ΚΑΡΤΕΡΟΥΜΕΝ

Του Ανδρέα Παπαχαραλάμπους*

Καθημερινά γινόμαστε μάρτυρες μιάς αντιπαλότητας μεταξύ κομμάτων, πολιτικών ιδεών, κοινωνικών στρωμάτων, αξιωμάτων και θεσμών.

Οι πολίτες καταντούν απλοί θεατές όπου κατά καιρούς χαίρονται και χειροκροτούν και κατά καιρούς κλαίνε. Δυστυχώς κάποιοι νόμιζαν ότι αυτά συνέβαιναν σε περιόδους καταδυνάστευσης αυτού του τόπου από τους Φράγκους, Ενετούς, Τούρκους και Άγγλους.

Γι’ αυτές τις περιόδους και τι δεν γράφτηκε. Ο μισός πληθυσμός υπέφερε και όλα τα ρίχναμε στον εχθρό και δικαιολογημένα. Το 1878 ο εχθρός που ήταν ο Τούρκος εκτοπίστηκε από τους Άγγλους, το δε 18% του πληθυσμού της Κύπρου ήσαν Οθωμανοί. Να σημειωθεί ότι μετά το 1571 συμμαχήσαμε με τους Τούρκους και σχεδόν ξεκληρίσαμε τους Μαρωνίτες. 

Η Κύπρος πέρασε στα χέρια των Βρετανών και από το 1914, κηρύχθηκε ως κτήση της Βρετανίας, ενώ από το 1925 ως το 1960 ως αποικία του Στέμματος. Λίγο μετά την έναρξη του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με κυβερνητικό διάταγμα, το καθεστώς της από βρετανικό προτεκτοράτο έγινε βρετανική κτήση.

Μέχρι την έλευση της αγγλοκρατίας, η Ένωση ήταν επιδίωξη λίγων μελών της Ελληνοκυπριακής ελίτ. Δύο σημαντικοί παράγοντες συνέβαλαν ώστε το ενωτικό κίνημα να ξεπεράσει το περιθώριο και να φουντώσει στην κυπριακή κοινωνία.

Αρχικά, η εκκλησία και οι τοκογλύφοι έχασαν αρκετά από τα προνόμια που απολάμβαναν επί οθωμανοκρατορίας και αντιμετωπίζονταν αρνητικά από τους Βρετανούς. Ξεκίνησε έτσι, ένας υπόγειος πόλεμος κατά της αγγλοκρατίας.

Όλα τα πιο πάνω είναι στοιχεία διαπλοκής και διαφθοράς πλην όμως υπήρχε «κοινός εχθρός». Ο δεύτερος λόγος ήταν η εμφάνιση ενός ρεύματος νέων ανθρώπων οι οποίοι μετέβαιναν για σπουδές στην Ελλάδα και επέστρεφαν στην Κύπρο με το όραμα της Ένωσης. Αρκετοί από αυτούς ήταν δάσκαλοι και μετέφεραν το πάθος τους στους νέους.

Οι Βρετανοί μάταια προσπαθούσαν να ξεκαθαρίσουν στους Ελληνοκύπριους ότι δεν επρόκειτο η Βρετανική Αυτοκρατορία να παραχωρήσει την Κύπρο στην Ελλάδα.

Δυστυχώς διαλέξαμε το πιο δύσκολο δρόμο και πήραμε την πιο δύσκολη απόφαση. Να τα βάλουμε με την πανίσχυρη Βρετανία και με μίαν Ελλάδα αδύνατη και κατακρεουργημένη. Εδώ ν’ αναφερθεί ότι την περίοδο του Α΄Παγκοσμίου Πολέμου, η Βρετανία προσέφερε στην Ελλάδα την παράδοση της Κύπρου με αντάλλαγμα στρατιωτική βοήθεια, η οποία όμως απορρίφθηκε.

Η οικονομική κατάσταση των αγροτών στις αρχές του 20^ου αιώνα ήταν δραματική. Οι αγρότες ήσαν έρμαια και των τοκογλύφων.

Το 1919 ο κυβερνήτης Μάλκομ Στήβνσον πήρε μέτρα για να προστατέψει τον πληθυσμό από την τοκογλυφία. Η άνοδος του ενωτικού κινήματος ανάμεσα στους Ελληνοκυπρίους διαμόρφωσε δύο ρεύματα, εκ των οποίων το ένα ήταν ανένδοτο υπέρ της Ένωσης, ενώ το άλλο ρεύμα υποστήριζε πως έπρεπε να τεθεί σε προτεραιότητα η βελτίωση των συνθηκών ζωής του λαού, θέματα παιδείας, φορολογίας και γεωργίας.

Η εκκλησία ασκούσε πίεση υπέρ της Ένωσης προσπαθώντας κάτω από Παγκύπρια Συνέλευση να αντιπροσωπεύει τους Ελληνοκυπρίους ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου.

Το 1925 ιδρύθηκε η Αγροτική Τράπεζα, θέση την οποία υποστήριζε το Κομμουνιστικό Κόμμα Κύπρου. Ο επόμενος Κυβερνήτης ήταν ο Ρόναλντ Στορς. Προσπάθησε να βοηθήσει τους  αγρότες αυξάνοντας τα κεφάλαια της Αγροτικής Τράπεζας.

Το 1929 διοίκησε προσωρινά ο Νίκολσον περίοδος η οποία ήταν γεμάτη από συγκρούσεις του Κυβερνήτη με τους εκπροσώπους της Ελληνοκυπριακής μεγαλοαστικής τάξης, τοκογλύφους και γαιοκτήμονες τους οποίους χαρακτήριζε παράσιτα και διεφθαρμένους.

Από τις αρχές του 20^ου αιώνα ο εθνικισμός αναπτυσσόταν ανάμεσα στους Τουρκοκύπριους, λόγω των διωγμών που υφίσταντο οι Τούρκοι σε χώρες της πρώην οθωμανικής αυτοκρατορίας, νόμιζαν πως αυτή θα ήταν η δική τους μοίρα, αν ενωνόταν η Κύπρος με την Ελλάδα. 

Τον Οκτώβριο του 1931 ξέσπασαν στην Κύπρο σοβαρά επεισόδια, τα οποία έμειναν στην ιστορία με το όνομα «Οκτωβριανά». Με ηγέτη αρχικά τον Μητροπολίτη Κιτίου Νικόδημο Μυλωνά, μια πορεία πέντε χιλιάδων Ελληνοκυπρίων κατέληξε στο κυβερνείο το οποίο και πυρπόλησαν. Το κομμουνιστικό κόμμα σύντομα συντάχθηκε με τους διαδηλωτές.

 Ο Κυβερνήτης της Κύπρου Battershill στη περίοδο 1939 έως 1949 σχεδίασε φιλελεύθερες μεταρρυθμίσεις. Οργάνωσε δημοτικές εκλογές, κατάργησε τον νόμο του 1931 για την απαγόρευση συναθροίσεων άνω των πέντε ατόμων.

Οι κομμουνιστές προσπάθησαν να οργανώσουνε και τους φτωχούς αγρότες στα χωριά, όμως οι πλούσιοι αγρότες αντέδρασαν και σχημάτισαν την Παναγροτική Ένωση Κύπρου η οποία αιματοδότησε αργότερα την ΕΟΚΑ. Το 1941 υπό τον Πλουτή Σέρβα το Κ.Κ.Κ. μετασχηματίστηκε σε ΑΚΕΛ.

Το 1946, οι ελληνοκύπριοι δημιούργησαν νέα αποστολή προς το Λονδίνο με επικεφαλής τον μητροπολίτη Λεόντιο για να προωθήσουν τον σκοπόν της Ένωσης.

Το 1947 η Βρετανία ανακοίνωσε πως η Ινδία θα γινόταν ανεξάρτητη και πως το ίδιο θα συνέβαινε και με την Αίγυπτο. Ο μητροπολίτης Κυρηνείας Μακάριος ήταν εναντίον της Ένωσης και ο Λεόντιος υπέρ της Ένωσης.

Κριτήριο του υπέρ ή κατά ήταν το τυχόν αποτέλεσμα του εμφυλίου πολέμου στην Ελλάδα. Στην μετέπειτα πορεία και μετά το 1949 το στόχο της Ένωσης το διεκδικούσαν η εκκλησία και το ΑΚΕΛ με Γενικό Γραμματέα τον Εζεκία Παπαϊωάννου.

Σε αντιπερισπασμό η εκκλησία και για να έχει το πάνω χέρι για την Ένωση οργάνωσε δημοψήφισμα γνωστό ως Ενωτικό Δημοψήφισμα. Το δημοψήφισμα διεξήχθη στις 15 Ιανουαρίου 1950.

Η αντίδραση των Τουρκοκυπρίων ήταν έντονη. Ζήτησαν από τον Κυβερνήτη να ακυρωθεί το δημοψήφισμα, ενώ στις 12 Δεκεμβρίου πραγματοποίησαν μια μεγάλη συγκέντρωση η οποία έφερε κοντά αντίπαλα πολιτικά κόμματα των Τουρκοκυπρίων. Το σύνθημα των Τουρκοκυπρίων ήταν πως «η Κύπρος είναι Τούρκικη».

Δημιουργήθηκαν δύο αποστολές Ελληνοκυπρίων για να κάνουν γνωστό το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος, μια αποστολή από την Εθναρχία σε χώρες της Δύσης και άλλη από το ΑΚΕΛ προς χώρες του ανατολικού μπλόκ.

Εν τω μεταξύ, ήδη οι προετοιμασίες για αντάρτικο πόλεμο είχαν ξεκινήσει. Ο Αβέρωφ προειδοποίησε τον Μακάριο πως, αν αναλάμβανε τέτοιο αγώνα, οι Έλληνες της Κωνσταντινούπολης θα πλήρωναν το τίμημα, αλλά ο Μακάριος του απάντησε πως αυτοί ήταν καταδικασμένοι έτσι και αλλιώς.

Το 1958 εμφανίστηκε η διακοινοτική βία ανάμεσα σε Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους. Παρά το ότι το 1959 με τις συμφωνίες Ζυρίχης συμφωνήθηκε η ίδρυση ενός ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΟΥ ΔΙΚΟΙΝΟΤΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ.

Οι στίχοι του Δημήτρη Λιπέρτη έχουν την διαχρονικότητά τους. «Καρτερούμε μέραν νύχταν, να φυσήσει ένας αέρας, στουν τον τόπο πο’ ν καμμένος τζι’ εν θωρεί ποττέ δροσιάν». Ενώ επικαλείται ο ποιητής σε άλλον στίχον «για να φέρει στον καθένα δροσιάν τζιαι ποσπασιάν», ίσως να μην ανέμενε ότι από μόνοι έχουμε ποσπαστεί.

*Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους/ ΦΩΤΟ: polignosi.com