης λογοτεχνικής πνοής και αξίας. Συνδυάζει την οργιώδη ποιητική φαντασία ενός αρχαϊκού κόσμου με τον απόλυτα έντεχνο γλωσσικό πραγματισμό και την πλούσια, ανεξάντλητη παραστατική δύναμη και ενάργεια. Η συνθετική της πλοκή προδίδει μιαν δεσπόζουσα αφηγηματική ιδιοφυΐα, η οποία υποτάσσει ένα παραδοσιακό οικείο υλικό σε μια νέα αφηγηματική φόρμα επαναστατικής πρωτοτυπίας και σύλληψης. Και η οποία, ενώ διατηρεί το περίβλημα αξιών του ηρωικού κόσμου, εισάγει σ’ αυτό νέες θέσεις, ιδέες, συμπεριφορές που συγκροτούν τον πυρήνα ενός διαφορετικού, επερχόμενου κόσμου. Έτσι η Οδύσσεια, παρά τη δευτερεύουσα θέση που της έχει επιφυλάξει η ομηρική κριτική (σε σχέση με την Ιλιάδα), αποτελεί, από άποψη μορφής και ουσίας, έργο ριζοσπαστικό και πρωτότυπο, υψηλής λογοτεχνικής έμπνευσης και αξίας.
Κύριο θέμα της Οδύσσειας είναι ο νόστος του Οδυσσέα. Η επιστροφή στην πατρική γη και στην οικογενειακή εστία ενός από τους κυριότερους ήρωες του Τρωικού πολέμου ύστερα από είκοσι χρόνια. Ο οποίος και αποτελεί το κεντρικό αφηγηματικό πρόσωπο της Οδύσσειας (όπως ο Αχιλλέας το κεντρικό πρόσωπο της Ιλιάδας). Γύρω ακριβώς από τον Οδυσσέα, σε άμεση ή έμμεση σχέση με αυτόν, κινούνται και δρουν και όλα τα άλλα αφηγηματικά πρόσωπα, τα δύο κύρια επίσης και παραπληρωματικά Τηλέμαχος και Πηνελόπη, τα δευτερεύοντα Εύμαιος και Ευρύκλεια, ακόμη και οι εξωτικές θεές και μάγισσες Κίρκη και Καλυψώ, αλλά και οι μνηστήρες και όλα τα υπόλοιπα. Δεν υπάρχει κανένα σημείο του έπους που να ανελίσσεται αφηγηματικά χωρίς την ορατή ή νοούμενη παρουσία του κεντρικού ήρωα. Το ίδιο ισχύει και για τους νόστους των άλλων επιφανών Ελλήνων, και τους οποίους ο ποιητής βρίσκει την ευκαιρία να εντάξει, με μαεστρία και τέχνη, μέσα στο μεγάλο μετα-Τρωικό αφηγηματικό του έπος. Όλοι συμπλέκονται και υπάρχουν σε σταθερή, άρρηκτη σχέση με τον νόστο του Οδυσσέα.
Πάνω απ’ όλους ο νόστος του Αγαμέμνονα, με τη δραματική του περιγραφή από τον ίδιο στον Κάτω Κόσμο (Ραψωδία λ και ω) και το άδοξο τέλος του (τη δολοφονία από τον Αίγισθο μόλις επέστρεψε και με συνεργό την Κλυταιμνήστρα). Ο οποίος προβάλλεται, αντιστικτικά και έντονα, σε σχέση με τον νόστο του Οδυσσέα, που βρήκε επιστρέφοντας μετά από είκοσι χρόνια την Πηνελόπη να τον περιμένει πιστή και αφοσιωμένη. Για να δοξασθεί έτσι ακόμη περισσότερο ο κεντρικός ήρωας. Και για να δικαιωθεί γενικότερα η Οδύσσεια, με το κλασικό παραμυθιακό μοτίβο της «πιστής συζύγου», και ως ένα κατά βάση «λαϊκό» έπος, πέρα από τον καθαυτό χαρακτήρα του ως ένα ηχηρό ανάκρουσμα του απερχόμενου ηρωικού κόσμου.
Διαβάστε ολόκληρο το κείμενο , το οποίο παρατίθεται ως Επίμετρο στον Γ´ τόμο “Σχόλια και Αναλύσεις”, σ. 151-63 του “Ανθολογίου”. ΠΗΓΗ : Ιδιωτική Οδός
*Ο Μανόλης Χατζηγιακουμής, από το Ασφενδιού της Κω, είναι ένας σπουδαίος Νεοελληνιστής, Φιλόλογος και Ερευνητής Εκκλησιαστικής Μουσικής.Έχει συντάξει μελέτες για τον Σολωμό, τον Παλαμά και έχει ασχοληθεί με τα μεσαιωνικά δημώδη κείμενα. Είναι εκδότης μουσικών χειρογράφων της τουρκοκρατίας, χειρογράφων εκκλησιαστικής μουσικής κ.ά. Έχει επίσης αναλάβει την ηχογράφηση εκκλησιαστικών μελών της περιόδου της τουρκοκρατίας.
Η Ακαδημία Αθηνών τού απένειμε το Αριστείο Γραμμάτων και ο πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, Προκόπης Παυλόπουλος με το Παράσημο του Ταξιάρχη του Τάγματος της Τιμής
