ΕΙΚΟΝΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΚΟΑΝ ΙΗΣΟΥ
Μητροπολίτου πρ. Χαλκηδόνος Ἀθανασίου
«Ἰησοῦς, τό Κοάν τοῦ άληθοῦς ἀνθρωπισμοῦ»
Ὁ θεολόγος N. Scholl εἰς τό ἔργον του «Πρός τί εἰσέτι Χριστιανισμός;» συζητᾶ διά τόν χωρισμόν ἀπό τοῦ Χρι στιανισμοῦ τοῦ ἀχύρου ἐκ τοῦ σίτου, τήν ἐγκατάλειψιν τοῦ ἀχύρου καί τήν ἀπασχόλησιν μέ τό καλόν διά τό μέλ λον. Πρός τούτοις καταδεικνύει τί εἰς τήν χριστιανικήν πίστιν εἶναι ἀξιόλογον καί βοηθητικόν εἰς τό ἄτομον, τήν ὁμάδα καί τήν κοινωνίαν.
Ἐρωτοῦν τί βλέπομεν εἰς τόν Χριστόν; Τόν Υἱόν τοῦ Θεοῦ, τόν ἀνθρώπινον Θεόν; Τόν θεϊκόν ἄνθρωπον; Τόν καλόν Ποιμένα; Τόν Σωτήρα; Τόν ἀνήσυχον; Τόν ἀνακαινιστήν; Τόν Προφήτην; Τόν φανατικόν; Τόν ἀποτυχόντα; Τόν ἀναστάντα; Οὐχί ὅμως μόνον οἱ Χριστιανοί ἔχουν πολλάς εἰκόνας τοῦ Χριστοῦ. Ὁ Schalom Ben-Chorin ἔβλεπε εἰς αὐτόν τόν «ἀδελφόν». Τό Κοράνιον ἀποκαλεῖ αὐτόν «Λόγον τοῦ Θεοῦ» καί «Πνεῦμα τοῦ Θεοῦ». Οἱ Ἰνδοί καί Βουδισταί ἔχουν τάς ἰδικάς των εἰκόνας τοῦ Ἰησοῦ καί ρίπτουν οὐχί σπανίως νέον φῶς εἰς τήν μορφήν του. Δι’ οὐχί ὀλίγους Βουδιστάς ὁ Ἰησοῦς εἶναι εἷς Bodhisattwa, ὁ ὁποῖος δέν ἐνδιαφέρεται διά τήν εὐτυχίαν τοῦ ἑαυτοῦ του ἀλλά τῶν ἄλλων, ἀπαλασσόμενος ἀπό τόν ἐγωκεντρισμόν καί ταυτιζόμενος μετά τῶν ἄλλων.
Ἐν τῇ ἐννοία ταύτη ὁ Ἰνδός καλλιτέχνης Satish Gupta (1947), ἐπηρρεασμένος ἐκ τοῦ Zen Βουδισμοῦ, ἀπέδωσεν εἰς τήν περίφημον παράστασιν τοῦ μωσαϊκοῦ τοῦ Ἰησοῦ τῆς Ἁγίας Σοφίας, τοῦ Παντοκράτορος, μίαν ἐντυπωσιακήν ὄψιν.
Ἡ ἰσχύς τοῦ Ἰησοῦ δέν εἶναι ἡ τῶν ἰσχυρῶν τοῦ κόσμου. Αὕτη φαίνεται καί εἰς τήν ἀφοσίωσιν του νά συγχωρεῖ ἀκόμη καί ἐπί τοῦ σταυροῦ τούς φονεῖς του.
Τό πορτραῖτον τοῦ Κυρίου ὑπό τοῦ Gupta εἶναι πλήρες σταυρῶν. Κάτι πρωτόγνωρον καί ἐντυπωσιακόν. Καί ὁ σταυρός δεικνύει εἰς τούς ἀνθρώπους, ὡς ὁ ὕμνος τῆς Φιλιπ. 2,6-11, ὅτι ὁ Ἰησοῦς δέν παρέμεινεν είς τήν Θείαν ὁμοιότητα ἀλλά ἐκένωσεν ἑαυτόν μέχρι θανάτου καί σταυροῦ.
Ὁ Gupta τονίζει τήν αὐτοκένωσιν ταύτην παραστατικῶς κενώνων τό πρόσωπον τοῦ Χριστοῦ καί προσδίδων εἰς τήν σιλουέτταν του τήν μορφήν τοῦ ἀνοικτοῦ κενοῦ κύκλου (Koan), ὡσάν νά πρόκειται περί ἑνός σχεδίου τοῦ συγκεκριμένου σουρρεαλισμοῦ. Τοῦτον τόν Ἰησοῦν ὁ Θεός ἀνύψωσεν εἰς Παντοκράτορα.[1]
Ἀλλά καί εἰς τήν Ὀρθόδοξον εἰκονογραφίαν ὁ Ἰησοῦς ἔχει διάφορα προσωνύμια ὡς Παντοκράτωρ, Ἐμμανουήλ, Καλός Ποιμήν, Μεγάλης Βουλῆς Ἂγγελος, Νυμφίος, Ζωοδότης, ὁ Ὤν, Παντεπόπτης, Ἀμνός, Ἑλκόμενος καί ἄλλα.
Ὁ Gupta παριστᾶ τόν Κύριον μετωπικῶς κατά το 1/3 ὡς ἕνα σκοτεινόν καί ἐκφοβίζοντα «ὄγκον» ἐπί ἑνός πλέγματος μετ’ἀπείρων σταυρῶν ἑλληνικοῦ τύπου, οἱ ὁποῖοι κατακλίνουν τά πάντα, τόν Ἰησοῦν καί τό βάθος τῆς εἰκόνας. Πράγματα μοναδικά καί λίαν ἐνδιαφέροντα εἰς τήν εἰκονογραφίαν τοῦ Ἰησοῦ μέ πλουσίαν εἰκονολογίαν, ἡ ὁποία συνδιάζει τό πρόσωπον τοῦ Σωτῆρος μέ τόν σταυρόν, τό κατ’ ἐξοχήν σύμβολον τοῦ Χριστιανισμοῦ καί φονικόν ὄργανον τοῦ Ἰησοῦ. Προσέτι δέ ἔχοντα καί διαθρησκειακήν ἔννοιαν καί συμβολήν.
Καί ἐδῶ πάλιν καταφαίνεται ἡ ἀγάπη τοῦ Zen πρός τό παράδοξον διά τῆς μορφῆς τοῦ Koan. Διότι ἐν τῷ Ἰησοῦ βλέπομεν τό Koan τοῦ ἀληθοῦς ἀνθρωπισμοῦ.
Οἱ σταυροί εὑρίσκονται ἐντός ὁρθογωνίου πλαισίου τοῦ πλέγματος ἰδίου πάχους.
Οὐδεμία εἰκονογραφική λεπτομέρεια ὑπάρχει είς τό πορτραῖτον, ἀλλά μόνον ἴχνη. Τό βάθος ἔχει χρῶμα καφεκίτρινον, τό δέ πλέγμα μετά τοῦ σταυροῦ βαθύ ἐρυθρόν. Τό πρόσωπον τοῦ Ἰησοῦ εἶναι ἐρυθρόν καί ἡ κόμη καφέ, τό δέ φωτοστέφανον χρυσίζον. Ἑντός δέ τῶν ὁρθογωνίων τοῦ σταυροῦ εὑρίσκονται μικραί ἀνταύγειαι, φωτειναί καί πυρέσσουσαι! Προσδίδουν δέ εἰς τήν εἰκόνα ὡς ὁ ὄγκος, καί τό χρῶμα της, τί τό ἐκφοβιστικόν, τό ἅγιον: Ἅγιος ὁ Θεός.
Ἡ γενική κυριαρχία τοῦ σταυροῦ ἐκφράζει τήν ἰσχύν καί σημασίαν αὐτοῦ διά τήν ζωήν κατά τό «Σταυρός ὁ φύλαξ πάσης τῆς οἰκουμένης, ἡ ὡραιότης τῆς Ἐκκλησίας».
Τίμιε Σταυρέ λύτρωσον τήν ἀνθρωπότητα ἐκ τῶν καταδυναστευόντων αὐτήν πολλῶν καί ποικίλων μαρτυρίων
Ἀμήν
[1] J.- P. Schmidt-Leukel, Das Koan wahren Menschseins, Publik-Forum 16 (2022) 40-41.
