Άγιος Νεόφυτος, Σεφέρης, Κύπρος
Άγιος και ποιητής δείχνουν ότι καμμία μισαλλοδοξία δεν επιτρέπεται, ακόμη και σε χαλεπούς καιρούς.
Του Σταύρου Σ. Φωτίου*,
Καθηγητή Πανεπιστημίου Κύπρου
και Ιδρυτικού Μέλους της Κυπριακής Ακαδημίας
O Άγιος Νεόφυτος ο Έγκλειστος, ζώντας σε τραγικούς για την Κύπρο καιρούς, με τη ζωή και το έργο του προσέφερε στους συμπατριώτες του όραμα βίου και ιστορική προοπτική. Προπάντων, έδειξε πώς η χριστιανική αγιότητα νοηματοδοτεί την ανθρώπινη ζωή υπό οποιεσδήποτε συνθήκες. Εκτιμώντας την πνευματική μαρτυρία του αγίου, ο Γιώργος Σεφέρης τον περιέλαβε στην ποίησή του, αναδεικνύοντάς τον σε διαχρονικό πνευματικό καθοδηγητή ανθρώπων και λαών
***********************
Το 1974 σκαιά γεγονότα συνέβησαν και πάλι στην Κύπρο: προδοτικό πραξικόπημα και βάρβαρη εισβολή επέφεραν την τουρκική κατοχή μέρους της κυπριακής επικράτειας. Έκτοτε το νησί υποφέρει και δοκιμάζεται από τα συμφέροντα των ισχυρών. Σε αυτές τις τραγικές ώρες τι έχει να πει ο Άγιος Νεόφυτος, τι μπορούμε να ακούσουμε από αυτόν; Όπως το θέτει ο Σεφέρης: «Φυσικά έτσι είναι ο άνθρωπος· έτσι ήταν πάντα· άραγε όμως αρκεί αυτό το απόφθεγμα για να κλείσει η τραγωδία –ή μήπως η τραγωδία συνεχίζεται· κι αν συνεχίζεται, όπως είναι το πιθανότερο, πώς συνεχίζεται; Κι εκείνος που θέλει να κάνει το σωστό, εκείνος που βλέπει ταυτόχρονα αυτή [την] πρόοδο της άτης –ποιο είναι το χρέος του»;
Ο καθηγητής Σταύρος Σ. Φωτίου
Κατά πρώτον, αυτό που απαιτείται είναι η αντίσταση σε οποιαδήποτε υπονόμευση της πολιτισμικής ιδιοπροσωπίας του τόπου, της ορθόδοξης και της ελληνικής ταυτότητάς του. Κανένας αγώνας δεν έχει νόημα, καμία ελευθερία δεν καταξιώνεται, αν ένας λαός απωλέσει το πρόσωπό του και καταλήξει απρόσωπος χυλός της κυρίαρχης υποκουλτούρας. Όπως γράφει ο Σεφέρης, «το Κυπριακό ζήτημα είναι πριν απ᾽ όλα ζήτημα καλλιέργειας, ζήτημα “κουλτούρας” με την πλατύτερη έννοια που έχει η λέξη», αφορά δηλαδή ένα λαό ο οποίος θέλει να καλλιεργεί την ταυτότητά του μέσα σε συνθήκες ελευθερίας και δικαιοσύνης. Συνεπώς, το κυπριακό μπορεί να επιλυθεί μόνο με σεβασμό των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και θεσμικό πλαίσιο ευνομούμενης και λειτουργικής πολιτείας.
Τούτο συνεπάγεται ότι η κυπριακή πολιτεία και η κυπριακή κοινωνία κατανοούν ότι η κοινή στοχοθεσία είναι αναγκαία προϋπόθεση για ευόδωση του αγώνα. Κατά συνέπειαν, πρέπει να επιδειχθεί έγνοια για τον τόπο, την οποία καθένας καλείται να υπηρετήσει με τον δικό του τρόπο. Διότι πατριωτισμός δεν επιδεικνύεται μόνο σε περίοδο πολέμου, αλλά και σε περίοδο ειρήνης. Πατριώτης είναι ο πολίτης που λειτουργεί τα κοινά, ο δάσκαλος που δωρίζεται στους μαθητές, ο πολιτικός που ενώνει τους πολίτες. Πατριώτης είναι ο αρχιτέκτονας που κοσμεί τον χώρο, ο γιατρός που πονεί τον ασθενή. Πατριώτης είναι όποιος προάγει βαθείς υπαρξιακούς δεσμούς, εκείνος που προσφέρει περισσότερα από όσα υποχρεούται. Μόνο «μια χώρα που έχει ανθρώπους που πασκίζουν για την αρετή είναι πολιτισμένη», θυμίζει ο ποιητής. Άγιος Νεόφυτος και Γιώργος Σεφέρης συγκλίνουν στην καθολική θεώρηση της ζωής, στην απόρριψη κάθε διαμερισματοποίησή της: η πολιτική δεν είναι άσχετη με την οικονομία και η οικονομία δεν είναι άσχετη με την εργασία· η εργασία δεν είναι άσχετη με την εκπαίδευση και η εκπαίδευση δεν είναι άσχετη με την τέχνη. Όλα υπηρετούν τον αυτό σκοπό· άλλως θα εμφανίζεται το φαινόμενο π.χ. να κόπτεται κάποιος για την αμυντική θωράκιση του τόπου, αλλά την ίδια στιγμή να φοροδιαφεύγει, χωρίς μάλιστα να συνειδητοποιεί την αντίφαση.
Περαιτέρω, άγιος και ποιητής δείχνουν ότι καμμία μισαλλοδοξία δεν επιτρέπεται, ακόμη και σε χαλεπούς καιρούς. Εθνικό και οικουμενικό, τοπικό και παγκόσμιο, δύνανται να συνυπάρχουν αρμονικά. Η αυθεντική ταυτότητα δεν είναι κλειστή ούτε ανασφαλής· απεναντίας ανοίγεται σε γόνιμο και δημιουργικό διάλογο. Όπως γράφει ο όσιος: «Η ισχύς της ψυχής υπέρκειται κάθε άλλης δύναμης». Η Ορθοδοξία προσλαμβάνει οτιδήποτε αληθινό και το μεταμορφώνει.
Τέλος, καίριο υπαρξιακό μήνυμα του Γέροντα Πάφου και πάσης Κύπρου, είναι η πρόσκληση στην αγιότητα. Συμφωνεί και ο ποιητής: «Είναι βοήθεια η προσευχή και το παράδειγμα της αγιοσύνης». Έτσι, ακόμη και να επιτευχθεί δίκαιη και βιώσιμη λύση του κυπριακού, να υπάρχει δηλαδή θεσμική ευταξία, οφείλει «να συλλογιστεί κανείς το μερίδιο του Θεού», να αγωνισθεί δηλαδή για πραγμάτωση της αγιότητας. Αυτή είναι η πρώτιστη αποστολή του, η έσχατη καταξίωση της ύπαρξής του.
*Απόσπασμα από την εισήγηση «Άγιος Νεόφυτος, Γιώργος Σεφέρης, Κύπρος», που έγινε στο επιστημονικό συνέδριο «Άγιος Νεόφυτος ο Έγκλειστος: 800 χρόνια από την κοίμησή του». Το συνέδριο (16&17/10/2020) οργανώθηκε από την Ιερά Βασιλική και Σταυροπηγιακή Μονή Αγίου Νεοφύτου και την Θεολογική Σχολή Εκκλησίας Κύπρου.
