Ο γερο-τυφλοπόντικας της ιστορίας και ο κορονοϊός

Του Μάριου Ευρυβιάδη*

Σε ένα από τα πιο φημισμένα του κείμενα (18η Μπρυμαίρ) ο Κάρλ Μάρξ αναφαίρεται στον γερο-τυφλοπόντικα της ιστορίας που σκάβει τα λαγούμια του αθόρυβα και εμφανίζεται ξαφνικά –την επαναστάση. Όταν αυτό συμβεί, γράφει, “η Ευρώπη θα αναπηδήσει απ’ το κάθισμά της και θα φωνάξει: έσκαψες καλά, γερο-τυφλοπόντικα!”

Στην αρχαιότητα και στο μεσαίωνα τα απρόσμενα γεγονότα, γενικά, ήταν οι λοιμοί (π.χ. πανούκλα ), καταποντισμοί, σεισμοί και γενικά ό,τιδήποτε που εμφανίζονταν ξαφνικά και αναπάντεχα και δημιουργούσε πανικό, θανάτους και χάος. Σήμερα η επιστημονική εκδοχή του “γερο-τυφλοπόντικα” της ιστορίας ονομάζεται το φαινόμενο του Μαύρου ή των Μαύρων Κύκνων. Ονομάστηκε έτσι διότι υποτίθεται πως όλοι πίστευαν πως υπήρχαν μόνο άσπροι Κύκνοι μέχρι που, ξαφνικά, εμφανίστηκε και ένας μαύρος ανατρέποντας τη συμβατική για τα πράγματα, σοφία.

Ο Καρλ Μάρξ

Είτε είναι ο “γερο-τυφλοπόντικας” είτε ο “Μαύρο Κύκνος”, τα απρόσμενα αυτά συμβάντα έχουν, συνήθως, τρομακτικές συνέπειες στο ανθρώπινα δρώμενα σε περιφερειακό ή παγκόσμιο επίπεδο.

Οι περισσότεροι επαναπαυόμαστε στα καθίσματά μας. Σίγουρα αυτό συμβαίνει με τους ισχυρούς και κρατούντες, που πιστεύουν πως “έδεσαν τον γάιδαρό” τους. Σίγουρα συμβαίνει με τα ισχυρά κράτη, οι πολιτικές ηγεσίες, των οποίων νομίζουν πως όλα είναι διασφαλισμένα και πως τίποτα δεν μπορεί να τα “ττουμπάρει”. Αυτό ισχύει και για τα άτομα, ειδικά αυτά που έχουν ισχυρή οικονομική επιφάνεια που πιστεύουν πως αυτά που έχουν ή αρπάζουν- και ο τρόπος ζωής τους – δικαιωματικά τους ανήκουν και πως οι υπόλοιποι πρέπει να τους υπηρετούν ή να τους “εξυπητερούν” με πολλούς και διάφορους τρόπους. Όμως ο “γερο-τυφλοπόντικας” ξεπροβάλλει εκεί που κανείς δεν τον περιμένει. Και θα πρέπει όλοι – κράτη, άτομα, οργανισμοί, επιχειρήσεις- να “αναπηδήσουν” για να προλάβουν, αν τα καταφέρουν, να σωθούν. Τέτοια γεγονότα γίνονται μεγάλοι ισοπεδωτές.

Η Ιαπωνία είναι σήμερα η τρίτη ισχυρότερη οικονομία του κόσμου μετά τις ΗΠΑ και την Κίνα. Όμως το 2011 έφθασε στα πρόθυρα της κατάρρευσης. Ένας ισχυρός σεισμός, και το τσουνάμι που ακολούθησε, κατέστρεψαν τον πυρηνικό της σταθμό στην Φουκουσίμα. Και οι συνέπειες; Ήταν μερικές μέρες εκείνο τον Μάρτη του 2011 που η χώρα ολόκληρη θα μπορούσε να είχε καταρρεύσει, ακόμη και φυσικά να είχε καταστραφεί. Και μήπως ο “Λοιμός των Αθηνών” δεν θεωρείται μια από τις βασικές αιτίες που η Αθήνα έχασε, μαζί με τον Περικλή, τον Πελοπονησιακό Πόλεμο;

Σήμερα έχουμε τον κορονοϊό και ένα ανάλογο σενάριο για την δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμο. Μια Κίνα, την πολυπληθέστερη χώρα του κόσμου, που “έφαγε” τον κόσμο οικονομικά. Ξαφνικά και από το “πουθενά” – δεν είναι ακριβώς από το “πουθενά” αλλά αυτό είναι μεγάλο κεφάλαιο- η Κίνα κινδυνεύει. Και μαζί της κινδυνεύει και ο κόσμος όλος.

Θα υπάρξει πανδημία; Θα έχουμε τον λοιμό που θα καταστρέψει τα πάντα- την πανώλη; Κανείς δεν γνωρίζει. Μόνο υποθέσεις μπορούν να γίνουν. Τα μόνα θετικά που μπορούν να λεχθούν είναι πως η εξάπλωση του ιού άρχισε να περιορίζεται στην Κίνα όπου πρωτοεμφανίστηκε, ενώ αυτοί που δύνανται έχουν πέσει με τα μούτρα για να βρούν το εμβόλιο και τα συναφή φάρμακα για την αντιμετώπισή του. Παρηγοριά στο άρρωστο, βέβαια, αφού ο ιός – που είναι πολύ διαφορετικά επικίνδυνος από τον ιό της γρίπης τον οποίο αντιμετωπίζουμε εδώ και εκατό χρόνια- ξαπλώνεται με υψηλούς ρυθμούς στον υπόλοιπο κόσμο. Και για να κάνει τον κύκλο του και εφόσον βέβαια ελεγχθεί, οι ειδήμονες υπολογίζουν πως θα περάσουν 18 μήνες.

Στο μεσοδιάστημα θα έχουμε συρρίκνωση της παγκόσμιας οικονομίας. Αρκετές δε “παγκοσμιοποιημένες” οικονομικές δραστηριότητες, όπως είναι ο τουρισμός, τα ταξίδια και οι εξαγωγές/εισαγωγές ιδίως καταναλώσιμων αγαθών θα υποστούν σημαντικές ζημιές, ακόμη και καταστροφές.

Όμως ουδέν κακό αμιγές καλού. Μια από τις πιο γνωστές πανδημίες υπήρξε ο “Μαύρος Θάνατος” ή “Μαύρη Πανώλη” που έπληξε την Ευρώπη τα μέσα του 14 αιώνα. Η πανώλη αυτή ήταν βέβαια παγκόσμια και, ειρωνικά, αρχίσε στη Νότια Κίνα. Μεταφέρθηκε δε με εμπορικά πλοία και από το “Δρόμο του Μεταξιού”, στην Ευρώπη. Παγκοσμίως τα θύματα υπολογίζονται κοντά στα 300-500 εκ. και στην Ευρώπη 75-200. Πέρασαν σχεδόν 200 χρόνια για να συνέλθει πληθυσμιακά η Ευρώπη από την “Μαύρη Πανώλη”. Έχασε σίγουρα το ένα τρίτο του πληθυσμού της, ίσως και περισσότερο.

Η πανώλη οδήγησε σε σημαντικές ανακατατάξεις στις πολιτικές, οικονομικές, θρησκευτικές και κοινωνικές διαστρωματώσεις. Επηρέασε καταλυτικά την ιστορία της Βορείου Ευρώπης, ακόμη και την παγκόσμια ιστορία αφού η Ευρώπη θα μετεξελιχθεί σε παγκόσμιο ηγεμόνα.

Κοντολογίς η πανδημία ελάττωσε δραματικά τους δουλοπάροικους και δημιουργήθηκε σπάνη εργατικών χεριών. Ως συνέπεια δημιουργήθηκε ένα καταλυτικό ρείγμα στο τείχος την ανισότητας. Οι γαιοκτήμονες- όσοι δεν καταστράφηκαν- αναγκάστηκαν να αυξήσουν τα μεροκάματα, άρχισε η κινητικότητα των ακτήμονων-κολίγων, δηλ. των εργατών. Αυξήθηκε σημαντικά η οργανωτική/ συντεχνιακής τους δύναμη. Αθροιστικά και μαζί με αλλά γεγονότα όπως τους θρησκευτικούς πολέμους, το Μεσαιωνικό και σκοταδιστικό φεουδαρχικό σύστημα και οι κοινωνικά νομοκατεστημένες τάξεις κατέρρευσαν. Έτσι είναι που άνοιξε η κερκόπορτα της σύγχρονης εποχής. Ακολούθησαν οι γεωγραφικές ανακαλύψεις, οι τεχνολογικές εφευρέσεις, η βιομηχανική επανάσταση και τέλος οι πολιτικές επαναστάσεις που έφεραν τα πάνω κάτω. Έσκαφτε καλά στα λαγούμια του ο “γερο-τυφλοπόντικας”.

Ευχή όλων μας είναι να ελεχθεί ο κορονόϊος. Και από την κρίση που έχει ήδη δημιουργήσει, να αντληθούν μάθημα κυρίως ως προς την απληστία των ισχυρών κρατών, την ατομική ιδιωτεία και γενικά την συμπεριφορά όλων αυτών που βρίσκονται πάνω στα άλογα και κουνούν τα πόδια τους. Είναι φαντασίωση να πιστεύουν οι ισχυροί πως είναι διασφαλισμένοι λόγω της ισχύος τους ή τα άτομα λόγω της οικονομικής τους επιφάνειας.

Οι λοιμοί, οι σεισμοί, οι καταποντισμοί – τα απρόσμενα και τα αναπάντεχα
– προσγειώνουν, πολύ γρήγορα, τους πάντες και ισοπεδώνουν τα πάντα. Και όλοι αναγκάζονται να τρέχουν για να σωθούν.

*Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους