Ο Τάκης Ευδόκας: Μνήμη Πολιτικής Ιστορίας

Του Λάζαρου Μαύρου*

ΣΤΗΝ ΠΟΛΙΤΙΚΗ Iστορία της Κύπρου ο Τάκης Ευδόκας καταγράφηκε για το «θράσος» του, το 1968, να διεκδικήσει τις τότε Προεδρικές Εκλογές εναντίον της μονοκρατορίας και αδιαμφισβήτητης παντοδυναμίας του λαοφιλούς πρώτου Προέδρου της Δημοκρατίας, Αρχιεπισκόπου και Εθνάρχου Μακαρίου Γ΄. «Θράσος», διότι ο Μακάριος εκτός από τη δόξα του ηγέτη του αγώνα από το 1950, για την αποτίναξη του αγγλικού ζυγού και την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, είχε στα χέρια του όλη την κρατική και την εκκλησιαστική εξουσία, την μόνη τότε επιτρεπόμενη κρατική ραδιοφωνία – τηλεόραση του ΡΙΚ, ήλεγχε με τους υποστηρικτές και τους θαυμαστές του το σύνολο σχεδόν του Τύπου, έχαιρε της πειθαρχίας και της υποστήριξης όλων των τότε κομμάτων και των εν ενεργεία πολιτικών και λατρευόταν από την πλειονότητα του λαού.
ΤΟ 1968 ήταν η δεύτερη φορά που διεξήγοντο προεδρικές εκλογές στο ηλικίας μόλις οκτώ ετών κράτος της Κυπριακής Δημοκρατίας, η οποία προέκυψε ως «ανεξάρτητο» κράτος από τις Συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου 1959 που τερμάτισαν τον 4ετή ένοπλο εθνικοαπελευθερωτικό αντιαποικιακό αγώνα της Ε.Ο.Κ.Α. 1955-1959, τον οποίο διεξήγαγε η Κύπρος με αίτημα την Αυτοδιάθεση και την Ένωση με την Ελλάδα.
Η «ζυριχικής» εκδοχής Κυπριακή Δημοκρατία, επίσης, είχε ήδη υποστεί το 1963-1964 την ένοπλη τουρκική επίθεση της Τουρκανταρσίας. Και, επί του εδάφους, τη δημιουργία οχυρωμένων ενόπλως τουρκικών θυλάκων.
Η πολεμική κατάσταση που δημιουργήθηκε απ’ την Τουρκανταρσία δεν επέτρεψε τη διεξαγωγή το 1965 των προεδρικών ούτε και των βουλευτικών εκλογών. Οι δεύτερες από το 1960 βουλευτικές εκλογές διεξήχθησαν τελικά το 1970.
Ο ΜΑΚΑΡΙΟΣ προκήρυξε τις προεδρικές εκλογές του Φεβρουαρίου 1968, για να περιβληθεί με τον μανδύα της λαϊκής εντολής η απόφασή του να εγκαταλείψει την πολιτική της Ένωσης και να στραφεί στην πολιτική του Εφικτού.
– Είχε μόλις προηγηθεί η πολεμική «Κρίση της Κοφίνου» του Νοεμβρίου 1967. Και η απόφαση της Χούντας των Αθηνών (από το στρατιωτικό πραξικόπημα της 21ης Απριλίου 1967 κυβερνούσε δικτατορικά την Ελλάδα) να υποκύψει στο τελεσίγραφο της Τουρκίας και να αποσύρει από την Κύπρο την ελλαδική Μεραρχία και τον Στρατηγό Γεώργιο Γρίβα Διγενή, που είχαν σταλεί στο νησί το 1964 από την κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου.
ΜΕ ΚΥΡΙΑ αιχμή την αντίθεση στην πολιτική του Εφικτού που αποφάσισε ο Μακάριος και με την εμμονή στη γραμμή της Αυτοδιάθεσης – Ένωσης, η ισχνή και ανοργάνωτη τότε αντιπολίτευση αποφάσισε να διεκδικήσει τις προεδρικές εκλογές του 1968, με υποψήφιο τον άγνωστο μέχρι τότε ψυχίατρο Τάκη Ευδόκα.
Εκείνη η «αντι-μακαριακή» προσπάθεια υποτυπώδους αντιπολίτευσης υπέστη πρωτοφανείς και απηνείς διωγμούς φίμωσής της.
ΣΤΟΝ ΥΠΟΨΗΦΙΟ ΠΡΟΕΔΡΟ Τάκη Ευδόκα όχι μόνο δεν επιτράπηκε καν να μιλήσει στο μοναδικό τότε και ελεγχόμενο από την κυβέρνηση Μακαρίου ραδιόφωνο – τηλεόραση του κρατικού ΡΙΚ, αλλά και οι δημόσιες προεκλογικές συγκεντρώσεις του κυνηγήθηκαν από τις οργανωμένες προς τούτο «ορδές» των φανατικών οπαδών του Μακαρίου.
ΕΜΕΙΝΕ στην ιστορία του κρατούντος τότε αντιδημοκρατικού και προσωποπαγούς πολιτικού συστήματος, η διάλυση με τα… γιαούρτια της προεκλογικής συγκέντρωσης του Τάκη Ευδόκα στην πλατεία Ηπείρου, όπου και το άγαλμα του Διονυσίου Σολωμού στη Λευκωσία:
Οργανωμένοι τραμπούκοι, οπαδοί του Μακαρίου, υψώνοντας τυπωμένα πορτρέτα του Αρχιεπισκόπου, με το σύνθημα «ΜΑΚΑΡΙΟΝ ΚΑΙ ΜΟΝΟΝ ΜΑΚΑΡΙΟΝ», επιτέθηκαν κραυγάζοντας με αγριότητα εναντίον της πρόχειρης εξέδρας των ομιλητών, ξήλωσαν τις μεγαφωνικές συσκευές, περιέλουσαν τον Ευδόκα και τους παριστάμενους υποστηρικτές του (ανάμεσά τους και ο τότε Δήμαρχος Λευκωσίας Θεμιστοκλής Δέρβης) με τα γιαούρτια που εκτόξευαν εναντίον τους, εξαναγκάζοντάς τους να εγκαταλείψουν την προσπάθεια ν’ απευθυνθούν προς τον λαό.
ΔΕΝ ΥΠΗΡΧΕ βέβαια πιθανότητα να ηττηθεί στις εκλογές του 1968 ο λαοφιλής από το 1950 Αρχιεπίσκοπος Μακάριος από έναν άγνωστο στον λαό ψυχίατρο. Η επιδίωξη, όμως, με… ενθουσιώδη ζήλο, ήταν η εξαφάνιση της αντιπολίτευσης ώστε να εξασφαλιστεί το 97% της μεγαλομανούς μονοκρατορίας.
– Τα καθέκαστα περιγράφηκαν λεπτομερώς στο μικρό βιβλιαράκι που αργότερα εξέδωσε ο Ευδόκας με τίτλο «Η Μαύρη Βίβλος των Προεδρικών Εκλογών 1968».

Ακολούθησε το ίδιο έτος η συγκρότηση της αντιπολίτευσης σε κόμμα υπό την επωνυμία «Δημοκρατικό Εθνικό Κόμμα» (ΔΕΚ), με πρόεδρο πλέον τον Τάκη Ευδόκα. Καθώς και η έκδοση της εβδομαδιαίας εφημερίδας «Γνώμη», ως εκφραστικού οργάνου του ΔΕΚ.
Το 1969 ήταν η χρονιά που συγκροτήθηκαν και άλλα κόμματα:
– Το Ενιαίον Κόμμα της Εθνικόφρονος Συμπολιτεύσεως με επικεφαλής τους Γλαύκο Κληρίδη, Πολύκαρπο Γιωρκάτζη, Τάσσο Παπαδόπουλο.
– Η Ενιαία Δημοκρατική Ένωση Κέντρου (ΕΔΕΚ) με επικεφαλής τον Βάσο Λυσσαρίδη.
– Η Προοδευτική Παράταξη με επικεφαλής τον Νίκο Σαμψών και τον Οδυσσέα Ιωαννίδη.
– Το ΑΚΕΛ ήδη προϋπήρχε από το 1941.
Όλα εκείνα τα κόμματα, πλην του ΔΕΚ του Ευδόκα, υποστήριζαν την πολιτική Μακαρίου και έτσι διεκδίκησαν τις βουλευτικές εκλογές του Ιουλίου 1970. Μόνη αντιπολίτευση το ΔΕΚ.
Ο ΙΔΙΟΣ Ο ΕΥΔΟΚΑΣ είχε κιόλας καταδικαστεί σε φυλάκιση, για το άρθρο του «Ο Μακιαβέλι στον Μακάριο», που είχε δημοσιεύσει στην εβδομαδιαία εφημερίδα «ΓΝΩΜΗ» του ΔΕΚ στις 29 Μαρτίου 1970. Μ’ εκείνο το άρθρο ο Τάκης Ευδόκας είχε επιχειρήσει μια εμπεριστατωμένη ανάλυση των πολιτικών συνθηκών και παραγόντων που οδήγησαν μέχρι και στη δολοφονική απόπειρα εναντίον τού μόλις απογειωθέντος με ελικόπτερο από την Αρχιεπισκοπή Προέδρου Μακαρίου, τέσσερεις εβδομάδες νωρίτερα, την Κυριακή, 8.3.1970.
ΟΙ ΒΟΥΛΕΥΤΙΚΕΣ εκλογές του Ιουλίου 1970 διεξήχθησαν χωρίς… γιαουρτώματα.
Το ΔΕΚ του Ευδόκα απέσπασε το 10% των ψήφων, μα δεν μπόρεσε να πάρει ούτε μια έδρα στη νέα Βουλή.
– Φρόντισαν γι’ αυτό, το ισχύον τότε πλειοψηφιικό εκλογικό σύστημα και η… σημαδεμένη τράπουλα με τις προσυνεννοήσεις των συμπολιτευομένων κομμάτων στον διαμοιρασμό των εδρών.
ΕΙΝΑΙ ΑΞΙΟ να μελετηθεί από τους νεότερους, με επιστημονική νηφαλιότητα και επάρκεια, πώς εκείνη η νηπιώδης κι ακρωτηριασμένη περί δημοκρατικότητας κυριαρχούσα αντίληψη, «κάτω από τον τσιουππέ» της προσωπολατρίας του Μακαρίου, εντελώς ανώριμη ν’ ανεχθεί την ανάπτυξη δημοκρατικής αντιπολίτευσης, συνέβαλε, με άλλους επιπρόσθετους, συν και τους εξωκυπριακούς παράγοντες και περιστάσεις, στον εκτροχιασμό προς την ένοπλη και παράνομη πλέον αντιπολίτευση, η οποία μοιραία εκτραχύνθηκε σε διαστάσεις εμφυλιοπολεμικού διχασμού, με απότοκο την τραγωδία του χουντικού πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου 1974 και την τουρκική εισβολή της 20ής Ιουλίου 1974.
Η ΠΟΛΙΤΙΚΗ ιστορία του εκλιπόντος την παρελθούσα Τετάρτη 92χρονου και κηδευθέντος χθες Σάββατο 15.2.2020 ΤΑΚΗ ΕΥΔΟΚΑ, καθώς και τα όσα ο ίδιος έγραφε και δημοσίευε, από το 1969 στην εφημερίδα «ΓΝΩΜΗ», μέχρι και το προ διετίας τελευταίο από τα βιβλία του, προσφέρει στους μελετητές ένα σημαντικό υλικό, στοιχείων και γεγονότων προς επιστημονική μελέτη.
Μόλις πριν από δυο χρόνια, το 2018, κυκλοφόρησε το τελευταίο από τα βιβλία του Τάκη Ευδόκα, μαζί και το πολύ συμπληρωματικό βιβλίο της συζύγου του Ειρήνης «Από το Μηδέν μέχρι τα Ογδόντα», από τις εκδόσεις ΑΙΓΑΙΟΝ του Βάσου Φτωχόπουλου.

*Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις του συγγραφέα τους. Δημοσιεύτηκε στην “Σημερινή” 16.2.2020

***********************

Ο Τάκης Ευδόκας ,   ψυχίατρος, ψυχοθεραπευτής, πολιτευτής και συγγραφέας   έφυγε από την ζωή , πριν τέσσερις μέρες, σε ηλικία 92 ετών. Η κηδεία του έγινε  το Σάββατο,  15 Φεβρουαρίου 2020.  Γεννήθηκε το 1928 στην Πάχνα της Λεμεσού, είχε δύο γιούς, ιατροί και οι δύο, τον Ανδρέα (ψυχολόγο) και τον Πέτρο (βιολόγο), εγκατεστημένοι και οι δύο στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής.

Είχε γράψει 16 βιβλία όλα σχετικά με την ψυχιατρική. Το πρώτο του βιβλίο Τα δύσκολα προβλήματα και τα πρώτα ερωτήματα του παιδιού σας (Ελληνικός τίτλος) ή Γονείς, Παιδιά και Σεξ (Κυπριακός τίτλος) προκάλεσε σάλο και μάλιστα κάποιες οργανώσεις στην Κύπρο μάζευαν υπογραφές ζητώντας από την εφημερίδα “Ελευθερία” να καταργήσουν την στήλη που έγραφε.