ΤΑΞΙΔΕΥΟΝΤΑΣ ΣΤΙΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΕΣ ΜΝΗΜΕΣ

Του Δρα Χριστόδουλου Χατζηχριστοδούλου,

Βυζαντινολόγου

«Εμείς που ξεκινήσαμε για το προσκύνημα τούτο    
κοιτάξαμε τα σπασμένα αγάλματα,   
ξεχαστήκαμε και είπαμε πως δεν χάνεται η ζωή τόσο εύκολα          
πως έχει ο θάνατος δρόμους ανεξερεύνητους           
και μια δική του δικαιοσύνη  
πως όταν εμείς ορθοί στα πόδια μας πεθαίνουμε      
μέσα στην πέτρα αδερφωμένοι         
ενωμένοι με τη σκληρότητα και την αδυναμία,        
οι παλαιοί νεκροί ξέφυγαν απ’ τον κύκλο και αναστήθηκαν 
και χαμογελάνε μέσα σε μια παράξενη ησυχία»

(Γ. Σεφέρης, Μυθιστόρημα, ΚΑ΄)

Κύριε Δήμαρχε, Κυρία πρόεδρε και αγαπητά μέλη του Συνδέσμου Μικρασιατών Κύπρου, Κυρία πρόεδρε και μέλη του Ομίλου Φίλων Δημοτικής Βιβλιοθήκης Στροβόλου, εκλεκτοί προσκεκλημένοι, κυρίες και κύριοι καλησπέρα σας,

Εκ μέρους και του Στέλιου Στυλιανού σας ευχαριστούμε θερμά για την τιμή να παρουσιάσετε  εδώ στον φιλόξενο χώρο της Αίθουσας του Πολιτιστικού Κέντρου του Δήμου Στροβόλου «Νικόλαος Μούντης» την έκθεση φωτογραφίας μας από τη Μικρά Ασία με θέμα «Ταξιδεύοντας στις Μικρασιατικές Μνήμες». Ευχαριστίες οφείλονται και στην κ. Αντωνία Προδρόμου, ταμία του Συνδέσμου Μικρασιατών Κύπρου, που έτρεξε πολύ την έκθεση αυτή.

Με τον Στέλιο αναζητήσαμε τη δική μας Μικρά Ασία, τη γη των πατέρων μας, αφού από τη πλευρά της μητέρας μου έλκω την καταγωγή από τη Σμύρνη. Τα κατά καιρούς ταξίδια μας αυτό τον στόχο είχαν, να ταξιδεύσουμε στις Μικρασιατικές Μνήμες. Από τον μεγάλο όγκο του φωτογραφικού υλικού που μαζεύτηκε, επιλέξαμε 59 αντιπροσωπευτικές  φωτογραφίες, τις οποίες παραχωρήσαμε στο Σύνδεσμο Μικρασιατών Κύπρου, ώστε τα έσοδα από την πώλησή τους να συνδράμουν το αξιόλογο εκδοτικό πρόγραμμα του Συνδέσμου.

Επιλέξαμε φωτογραφίες από 18 τόπους που επισκεφθήκαμε, μάρτυρες του Ελληνοχριστιανικού πολιτισμού στη μικρασιατική γη. Είναι συνήθως αρχαιοελληνικά τοπία και χριστιανικά μνημεία, λουσμένα στο φως του μεσογειακού ήλιου ή του αινιγματικού δειλινού και της ασέληνης νύκτας. Μια φωτογραφία χίλιες μνήμες. Ελάτε λοιπόν να ταξιδεύσουμε στη δυτική και νότια Μικρά Ασία.

Κωνσταντινούπολη

Από τον Πύργο του Γαλατά, η θέα προς την παλιά  Κωνσταντινούπολη είναι παραπάνω από μαγευτική(ΦΩΤΟ ΕΠΑΝΩ: Η Αγιά Σοφιά). Προβάλουν τα μνημεία -σύμβολα του χριστιανισμού η προ Ιουστινιάνειος Αγία Ειρήνη και η Ιουστινιάνειος Αγία Σοφία, ναοί αφιερωμένοι στον Χριστό. Εδώ τα μνημεία χιονισμένα, με ή χωρίς το αντιφέγγισμα του χειμωνιάτικου ήλιου κατά το γραφικόν «πλυνείς με και ώσπερ χιόνα λευκανθήσομαι». Φωτογραφία της Μεγάλης Εκκλησίας από τα ανατολικά με τα πολλά φωτιστικά παράθυρα του τρούλλου και τη φωτεινή γραμμή στον ουρανό που φωτίζουν ακόμη το εσωτερικό του, με τον προστάτη άγγελο με τα έξι φτερά και το φωτεινό πρόσωπο να ξορκίζει το κακό. Φως και από την Ανατολή, με την καλυμμένη Παναγιά από χέρια βέβηλα, να κάνει υπομονή, πολύ υπομονή για μας και την Πόλη της.

Ούτε 200 μέτρα από την Αγία Σοφία, κάτω από το ύψος του δρόμου, κολλημένο στο τείχος του πλατιού του Τοπ Καπί, το περίφημο (βυζαντινό) αγίασμα του Αγίου Θεράποντα επισκόπου Κύπρου. «Οι Κύπριοι σπάνια το επισκέπτονται», μου είπε με αισθήματα χαράς ο επικαθήκοντι ιερέας όταν του είπα ότι είμαι από την Κύπρο. Οι πλείστοι των επισκεπτών είναι μουσουλμάνοι που ζητούν τη βοήθεια του Αγίου μας.

Μια φωτογραφία χίλιες μνήμες! Και τα δεκάδες κεράκια, δεκάδες μνήμες για ζωντανούς και κεκοιμημένους, για τους Απόντες. Στην έκθεσή μας οι ανθρώπινες μορφές είναι περιορισμένες. Με τον τρόπο αυτό, θέλουμε να δείξουμε την καταστροφή, τον θάνατο, τον ξεριζωμό.  Ανήμερα του Σωτήρος, στις 6 Αυγούστου, ο ιερέας θυμιατίζει τα αδειανά στασίδια του μεγάλου ναού της Αγίας Τριάδος στο Πέρα και στο τέλος ευλογεί τα σταφύλια. Αφού οι Ρωμιοί εξέλιπαν τη θέση τους παίρνουν οι μορφές των αγίων στις εικόνες.

Αϊβαλί

Η επίσκεψή μας στο Αϊβαλί, γνωστό και ως Κυδωνίες, ήταν μια συναρπαστική εμπειρία.  Το Αϊβαλί υπήρξε ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά κέντρα του Ελληνισμού στη Μικρά Ασία, το δεύτερο μετά τη Σμύρνη. Μεγάλο εμπορικό κέντρο, λόγω του λιμένα, είχε ανθρώπινη παρουσία από το 1500 π.Χ.  Το βιβλίο “Αιβαλι η πατρίδα μου” είναι ένας ύμνος του Φώτη Κόντογλου στην πατρίδα που χάθηκε. Και με τη λέξη πατρίδα εννοούμε όχι μόνο τον τόπο, που βέβαια περιγράφεται λεπτομερώς στο βιβλίο, αλλά κυρίως τον πολιτισμό που άνθησε εκεί, τις δοξασίες, τους ανθρώπους, τον τρόπο ζωής. Θέα από την Αγία Τριάδα προς τα νησιά, ο ναός των Αρχαγγέλων, ο κατεστραμμένος ναός της Παναγίας, το χρυσοποίκιλτο εικονοστάσι του Άγ Γιώργη.

Και στα Μοσχονήσια ο επιβλητικός ναός του Αγίου Νικολάου, του 1873, η αλλοτινή ορθόδοξη μητρόπολη…

Αλάγια

Στη χερσόνησο που είναι κτισμένη η Αλάγια, το  αρχαίο Κορακήσιο, βρίσκεται το κάστρο της, μια ακρόπολη της εποχής των Σελτζούκων που χρονολογείται από το 1226. Το υφιστάμενο εντυπωσιακό κάστρο χτίστηκε πάνω σε παλαιότερες οχυρώσεις και υπηρέτησε τον διπλό σκοπό του της τοπικής αυτοδιοίκησης και της αμυντικής κατασκευής σε περίπτωση επίθεσης.

Ανεμούριον

Το Ανεμούριον ήταν αρχαία Ελληνιστική πόλη στην Κιλικία, στη σημερινή επαρχία Μερσίν. Ήταν η πιο νότια πόλη της Ανατολίας, απέχοντας μόλις 64 χλμ. από την Κύπρο. Το Ανεμούριον ιδρύθηκε από Έλληνες τον 4^ο π.Χ. αιώνα ως λιμάνι υπαγόμενο διοικητικά στη Νάγιδο.

Η ευημερία και η καλλιτεχνική άνθηση της πόλης αντανακλώνται με μοναδικό τρόπο στη νεκρόπολη που βρίσκεται στο βορειοδυτικό τμήμα της πόλης. Πρόκειται για το καλύτερα διατηρημένο νεκροταφείο της Ρωμαϊκής Μικράς Ασίας με συνεχή χρήση από τον 1ο ως τον 4ο αι. μ.Χ. Τα περισσότερα μνημεία κοσμούνταν με ψηφιδωτά δάπεδα και τοιχογραφίες με κυρίαρχα θέματα τα γεωμετρικά μοτίβα, ανθέμια, γιρλάντες, τσαμπιά από σταφύλια και ερωτιδείς.

Άσσος

Η Άσσος ήταν αρχαία ελληνική πόλη στην περιοχή της Τρωάδας, η οποία ιδρύθηκε από Αιολείς από τη Μήθυμνα της Λέσβου, τον 10ο αιώνα π. Χ. Ήταν παράλια πόλη που βρισκόταν στις βόρειες ακτές του Αδραμυττηνού κόλπου, ακριβώς απέναντι από τη Λέσβο.

Μνημειακή μεγαλοπρέπεια αποπνέουν οι δωρικοί κίονες του αρχαιοελληνικού ναού της Αθηνάς.

Άσπενδος

Το αρχαίο θέατρο της Ασπένδου θεωρείται ένα από τα καλύτερα διατηρημένα αρχαία ελληνικά θέατρα στο κόσμο. Έχει διάμετρο 96 μ. και χωρητικότητα καθισμάτων 10.000 – 12.000 θεατών και χτίστηκε από τον Έλληνα αρχιτέκτονα Ζήνωνα τον Κιτιέα το 155 (μ.Χ.).

Το κοίλο ήταν κατασκευασμένο αμφιθεατρικά και έφερε τρία διαζώματα, (το κάτω, το μεσαίο και το άνω με θολωτές καμάρες) ενδιάμεσα των οποίων φέρονταν ανά είκοσι σειρές μαρμάρινων καθισμάτων.

Αρχαία Έφεσος

Η Έφεσος, μία από τις σημαντικότερες ιωνικές πόλεις της Μικράς Ασίας, ήταν χτισμένη κοντά στον Καΰστριο κόλπο, αποτελούσε κομβικό σημείο επικοινωνίας της θάλασσας του Αιγαίου με τη μικρασιατική ενδοχώρα. Ο Απόστολος Παύλος πέρασε από την Έφεσο κατά τη Β΄ και τη Γ΄ Περιοδεία του και ο Ευαγγελιστής Ιωάννης πέθανε εκεί σε βαθύ γήρας. 

Έφεσος, βιβλιοθήκη του Κέλσου

Σήμερα, τα ερείπια της αρχαίας Εφέσου περιλαμβάνουν το αρχαίο θέατρο, τη Ρωμαϊκή Βιβλιοθήκη του Κέλσου, καθώς και πολλά άλλα μνημεία.

Κοντά στην αρχαία Έφεσο βρίσκεται η Ιουστινιάνειος βασιλική του Αγίου Ιωάννη του Θεολόγου, κτισμένη πάνω στον τάφο του.

Ηράκλεια – Όρος Λάτρος

Ηράκλεια επί Λάτμον ήταν αρχαία πόλη της Μικράς Ασίας, η οποία ευρίσκετο στους πρόποδες του όρους Λάτμου (Πενταδάκτυλου στα τουρκικά) στα δυτικά παράλια της Καρίας, σύμφωνα με τον Παυσανία (Παυσανίας, “Ελλάδος περιήγησις / Ἠλιακῶν Α”).

Εδώ μόνασε ο Όσιος Χριστόδουλος ο Λατρηνός ο εν Πάτμω (ια’ αι.), καθώς και ο όσιος Παύλος ο Νέος ο ασκητής και ιδρυτής της Μονής του Στύλου (ι’ αι.). Άρχισε να σουρουπώνει όταν φτάσαμε στην Ηράκλεια. Νοικιάσαμε μια ψαρόβαρκα που μας πήγε στην περίφημη μεσοβυζαντινή μονή της Παναγίας των Δύο Βουνών, σε ένα τοπίο άκρως ειδιλιακό.

Καύνος

Η Καύνος ήταν πόλη-κράτος της αρχαίας Καρίας. Το θέατρο βρίσκεται στην πλαγιά της ακρόπολης με ελληνιστικά και ρωμαϊκά χαρακτηριστικά. Έχει διάμετρο 75 μ. χτίστηκε υπό γωνία 27 μοιρών και είχε χωρητικότητα 5000 θεατών.

Εκτός του επίσημου αρχαιολογικού χώρου Καύνου, υπάρχουν έξι βραχώδεις τάφοι στον ποταμό Κάβλη που χρονολογούνται από τον 4^ο έως τον 2^ο αιώνα π.Χ.  Οι προσόψεις  των τάφων σκαλισμένες στα βράχια ομοιάζουν με προσόψεις ελληνιστικών ναών με δύο ιωνικούς κίονες, τριγωνικό αέτωμα, επιστύλιο με οδοντωτές ζωφόρους και ακρωτήρια με φύλλα φοίνικα.            

Κιρκιντζές

Φωτογραφίες από τον Ι.Ν. Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου

«Αν υπάρχει αυτό που λένε παράδεισος, το χωριό μας, ο Κιρκιντζές, ήταν ένα δείγμα του. Κοντά στο Θεό ζούσαμε, ψηλά, ανάμεσα σε κατάφυτα βουνα, και ξαγναντεύαμε ολόκληρο τον καρπερό κάμπο της Έφεσος, που ήτανε δικός μας ίσαμε τη θάλασσα, ώρες δρόμο, όλο συκομπαχτσέδες και λιόδεντρα, καπνά, μπαμπάκια, στάρια, καλαμπόκια και σουσάμια. Μεγαλοτσιφλικάδες δεν είχαμε στον Κιρκιντζέ να ρουφούν το μεδούλι μας. Δύσκολο να μας φάει εμάς, κείνη την εποχή, τα’ αμανάτι. Ο κάθε χωριανός ήτανε νοικοκύρης στη γη του. Είχε το δίπατο σπίτι του, είχε και τον εξοχικό κούλα του, με μποστάνια, καρυδιές, μυγδαλιές, μηλιές, αχλαδιές και κερασιές. Και δεν ξεχνούσε να φυτεύει κι ανθόκηπους για το κέφι του. Τι του στοίχιζε σαν είχε εκείνα τα γάργαρα νερά και τα πηδηχτά ρυάκια, που κελάριζαν χειμώνα – καλοκαίρι! … Διδώ Σωτηρίου, «Ματωμένα χώματα»

Λιβίσι

Στα μικρασιατικά παράλια απέναντι από τη Ρόδο, βρίσκεται το Λιβίσι, το έρημο χωριό που ο θρύλος λέει ότι είναι στοιχειωμένο. Την περίοδο της ακμής του, το Λιβίσι αριθμούσε περίπου 6.500 χριστιανούς και 500 περίπου μουσουλμάνους. Είχε τρεις κοινότητες και τρεις εκκλησίες- ενορίες, νοσοκομείο, δημοτικό σχολείο και βιβλιοθήκη. Από το Λιβίσι καταγόταν και ο σύγχρονος μας άγιος Ιάκωβος Τσαλίκης που έζησε στην Εύβοια.

Μύρα Λυκίας

 Η πόλη των Μύρων, η οποία βρίσκεται ανάμεσα στον κόλπο της Μάκρης και στον κόλπο της Αττάλειας, υπήρξε μια από τις μεγαλύτερες πόλεις της Λυκίας. Το όνομά της  κατά τον Στέφανο Βυζάντιο, πήρε από το «μύρο», ένα άσπρο λουλουδάκι,  που ακόμα συναντάται στους γύρω λόφους. Ο περίφημος Ναός του Αγίου Νικολάου στα Μύρα κατέχει εξέχουσα θέση στη συνείδηση όχι μόνο του μικρασιατικού λαού, αλλά και ολοκλήρου του Χριστιανικού κόσμου, και μάλιστα μέχρι σήμερα. Η βασιλική (εκκλησία) είναι κτισμένη στα θεμέλια παλαιοτέρου πρωτοχριστιανικού ναού, στον οποίο λειτουργούσε ο ΄Αγιος ως  Επίσκοπος. Η εκκλησία θεωρείται το τρίτο σε σπουδαιότητα βυζαντινό κτίσμα της Ανατολίας. Κατά τη διάρκεια του 5^ου ή του 6^ου αιώνα οικοδομήθηκε η υφιστάμενη βασιλική.

Στο Ιερό Βήμα, υψώνεται επιβλητικό μεγάλο σύνθρονο με 10 βαθμίδες, η μαρμάρινη βάση της Αγίας Τράπεζας και το κιβώριο με τους τέσσερις επίσης μαρμάρινους κίονές του. 

Πέργη

Η Πέργη ήταν αρχαία ελληνική πόλη στη Μικρά Ασία και πρωτεύουσα της Παμφυλίας. Βρισκόταν στις όχθες του Κέστρου ποταμού που ήταν πλωτός και καθιστούσε έτσι την πόλη παράλια. Οι απόστολοι Παύλος, Βαρνάβας και Μάρκος αναχώρησαν από την Πάφο με καράβι (όπως αναφέρει ο Ευσέβιος) έφτασαν Πέργη της Παμφυλίας για να κηρύξουν τον Χριστιανισμό.

Στην οθόνη βλέπετε την Βόρεια Οδό, δηλαδή την κεντρική λεωφόρο της πόλης.

Το στάδιο χρονολογείται από τον 2^ο αιώνα και είχε χωρητικότητα 12000 ατόμων. Το μήκος του ήταν 234 και το πλάτος του 34 μ.

Σίδη

Η Σίδη ήταν αρχαία ελληνική πόλη στην Παμφυλία στη νότια ακτή της Μικράς Ασίας. Ιδρύθηκε τον 7ο αιώνα π.Χ., και ήκμασε κατά τη ρωμαϊκή περίοδο, τον 2ο και 3ο αιώνα μ.Χ, Σίδη, θα πει ρόδι στην τοπική διάλεκτο. Ο αρχαίος ναός ήταν αφιερωμένος στον Απόλλωνα και την Αθηνά.

Στη χιλιοτραγουδισμένη Σμύρνη αναζητήσαμε και βρήκαμε τη μια από τις δυό ορθόδοξες εκκλησιές που γλύτωσαν από την καταστροφή του ’22, εκείνη του Αγίου Βουκόλου επισκόπου της πόλης. Ο ναός έχει πλήρως ανακαινιστεί από τον Δήμο και χρησιμοποιείται ως πολιτιστικό κέντρο. Πάντως είναι έτοιμη να δεχτεί τους πιστούς όποτε οι καιροί το επιτρέπουν. Οι Αρχάγγελοι στις τοιχογραφίες στέκουν παραστάτες και φύλακες, να βλέπουν τα τωρινά και τα μελλούμενα χωρίς τα χαρακτηριστικά των προσώπων τους που έχουν κακόβουλα καταστραφεί. Και είναι πίσω από τις εικόνες και τα χρώματα ζωντανοί, δίκαιοι κριτές και τιμωροί εκείνων που αδικούν.

Άκρο αριστερά Χριστόδουλος Χατζηχριστοδούλου. Στο μέσον μέλη του Δ.Σ. του Συνδέσμου Μικρασιατών Κύπρου(ΣΜΚ). Άκρο δεξιά Στέλιος Στυλιανού. (ΦΩΤΟ: Α. Βικέτος)

Κυρίες και κύριοι,

«Η γης δεν έχει κρικέλια -για να την πάρουν στον ώμο και να φύγουν- μήτε μπορούν, όσο κι’ αν είναι διψασμένοι – να γλυκάνουν το πέλαγο, με νερό μισό δράμι – και τούτα τα κορμιά – πλασμένα από ένα χώμα που δεν ξέρουν, έχουν ψυχές» (Γ. Σεφέρης, Σαλαμίνα της Κύπρου).

Φιλώ τα χέρια που έγραψαν ιστορία, που σμίλεψαν τους λίθους που μας έδωσαν τη Μικρά Ασία και ευχαριστώ για τη μεγάλη προσφορά!

*Ομιλία του Δρ. Χριστόδουλου Χατζηχριστοδουλού στα εγκαίνια της έκθεσης φωτογραφίας, που οργάνωσαν ο ΣΜΚ και ο Δήμος Στροβόλου. ΦΩΤΟ:  Στέλιος Στυλιανού)