Οι Δρόμοι για τη Δαμασκό

Του Tariq Ali (Ταρίκ Άλι)*

Απόδοση στα ελληνικά Νίκος Σερβετάς.

Μόνο λίγοι διεφθαρμένοι φίλοι θα δακρύσουν με την αναχώρηση του τυράννου. Αλλά δεν πρέπει να υπάρχει αμφιβολία ότι αυτό που βλέπουμε σήμερα στη Συρία είναι μια τεράστια ήττα, ένα μίνι 1967 για τον αραβικό κόσμο. Καθώς γράφω αυτές τις γραμμές, οι ισραηλινές χερσαίες δυνάμεις έχουν εισβάλει στην κακοποιημένη χώρα. Δεν υπάρχει ακόμη οριστική διευθέτηση, αλλά μερικά πράγματα είναι ξεκάθαρα.

Ο Άσαντ είναι πρόσφυγας στη Μόσχα. Ο Μπααθιστικός μηχανισμός του έκανε συμφωνία με τον ηγέτη του ανατολικού ΝΑΤΟ, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν (οι θηριωδίες του οποίου στο Ιντλίμπ είναι απίστευτες), και έδωσαν τη χώρα στο πιάτο. Οι αντάρτες συμφώνησαν ότι ο πρωθυπουργός του Άσαντ, Μοχάμεντ Γκάζι αλ Τζαλάλι, θα πρέπει να συνεχίσει, προς το παρόν, να έχει την επίβλεψη του κρατικού μηχανισμού. Θα είναι αυτό μια μορφή «ασαντισμού χωρίς τον Άσαντ», ακόμα κι αν η χώρα πρόκειται να απομακρυνθεί γεωπολιτικά από τη Ρωσία και ό,τι έχει απομείνει από τον «Άξονα της Αντίστασης»;

Όπως το Ιράκ και η Λιβύη, όπου οι ΗΠΑ έχουν κλειδώσει το πετρέλαιό τους, η Συρία θα γίνει πλέον μια κοινή αμερικανοτουρκική αποικία. Η ιμπεριαλιστική πολιτική των ΗΠΑ, σε παγκόσμιο επίπεδο, είναι να διαλύσει χώρες που δεν μπορεί να τις καταπιεί ολόκληρες και να αφαιρέσει κάθε ουσιαστική κυριαρχία προκειμένου να επιβάλει την οικονομική και πολιτική ηγεμονία της. Αυτό μπορεί να ξεκίνησε «τυχαία» στην πρώην Γιουγκοσλαβία, αλλά από τότε έχει γίνει κανόνας. Οι δορυφόροι της στην ΕΕ χρησιμοποιούν παρόμοιες μεθόδους για να εξασφαλίσουν ότι τα μικρότερα έθνη (Γεωργία, Ρουμανία) διατηρούνται υπό έλεγχο. Η δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα δεν έχουν καμία σχέση με τίποτα από όλα αυτά. Πρόκειται για «τζογάρισμα» παγκοσμίων διαστάσεων.

Το 2003, μετά την πτώση της Βαγδάτης στις ΗΠΑ, ο ενθουσιώδης Ισραηλινός Πρέσβης στην Ουάσιγκτον συνεχάρη τον Τζορτζ Μπους και τον συμβούλεψε να μην σταματήσει σ’ αυτό, αλλά να προχωρήσει στη Δαμασκό και την Τεχεράνη. Ωστόσο, η νίκη των ΗΠΑ είχε μια ακούσια αλλά προβλέψιμη παρενέργεια: το Ιράκ έγινε ένα σιϊτικό κράτος, ενισχύοντας εξαιρετικά τη θέση του Ιράν στην περιοχή.

Η καταστροφή εκεί και στη συνέχεια στη Λιβύη, σήμαινε ότι η Δαμασκός έπρεπε να περιμένει για περισσότερο από μια δεκαετία πριν λάβει την κατάλληλη αυτοκρατορική προσοχή. Εν τω μεταξύ, η υποστήριξη του Ιράν και της Ρωσίας προς τον Άσαντ μεγέθυναν το διακύβευμα της συνήθους αλλαγής καθεστώτος.

Τώρα, η εκδίωξη του Άσαντ έχει δημιουργήσει ένα διαφορετικό είδος κενού, που πιθανόν να καλυφθεί από την Τουρκία του ΝΑΤΟ, το Ισραήλ καθώς και τις ΗΠΑ, μέσω της «πρώην αλ Κάιντα» οργάνωσης Χαγιάτ Ταχρίρ αλ-Σαμ. Η αναβάπτιση του ηγέτη της, Αμπού Μοχάμαντ αλ Τζολάνι, σε μαχητή της ελευθερίας, μετά τη θητεία του σε φυλακή των ΗΠΑ στο Ιράκ, αιτιολογεί αυτή την πορεία. Η συνεισφορά του τελευταίου ήταν τεράστια, αφού έχει αναγκάσει τη Χεζμπολάχ να καταστρέψει τη Βηρυτό με έναν ακόμη γύρο μαζικών βομβαρδισμών.

Στον απόηχο αυτής της νίκης, είναι δύσκολο να φανταστεί κάποιος ότι το Ιράν θα απομείνει μόνο του. Αν και ο απώτερος στόχος, τόσο για τις ΗΠΑ όσο και για το Ισραήλ, είναι η αλλαγή καθεστώτος εκεί, η υποβάθμιση και ο αφοπλισμός της χώρας είναι η πρώτη προτεραιότητα. Αυτό το ευρύτερο σχέδιο για την αναμόρφωση της περιοχής εξηγεί και την αμείωτη υποστήριξη που παρέχεται από την Ουάσιγκτον και τους Ευρωπαίους πληρεξούσιους της στη συνεχιζόμενη ισραηλινή γενοκτονία στην Παλαιστίνη. Μετά από περισσότερο από ένα χρόνο σφαγής, η καντιανή αρχή ότι οι κρατικές ενέργειες πρέπει να είναι τέτοιες ώστε να μπορούν να γίνουν παγκοσμίως σεβαστές, μοιάζει με αρρωστημένο αστείο.

Ποιος θα αντικαταστήσει τον Άσαντ; Πριν από την απόδραση του, ορισμένοι υποστήριξαν ότι εάν ο δικτάτορας έκανε μια στροφή 180 μοιρών – ρήξη με το Ιράν και τη Ρωσία και αποκατάσταση καλών σχέσεων με τις ΗΠΑ και το Ισραήλ, όπως είχε κάνει ο ίδιος και ο πατέρας του πριν – τότε οι Αμερικανοί μπορεί να τον κρατούσαν στην εξουσία. Τώρα είναι πολύ αργά, αλλά ο κρατικός μηχανισμός που τον εγκατέλειψε έχει δηλώσει την πρόθεση του να συνεργαστεί με οποιονδήποτε. Θα κάνει το ίδιο και ο Ερντογάν; Ο Σουλτάνος των Γαϊδάρων (σ.μ. μύθος από τις Ινδίες) θα θέλει σίγουρα τους δικούς του ανθρώπους, που γαλουχήθηκαν στο Ιντλίμπ από τότε που ήταν παιδιά – στρατιώτες, να αναλάβουν ευθύνες και να βρίσκονται υπό τον έλεγχο της Άγκυρας. Αν καταφέρει να επιβάλει ένα τουρκικό καθεστώς μαριονετών, θα  επαναληφθεί αυτό που συνέβη στη Λιβύη.

Αλλά είναι απίθανο να γίνουν όλα όπως τα θέλει. Ο Ερντογάν είναι ισχυρός στη δημαγωγία, αλλά αδύναμος στις ενέργειες, ενώ οι ΗΠΑ και το Ισραήλ ενδέχεται να ασκήσουν βέτο σε μια “αποκαθαρμένη” κυβέρνηση της Αλ Κάιντα για τους δικούς τους λόγους, παρά το γεγονός ότι χρησιμοποίησαν τους τζιχαντιστές για να πολεμήσουν τον Άσαντ. Ανεξάρτητα από αυτό, είναι απίθανο το νέο καθεστώς να διαλύσει τη Mukhābarāt (μυστική αστυνομία), να καταργήσει τα βασανιστήρια ή να παρουσιάσει μία αξιόπιστη κυβέρνηση.

Πριν από τον Πόλεμο των Έξι Ημερών, ένα από τα κεντρικά στοιχεία του αραβικού εθνικισμού και της ενότητας ήταν το Κόμμα Μπάαθ που κυβερνούσε τη Συρία και είχε μια ισχυρή βάση στο Ιράκ. Η άλλη, επίσης ισχυρή, ήταν η κυβέρνηση του Νάσερ στην Αίγυπτο. Ο συριακός Μπααθισμός κατά την περίοδο πριν από τον Άσαντ ήταν σχετικά προοδευτικός και ριζοσπαστικός. Όταν συνάντησα τον Πρωθυπουργό Yusuf Zuayyin στη Δαμασκό, το 1967, μου εξήγησε ότι ο μόνος δρόμος προς τα εμπρός ήταν να ξεπεράσουμε τον συντηρητικό εθνικισμό κάνοντας τη Συρία «την Κούβα της Μέσης Ανατολής». Ωστόσο, η επίθεση του Ισραήλ, εκείνη τη χρονιά, οδήγησε στην γρήγορη καταστροφή του αιγυπτιακού και του συριακού στρατού, που άνοιξε το δρόμο για το τέλος του νασερικού αραβικού εθνικισμού. Ο Zuayyin ανατράπηκε και ο Hafez-al Assad ωθήθηκε στην εξουσία με τη σιωπηρή υποστήριξη των ΗΠΑ – όπως ο Σαντάμ Χουσεΐν στο Ιράκ, στον οποίο η CIA παρέδωσε έναν κατάλογο με τα κορυφαία στελέχη του Ιρακινού Κομμουνιστικού Κόμματος. Οι ριζοσπάστες Μπάαθ και στις δύο χώρες μπήκαν στο περιθώριο και ο ιδρυτής του κόμματος, Μισέλ Αφλάκ, παραιτήθηκε αηδιασμένος όταν είδε προς τα πού πήγαινε η κατάσταση.

Αυτές οι νέες δικτατορίες του Μπάαθ υποστηρίχθηκαν από ορισμένες μερίδες του πληθυσμού, καθώς παρείχαν ένα βασικό δίχτυ ασφαλείας. Το Ιράκ υπό τον Σαντάμ και η Συρία υπό τον Άσαντ père et fils (σ.μ. πατέρα και γιό) ήταν βάναυσες αλλά κοινωνικές δικτατορίες. Ο Άσαντ ο νεότερος προερχόταν από τα μεσαία αγροτικά στρώματα και πέρασε αρκετές προοδευτικές μεταρρυθμίσεις για να διασφαλίσει ότι η τάξη του θα παραμείνει ικανοποιημένη, μειώνοντας τη φορολογική επιβάρυνση και καταργώντας την τοκογλυφία. Το 1970, η συντριπτική πλειοψηφία των χωριών της Συρίας είχαν μόνο φυσικό φως. Οι χωρικοί ξυπνούσαν και πήγαιναν για ύπνο με τον ήλιο. Μερικές δεκαετίες αργότερα, η κατασκευή του φράγματος του Ευφράτη επέτρεψε την ηλεκτροδότηση του 95% αυτών, με την ενέργεια να επιδοτείται σε μεγάλο βαθμό από το κράτος.

Αυτές οι πολιτικές, και όχι μόνο η καταστολή, ήταν που εγγυήθηκαν τη σταθερότητα του καθεστώτος. Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού έκανε τα στραβά μάτια στα βασανιστήρια και τις φυλακίσεις πολιτών στις πόλεις. Ο Άσαντ και η παρέα του πίστευαν ακράδαντα ότι ο άνθρωπος δεν ήταν τίποτα περισσότερο από ένα οικονομικό πλάσμα και ότι αν οι ανάγκες αυτού του τύπου μπορούσαν να ικανοποιηθούν, τότε μόνο μια μικρή μειοψηφία θα επαναστατούσε («το πολύ εκατό ή διακόσιοι», παρατήρησε ο Άσαντ, «ήταν οι τύποι για τους οποίους προοριζόταν αρχικά η φυλακή Mezzeh»). Η τελική εξέγερση εναντίον του νεότερου Άσαντ, το 2011, πυροδοτήθηκε από τη στροφή του στον νεοφιλελευθερισμό και τον αποκλεισμό της αγροτιάς. Όταν η σύγκρουση αποκρυσταλλώθηκε σε έναν σκληρό εμφύλιο πόλεμο, μια επιλογή του θα μπορούσε να είναι η συμβιβαστική διευθέτηση και μια συμφωνία κατανομής της εξουσίας, αλλά οι άνθρωποι του μηχανισμού, που διαπραγματεύεται αυτή τη στιγμή με τον Ερντογάν, τον συμβούλευσαν να μην υπάρξει οποιαδήποτε τέτοια ρύθμιση.

Κατά τη διάρκεια μιας από τις επισκέψεις μου στη Δαμασκό, ο Παλαιστίνιος διανοούμενος Faisal Darraj μου εκμυστηρεύτηκε ότι ο πράκτορας Mukhābarāt που του έδινε την άδεια να φύγει από τη χώρα για συνέδρια στο εξωτερικό, έθετε πάντα έναν όρο: «Φέρτε πίσω τους πιο πρόσφατους Baudrillard και Virilio». Είναι πάντα ωραίο να έχεις μορφωμένους βασανιστές, όπως θάλεγε ο μεγάλος Άραβας μυθιστοριογράφος Abdelrahman Munif, Σαουδάραβας στην καταγωγή και ηγετικός διανοούμενος του Κόμματος Μπάαθ. Το μυθιστόρημα του Munif του 1975, Sharq al-Mutawassit (Ανατολικά της Μεσογείου), είναι ένας εξοντωτικός απολογισμός πολιτικών βασανιστηρίων και φυλάκισης, το οποίο ο Αιγύπτιος κριτικός λογοτεχνίας Sabry Hafez περιέγραψε ως ένα βιβλίο «εξαιρετικής δύναμης, που φιλοδοξεί να καταγράψει την απόλυτη πολιτική φυλακή, σε όλες τις παραλλαγές της». Όταν μίλησα με τον Munif, στη δεκαετία του ’90 είπε, με ένα λυπημένο βλέμμα στο πρόσωπό του, ότι αυτά ήταν τα θέματα που κυριάρχησαν στην αραβική λογοτεχνία και ποίηση: ένα τραγικό σχόλιο για την κατάσταση του αραβικού έθνους. Σήμερα, ελάχιστα είναι τα σημάδια αλλαγής. Ακόμα κι αν οι αντάρτες έχουν απελευθερώσει μερικούς από τους αιχμαλώτους του Άσαντ, σύντομα θα τους αντικαταστήσουν με δικούς τους.

Οι ΗΠΑ και το μεγαλύτερο μέρος των χωρών της ΕΕ πέρασαν τον περασμένο χρόνο υποστηρίζοντας και υπερασπίζοντας μια γενοκτονία στη Γάζα. Όλα τα κράτη-πελάτες των ΗΠΑ στην περιοχή παραμένουν ανέπαφα, ενώ τρεις μη πελάτες – το Ιράκ, η Λιβύη και η Συρία – έχουν αποκεφαλιστεί. Η πτώση της τελευταίας αφαιρεί μια κρίσιμη γραμμή ανεφοδιασμού που συνέδεε μια σειρά αντισιωνιστικών φατριών. Γεωστρατηγικά, είναι ένας θρίαμβος για την Ουάσιγκτον και το Ισραήλ. Αυτό πρέπει να αναγνωριστεί, αλλά η απόγνωση δεν έχει αξία. Το πώς θα ανασυνταχθεί μια αποτελεσματική αντίσταση εξαρτάται από την επερχόμενη σύγκρουση μεταξύ του Ισραήλ και ενός πολιορκημένου Ιράν, το οποίο συμμετέχει σε απευθείας υπόγειες συνομιλίες με τις ΗΠΑ και ορισμένα μέλη του περιβάλλοντος του Τραμπ, επιταχύνοντας παράλληλα την ανάπτυξη των πυρηνικών του σχεδίων. Η κατάσταση είναι κατάφορτη από κινδύνους.

*Το άρθρο  δημοσιεύτηκε στο newleftreview.org και αναδημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα kamini.gr. / Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συντακτών τους.

Ο Tariq Ali, είναι  ακτιβιστής διανοούμενος και κινηματογραφιστής. Γεννήθηκε  στο Πακιστάν, σπούδασε στην Οξφόρδη και ζει στο Λονδίνο, παρεμβαίνοντας διαρκώς στην επικαιρότητα με τον στοχασμό και το έργο του.  Ήταν ενεργός στην επαναστατική Αριστερά στην Βρετανία το 1968, και ηγετική φυσιογνωμία του αντιπολεμικού κινήματος στην Βρετανία, όπου ήταν ομιλητής στην πλατφόρμα της πρώτης δημόσιας εκδήλωσης του Stop the War Coalition, της Συμμαχίας που κατάφερε να κινητοποιήσει 2 εκατομμύρια κόσμο στο Λονδίνο ενάντια στον πόλεμο κατά του Ιράκ. Έχει γράψει περισσότερα από εικοσιτέσσερα βιβλία με θέματα από την παγκόσμια ιστορία και την πολιτική, καθώς και θεατρικά και σενάρια για το θέατρο και τον κινηματογράφο.  Το 2010 του απονεμήθηκε το βραβείο Granadillo από το Φεστιβάλ του Πολιτισμού της πόλης της Γρανάδας για τα μυθιστορήματα της Πενταλογίας του Ισλάμ. Όλα του τα μυθιστορήματα έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες.
Στις εκδόσεις “Άγρα” κυκλοφορούν τα μυθιστορήματά του “Στον ίσκιο της ροδιάς”, “H Πέτρινη Γυναίκα” και “Ένας σουλτάνος στο Παλέρμο” καθώς και τα πολιτικά του δοκίμια “H σύγκρουση των φονταμενταλισμών – Σταυροφορίες”, “Τζιχάντ και νεωτερικότητα”, “Ο Μπούς στη Βαβυλώνα – Η νέα άποικιοποίηση του ‘Ιράκ”, “Οι πειρατές της Καραιβικής – Αξονας Ελπίδας” και “1968 -Έφοδος στον ουρανό” (μαζί με τον Π.Ι. Τάιμπο ΙΙ).

Το NEW LEFT REVIEW είναι   πολιτικό περιοδικό με έδρα την Αγγλία, το οποίο εκδίδεται από την δεκαετία του ΄60.