Αμπελόκηποι Αχαΐας (Αρφαρά): Ένας τόπος μαγικός συνδυάζει βουνό και θάλασσα

Οι Αμπελόκηποι Αχαΐας (Αρφαρά) είναι  ένας ημιορεινός και αμφιθεατρικά κτισμένος παραδοσιακός οικισμός, με πέτρινα σπίτια και εξαιρετική θέα στον Κορινθιακό κόλπο. Είναι κτισμένος στις υπώρειες του όρους Μαρμάτι και το διαπερνά ο χείμαρρος Γουλάς, που χύνεται στον ποταμό Κριό. Συνδέεται με την Αιγείρα με ασφαλτοστρωμένο δρόμο 10 χλμ. Σύμφωνα με την απογραφή του 2011, οι μόνιμοι κάτοικοι είναι 323, αλλά του καλοκαιρινούς μήνες αυξάνεται και φτάνει μέχρι και τα 600 άτομα. Η συνολική έκταση του οικισμού είναι 16300 τ.μ. και ο προσανατολισμός του είναι Ανατολικός και Βορειοανατολικός .

Η προέλευση…

Το παλαιό όνομα του οικισμού είναι «Αρφαρά». Τέσσερις εκδοχές έχουν καταγραφεί για την προέλευση του ονόματος:

-Από τον Βυζαντινό άρχοντα «Αρφαρά», που διοικούσε την ευρύτερη περιοχή με την ονομασία «Δεσποτάτο της Πελοποννήσου» από την εποχή του Εμμανουήλ Κατακουζηνού (1346-1364), τιμής ένεκεν, διότι βοήθησε το χωριό ως ευεργέτης,

-Από το σλαβικό «are fara» που σημαίνει καρυδότοπος, καθώς όλη η περιοχή παλαιότερα ήταν κατάφυτη από καρυδιές.

-Μεταξύ 1300-1400 μ.Χ., όπου έγιναν οι μεγάλες μετακινήσεις πληθυσμών από την Ήπειρο και την Αλβανία προς στην βόρεια Πελοπόννησο, ενδέχεται κάποιοι έποικοι να μετέφεραν εδώ την ονομασία του προηγούμενου χωριού τους.

-Από την παράδοση, που λέει ότι στα αιγυπτιακά, η λέξη «Αρφαρά» σημαίνει «Ανατολική περιοχή», προφανώς υπήρξε κάποιος Αιγυπτιώτης Έλληνας, κάτοικος της περιοχής που έδωσε αυτή την ονομασία, λόγω του ανατολικού προσανατολισμού της.

Με την ίδρυση του νέου Ελληνικού Κράτους, τα Αρφαρά υπάγονται στον Δήμο Αιγείρας και στην επαρχία Αιγιάλειας, με πρωτεύουσα την Πορρωβίτσα.  Με νόμο του 1845 ορίζεται έδρα του δήμου, το χωριό Βερσοβά και αργότερα το 1873, ως έδρα του δήμου Αιγείρας ορίζονται τα Αρφαρά. Το 1912 τα Αρφαρά αναγνωρίζονται ως Κοινότητα που περιλαμβάνει και την Αιγείρα και τα Μάρμαρα και εξακολουθούν να είναι η Έδρα της κοινότητας, έως το 1927. Το 1928 μετονομάζονται σε «Αμπελόκηποι», λόγω της φήμης τους στο καλό αμπέλι και στο άφθονο και ποιοτικό κρασί που παρήγαγαν. Από το 1988 έως το 1998 οι Αμπελόκηποι μαζί με το διπλανό χωριό Χρυσάνθιο, αποτελούσαν μία κοινότητα με το όνομα «Χρυσάμπελα», της οποίας διετέλεσαν ως κοινοτάρχες από 1988-1990 ο Αργύριος Παπαγιαννακόπουλος και από 1990-1998 ο Δημήτρης Μυλωνάς. Από το 1998-2010 ίσχυσε ο «Καποδίστριας» και διαχωρίστηκαν σε Δημοτικά Διαμερίσματα Αμπελοκήπων και Χρυσανθίου που ανήκαν στον Δήμο Αιγείρας.

Επανάσταση 1821

Ένα μνημείο, στην κάτω γειτονιά των Αμπελοκήπων, κρατά ζωντανές τρείς ιστορίες, που αποτελούν τα πρώτα πολεμικά επεισόδια τα οποία συντέλεσαν στην γρήγορη έναρξη της Επανάστασης 1821:

Στις 18 Μαρτίου 1821 εξήντα Τουρκαλβανοί προερχόμενοι από τα Σάλωνα, εκινούντο προς την Τρίπολη για να ενισχύσουν τον Τούρκο διοικητή της πόλεως. Αποβιβάστηκαν από πλοίο στην Ακράτα και εκινήθηκαν προς τα Αρφαρά. Στα Αρφαρά και στη θέση Παλιοκάτωνα ο Νικόλαος Σολιώτης επικεφαλής ομάδας αγωνιστών από τα ορεινά χωριά μαζί με Αρφαραίους, σε μάχη σκότωσαν είκοσι Τουρκαλαβανούς και συνέλαβαν αιχμάλωτους τους υπόλοιπους. Στη μάχη αυτή τραυματίστηκαν τρείς Έλληνες. Ομάδα 8 Τούρκων ανδρών γνωστή με το όνομα Τσιπογλαίοι (από όνομα του αρχηγού τους) περιφέρονταν στα χωριά των Χασίων (τα χωριά των δήμων Αιγείρας και Φελλόης) και εισέπρατταν φόρους Όταν έφθασαν στο χωριό Αρφαρά βράδυ, πήγαν στο σπίτι του Κανέλλου Κανελλόπουλου ή Κουδουνά, που ήταν στην άκρη του χωριού, για να διανυκτερεύσουν. Την ομάδα των Τσιπογλαίων παρακολουθούσε διακριτικά ο Νικόλαος Σολιώτης. Η γυναίκα του Κανέλλου (Κανέλλαινα), προθυμοποιήθηκε να τους φιλοξενήσει. Ήλθε όμως σε συνεννόηση το βράδυ στο σπίτι της Μετζέλαινας που βρίσκεται στην άκρη του χωριού (σημερινή ιδιοκτησία κληρονόμων Τασίας Παναγιωτοπούλου – Λίβα) με τρείς Αρφαραίους αγωνιστές και τον Νικόλαο Σολιώτη και τη νύχτα που οι Τούρκοι κοιμήθηκαν, όπως της είπαν οι αγωνιστές, έριξε λάδι στους πιβούς των όπλων τους. Όταν οι Τούρκοι ξεκίνησαν το πρωί για να φύγουν, έπεσαν σε ενέδρα των Αρφαραίων, του Νικ. Σολιώτη και των Περθωρινών με τον Αναγνώστη Κορδή, στο ρέμα του Αγίου Βασιλείου . Οι Τούρκοι αμύνθηκαν, αλλά επειδή τα όπλα τους με το λάδι, είχαν σχεδόν αχρηστευθεί νικήθηκαν. Οι αγωνιστές τους σκότωσαν όλους. Η τοποθεσία όπου έγινε η σύγκρουση λέγεται μέχρι σήμερα «κακό», διότι κατά την παράδοση, όταν ένας νεαρός Τούρκος γλίτωσε τα πυρά κατέβηκε προς την πλευρά του ποταμού προς Βερσοβά, τον καταδίωξαν όταν τον συνέλαβαν αυτός εκλιπαρούσε για την ζωή του λέγοντας «μη κακό». Το επεισόδιο αυτό έγινε στις 15 Μαρτίου του 1821. Στις 14 Μαρτίου 1821 στα Αρφαρά, ο Μουλά Γιακούπ, τοπάρχης Φελλόης, είχε κληθεί σε ελληνικό γάμο στην περιοχή του δήμου Φελλόης. Κατά τον ιστορικό Γεώργιο Παπανδρέου, που χρησιμοποίησε ως πληροφοριοδότη τον στην Βεργουβίτσα (Μοναστήρι) ζώντα 102 το έτος 1906, Γεώργιο Αναγν. Οικονομόπουλο, όταν κατά τον γάμο τα όργανα των γύφτων έπαιζαν το τραγούδι ΄΄της Ελένης του Λιμάζ αγά΄΄ , Τούρκοι ειδοποίησαν τον Μουλά Γιακούπ να φύγει γρήγορα από τον γάμο διότι εξεράγει επανάσταση, μάλλον πρόκειται για την επίθεση του Νικολάου Σολιώτη κατά των Τούρκων στις Πόρτες Αγριδίου. Οι Τούρκοι έφυγαν από τον γάμο και όταν έφθασαν στα Αρφαρά, Αρφαραίοι και Σελιανίτες στο ρέμα του Αγίου Βασιλείου τους σκότωσαν όλους.

Στον ονομαστικό κατάλογο των αγωνιστών του 1821, που βρίσκεται στα Γενικά Αρχεία του  Ελληνικού  Κράτους, αναφέρονται 97 ονόματα αγωνιστών από τα Αρφαρά. Κατά την περίοδο της Επανάστασης και, σύμφωνα με τα πιστοποιητικά του οπλαρχηγού Νικολάου Πετμεζά, οι σπουδαιότεροι Αρφαραίοι πολεμιστές ήταν ο Αλέξιος Κανελλόπουλος και ο Νικόλαος Κουβέλης, που αργότερα διετέλεσε Δήμαρχος Αιγείρας  και ο υπαξιωματικός Αντώνιος Γκολφινόπουλος. Στις 16.4.1828 με διάταγμα της Κυβερνήσεως έγινε η διοικητική διαίρεση κάθε επαρχίας σε κώμας και χωριά. Κεντρική πόλη της περιοχής ήταν  τα Καλάβρυτα, όπου είχε  έδρα η Δημογεροντία,  στην οποία μετέχουν και οι Δημογέροντες από κάθε χωριό. Από τα Αραφαρά δημογέρων είναι ο Νικολής Κουβέλης. Στην από 11.10.1831 συλλυπητήρια επιστολή των δημογερόντων της επαρχίας Καλαβρύτων, για τον θάνατο του Ιωάννη Καποδίστρια, προς την Διοικητική επιτροπή της Ελλάδος υπογράφει και ο δημογέρων Αρφαρών Νικολής Κουβέλης. Με το διάταγμα της 3 Απριλίου 1833 “περί διαιρέσεως του Βασιλείου και της Διοικήσεως του” τα Αρφαρά υπήχθησαν στον νεοσύστατο Δήμο Αιγείρας (Β΄ τάξεως) που είχε έδρα την Ποροβίτσα. Κατά την βασιλεία του Γεωργίου Α΄ με το Β.Δ. της 19/4/1873 η έδρα του Δήμου μετεφέρθη στα Αρφαρά και ο Δήμος περιελάμβανε τους οικισμούς και τοποθεσίες Αρφαρά, Βερσοβά, Αιγείρα, Βλοβοκά, Μάρμαρα, Αγίους Αποστόλους, Θολοπόταμο, Κασάνεβα, Μαυρέντι, Οικονομέικα, Παλαιόκαστρο και Παλαιοκάτουνα. Τα Αρφαρά παρέμειναν ως έδρα του Δήμου μέχρι το έτος 1912 όταν έγιναν πλέον τα χωριά Κοινότητες. Δικαστικά ο Δήμος υπάγονταν στο Ειρηνοδικείο Νωνάκριδος και στο Πρωτόκλητο Δικαστήριο Καλαβρύτων, το οποίο κατά τα έτος 1831, απασχόλησε η διαφορά μεταξύ κατοίκων Αρφαρών και Βερσοβάς “περί τινός νερού”.

Το σήμερα…

Ο κύριος οικισμός βρίσκεται σε υψόμετρο 720 μ. από την επιφάνεια της θάλασσας, αλλά τα πρώτα σπίτια και το Δημοτικό άλσος «τα Χρυσάμπελα» βρίσκονται στα 650 μ., ενώ τα τελευταία σπίτια βρίσκονται στα 750 μ.. Το κλίμα είναι ήπιο, χωρίς πολλές βροχές και με δροσερά καλοκαίρια. Έχει ανατολικό προσανατολισμό και γύρω από τον οικισμό απλώνονται κυρίως αμπελώνες που πλαισιώνονται από καρυδιές, μηλιές, αχλαδιές, κερασιές, βυσσινιές και λωτιές, καθώς και μεγάλη ποικιλία βοτάνων, άγριων χόρτων και αγριολούλουδων, βελανιδιές και θαμνώδη, συμπληρώνουν την χλωρίδα της περιοχής. Στην πανίδα, συναντάμε λαγούς, αλεπούδες, ασβούς, κουνάβια και νυφίτσες, καθώς και μεγάλη ποικιλία πουλιών, από πέρδικες, κίσσες, κουρούνες, καρακάξες, κοράκια και αετούς μέχρι και κουκουβάγια, «χουχουλόγιωργα», γκιώνη και κούκο, σπουργίτια, τσίχλες, σουσουράδες και αηδόνια!!! Πολλά νερά σε αυλάκια ποτίζουν τα κτήματα και ένας παραπόταμος του Κριού, ο Γουλάς, διασχίζει κάθετα τον οικισμό, από Δ προς Α., δημιουργώντας ένα εξαιρετικό ανάγλυφο.

Μοναστήρια / Ξωκλήσια

Ι.Μ. Αγίου Βασιλείου

Δεσπόζει στο βράχο νοτιοανατολικά του χωριού και είναι στην πιο επιβλητική τοποθεσία, λαξεμένο μέσα στο βράχο του ομώνυμου λόφου. Τα λιγοστά ιστορικά στοιχεία αναφέρουν ότι επί Καποδίστρια ήρθε εκεί κάποια καλόγρια από την Ακράτα, που ονομαζόταν Ελευθερία και έκτισε το μονίδριο, ναό και τρία κελιά, που χρησιμοποιήθηκαν από δύο ακόμα καλόγριες οι οποίες ήρθαν μετά.

Το 1902 απέμεινε μία μόνο καλόγρια που περιποιούνταν τον ναό και με το θάνατο της το μοναστήρι ανέλαβε άνδρας μοναχός, ο Αγαθάγγελος, που είναι σήμερα θαμμένος δεξιά όπως μπαίνουμε στον περίβολο του μοναστηριού. Το εκκλησάκι αυτό, λόγω του δύσβατου της περιοχής, το χειμώνα δε λειτουργείται του Αγίου Βασιλείου,  αλλά τη Δευτέρα του Πάσχα μέσα σε κλίμα αναστάσιμο και κατανυχτικό. Φαίνεται από όλα σχεδόν τα σημεία του χωριού και είναι το σημείο αναφοράς του.

Αγία Παρασκευή

Το μοναδικό εκκλησάκι του χωριού,  που αφιερώθηκε σε Αγία.  Βρίσκεται σε ορεινή περιοχή πάνω από το δρόμο προς Βελλά, κοντά στην ενεργή ακόμα πηγή Τσιλαρδή. Θεωρείται ο ενοριακός ναός του βασικού οικισμού Αρφαρών (παλιά ονομασία των Αμπελοκήπων), όσο αυτός παρέμενε ενεργός σε εκείνη την τοποθεσία η οποία  προσφερόταν και για κτηνοτροφία. Αργότερα ο οικισμός μεταφέρθηκε στη σημερινή του θέση, όπως συνέβη σταδιακά και με άλλους περικείμενους οικισμούς και χτίστηκαν οι Άγιοι Ανάργυροι, για τους οποίους έχουν χαθεί (όπως και για όλο το χωριό) τα αρχεία και είναι άγνωστο το έτος πρώτης κατασκευής.

Το μόνο στοιχείο που ενδεχομένως να προσδιορίζει το χρόνο κατασκευής του ναού βρίσκεται σε ένα σημείο της εξωτερικής τοιχοποιίας, όπου διασώζεται σκαλισμένη η χρονολογία 1848. Θεμέλια από τις οικείες της Αγίας Παρασκευής, οι πέτρες των οποίων μεταφέρθηκαν για να χτιστούν τα νέα σπίτια στο χωριό, εντοπίζουν ακόμα οι γεωργοί κάνοντας σκαπτικές εργασίες στα χωράφια τους.

Άη-Γιάννης των σταφυλιών

 Καλωσορίζει και ξεπροβοδίζει τον επισκέπτη ,  φθάνοντας και αναχωρώντας από το χωριό. Το εκκλησάκι είναι  χτισμένο ανάμεσα στα αμπέλια και μισοκρυμμένο από τα φυλλώματα του τεράστιου αιωνόβιου «δέντρου» και τη συστάδα των ψηλών  κυπαρισσιών, που με πρόνοια φύτεψαν γύρω του οι παλιοί. Στις 29 Αυγούστου που γιορτάζει, μετά τη λειτουργία αναβιώνει ακόμα το παλιό έθιμο της διανομής στους πιστούς των πρώτων σταφυλιών που εντοπίζονται «γινωμένα» στα γύρω αμπέλια και μελωμένων σύκων από τις γύρω συκιές επίσης.

Άη-Δημήτρης

Είναι πάνω από το χωριό, στη θέση Ζευγολατιό φεύγοντας για Βαλιμή, φωλιασμένο σε μια κόχη που αγναντεύει τα σταροχώραφα. Ζευγολατιό, ζεύγος (δυάδα συνεργαζόμενων ζώων που οργώνουν) συν ελαύνω (οδηγώ, κινώ), Ζευγολατιό λοιπόν είναι το μέρος που την πρωτοκαθεδρία την έχει ο γεωργός με το ζευγάρι του. Το ξωκλησάκι έγινε για να ευλογεί, θαρρείς, το μόχθο των γεωργών που αιώνες δάμαζαν τη βουνίσια γη με τ’ αλέτρι τους, να εγκαινιάζει την έναρξη της σποράς με την πανηγυρική λειτουργία στη γιορτή του και να προστατεύει τα σπαρτά τους μήνες που υπολείπονταν ως το θερισμό.

Προφήτης Ηλίας

Από ποιο βουνό λείπει ο προφήτης Ηλίας, για να έλειπε από εδώ; Γειτνιάζει με τον Αη Δημήτρη και χτίστηκε σε μια ράχη ακόμα πιο απόμερη και πιο απόκρυφη, στη θέση Σκαλίστρες.

Κάποιες μαρτυρίες που υπάρχουν τοποθετούν χρονικά την ανέγερση του προφήτη Ηλία πριν από τον δεύτερο μεγάλο πόλεμο. Τούτος ο Άγιος αγνάντευε τα σπαρμένα με αραποσίτι χωράφια, σκόρπιζε κουράγιο στις σκυμμένες γυναίκες που με τα σκαλιστήρια τους ετοίμαζαν χώμα γόνιμο για τα σπαρτά κι ευλογούσε την καλοκαιρινή σοδειά όλων των σιτηρών της περιοχής.

Αη-Γιώργης

Το συναντάμε πάνω από το χωριό στην έξοδο προς Βαλιμή. Κι αυτό περιβάλλεται από άλσος σκιερών κωνοφόρων που φύτεψαν κι  εδώ οι παλαιοί. Η καμπάνα του μέχρι πριν λίγες δεκαετίες, που υπήρχαν ακόμη αρκετά παιδιά στο χωριό, χτυπούσε συχνά καθώς η μακριά της αλυσίδα ήταν πρόκληση για τα «μαγκόπαιδα» που « αλώνιζαν» τον τόπο κάνοντας σκανταλιές.

Το ατμοσφαιρικό του περιβάλλον και η εγγύτητά του στο χωριό είναι ο λόγος  που επιλέγεται πότε πότε για τέλεση βαπτίσεων. Γιορτάζεται στις 23 Απριλίου με λειτουργία, αρτοκλασία και επιτόπια κατανάλωση ψητών και κρασιού που προσφέρει ο σύλλογος, αν η εορτή πέσει εκτός περιόδου Πάσχα. Αν πέσει εντός, το εκκλησάκι έχει έναν σοβαρό «σφετεριστή», αυτό του Αγίου Βασιλείου!

Παναγιά

Χτίστηκε πλάι στο κοιμητήριο του χωριού και οι κάτοικοι το λένε Παναγιά. Γιορτάζει της  Ζωοδόχου Πηγής, την  πρώτη Παρασκευή μετά το Πάσχα. H Παναγιά θαρρείς ότι προσφέρει στους ζωντανούς το ζωοποιό ύδωρ της πηγής της ως ίαμα σωτήριο για τη θλίψη της θνητότητας.

Αη-Νικόλας

Χτισμένος στα πόδια του χωριού, μεταξύ Αρφαρών και Βερσοβάς, είναι και το μοναδικό  από τα ξωκλήσια που γιορταζόταν χειμώνα από τους λιγοστούς κατοίκους του χωριού,  που δεν φεύγουν  για να ξεχειμάσουν στα Παλιοκάτωνα ή στα Μάρμαρα.

Υπέροχα μονοπάτια για περπάτημα

Για όσους αγαπούν το περπάτημα στο βουνό, υπάρχει η δυνατότητα ορεινής πεζοπορίας στο ιστορικό μας «Μονοπάτι Αγίου Βασιλείου – το πέρασμα του Σολιώτη», βαθμού δυσκολίας Α. Εξάλλου, όσοι  χρειάζονται πιο χαλαρή πεζοπορία, υπάρχουν οι διαδρομές προς τα γραφικά μας ξωκλήσια, που κρατούν ζωντανή την πολιτιστική κληρονομιά του Έλληνα της υπαίθρου.

Μοναδικά αξιοθέατα

Για τους λάτρεις της αρχαίας κληρονομιάς υπάρχει η δυνατότητα ενημέρωσης και επίσκεψης στο Αρχαίο Θέατρο Αιγείρας, που θεωρείται ως το μοναδικό στην ηπειρωτική Ελλάδα με θέα στη θάλασσα

Πηγή: https://www.ampelokipoi-achaias.gr

*Τα Αρφαρά είναι ο τόπος καταγωγής , όπου έζησε τα παιδικά του χρόνια και τον επισκέπτεται συχνά ο συνάδελφος δημοσιογράφος της εφημερίδας “Καθηνερινή” της Κύπρου, Απόστολος Τομαράς.