Άγιος Θεόδωρος( Kilise Camii) στην Πόλη.-Ένα σπουδαίο μνημείο των αρχών του 12ου αιώνα

Του Δρος Αντωνίου Χατζόπουλου

Κεκρυμμένη, καίτοι επάνω λόφου κειμένη (πλαγιές του γ’ λόφου της Πόλης) και σε μικρή απόσταση από το ιερὀ Αγίασμα του Βεφά δεσπόζει η Εκκλησία του Αγίου Θεοδώρου/νυν τέμενος Kilise Camii (=Τζαμί- Eκκλησία), ή Molla Gürani Camii.  Μετετράπη σε τέμενος αμέσως μετά την Άλωση. Το σπουδαίο αυτό μνημείο των αρχών του 12ου αιώνα με αρχιτεκτονική της εποχής των Κομνηνών παρουσιάζει εκπληκτικές αρχιτεκτονικές ομοιότητες με την Μονή Παντοκράτορος (Zeyrek Camii), την Μονή   Κυριώτισσας (Kalendrhane Camii), αλλά και με την Μονή της Χώρας (Kahriye Camii). Στα μνημεία αυτά, όπως είναι φυσικό διασώζονται κίονες, δάπεδα και διάφορα άλλα υλικά αρχαιοτάτων εποχών. 

Δεν είναι γνωστό σε ποιόν Άγιο  Θεόδωρο έχει αφιερωθεί, το δε μνημειώδες έργο «Κωνσταντινιάς» αναφέρει ότι στην περιοχή αυτή υπήρχε η Εκκλησία του Αγίου Θεοδώρου του Κλαυδίου, δίχως περαιτέρω στοιχεία [Κωνσταντινιάς παλαιά τε και νεωτέρα : ήτοι περιγραφή Κωνσταντινουπόλεως. Απ’ αρχής μέχρι του νυν καθιστορούσα γενικώς τα της Πόλεως ταύτης τας πέριξ αυτής τοποθεσίας, τας τε αντιπροσώπους δύω παραλίας των Στενών του Βοσπόρου, και τας παρακειμένας νήσους τη Πόλει ταύτη / Συνταχθείσα παρά ανδρός φιλολόγου και φιλαρχαιολόγου. Εν Κωνσταντινουπόλει σελ. 41].

Ο Άγιος Θεόδωρος ευρίσκεται σε σχεδόν ακατοίκητη περιοχή και οι επισκευές των τελευταίων ετών ανέδειξαν το κάλος του μνημείου. Είναι εκπληκτική η γεωγραφική εγγύτητα των Μονών και Εκκλησιών στην παλιά και εντός των τειχών Κωνσταντινούπολη.

Ο ναός αυτός του Αγίου Θεοδώρου είναι σε απόσταση αναπνοής από την Μονή Παντοκράτορος και από την Εκκλησία της Παναγίας Κυριώτισσας και από το προαναφερθέν Αγίασμα του Βεφά (Ιερά Σταυροπηγιακή Μονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου], πόλος έλξης σήμερα  πολυάριθμων επισκεπτών την 1η εκάστου μηνός. Αλλά το ίδιο ισχύει και με τις περισσότερες  Μονές, επί παραδείγματι η Μονή Στουδίου (İmrahor Camii), η Μονή Θεοτόκου Περιβλέπτου (νυν Αρμενική Εκκλησία/Sulu Manastır) και η Μονή Αγίου Ανδρέου εν Κρίσει (Koca Mustafa Paşa Camii) βρίσκονται σε πολύ μικρή απόσταση μεταξύ των. Άξιο αναφοράς είναι και το γεγονός ότι οι περισσότερες  ιστορικές Μονές της Πόλης είναι εντός των τειχών: Περίβλεπτος, Ανδρέας εν Κρίσει, Μονή Γαστρίων (Sancaktar Hayrettin Camii) , Μονή Στουδίου, Μονή Ᾱγίου Γεωργίου Μαγγάνων, Μονή Λιβός (Fenari İsa Camii), Μονἠ Παμμακαρίστου (Fethiye Camii), Μονή Παντοκράτορος κ.ἀ.

Έτσι ίσως εξηγείται και η μεγάλη επιρροή τους -σε πολλές ιστορικές περιόδους- στα της Βυζαντινής Αυτοκρατορικής διοίκησης και στα της Μ. Εκκλησίας. Οι ιστορικοί αυτοί ναοί σταδιακά μετετράπησαν σε τεμένη, κάποιοι αμέσως μετά την Ἀλωση και άλλοι κατά την διάρκεια των αιώνων. Πάντως αυτά τα απαράμιλλου κάλλους μνημεία της πίστεως αναδεικνύουν  μαζί με τα ιστορικά τείχη και τα ελάχιστα διατηρημένα σπίτια της βυζαντινής περιόδου το ιστορικό μεγαλείο της Βασιλευούσης  κατά την Βυζαντινή περίοδο. Από την άλλη, τα ιστορικά τεμένη που κτίστηκαν κατά την Οθωμανική περίοδο επίσης αναδεικνύουν το μεγαλείο της Αυτοκρατορίας αυτής και της πρωτευούσης της,  θα τολμούσα δε να πω  συμπερασματικώς   ότι όλα τα μεγάλα έργα τέχνης  της ανθρωπότητας  στηρίζονται  στην θρησκευτική πίστη.

Φωτογραφίες: Καλλιόπη Μεταξάκη