«Ο χρόνος στέκεται, εμείς περνάμε»

Η μόνη επιτυχία

Ο Ραούφ Ντενκτάς μέχρι τουλάχιστον το 1996 θεωρούσε ότι δεν υπήρχε θέμα περιουσιακού. Η λύση θα προερχόταν, όπως έλεγε, μέσα από συνοριακή διευθέτηση, απότοκο της οποίας θα ήταν η υπογραφή μιας συμφωνίας. Αυτό υπονοούσε ότι η περιουσία των Ε/Κ στο βόρειο τμήμα θα έμενε στα χέρια του τ/κ κράτους και η περιουσία των Τ/Κ στο νότιο τμήμα στα χέρια του ε/κ κράτους.

Η λογική άλλαξε με την απόφαση Τιτίνα Λοϊζίδου vs Τουρκία, όταν το ΕΔΑΔ έκρινε ότι το δικαίωμα ιδιοκτησίας δεν χάνεται ποτέ για τον νόμιμο ιδιοκτήτη. Σε αυτό συνέτεινε η όλο και μεγαλύτερη αποδοχή μιας λύσης Ομοσπονδίας, με ευδιάκριτο πλέον το σενάριο αυτή η λύση να λειτουργήσει εντός της ΕΕ με βασικές κατευθυντήριες γραμμές τις ελευθερίες διακίνησης, εργασίας και εγκατάστασης σε όλο το έδαφος της Κύπρου. Ακολούθησαν και άλλες αποφάσεις όπως η απόφαση Αποστολίδης vs Όραμς και η απόφαση Δημόπουλος vs Τουρκία το 2010. Η απόφαση Όραμς στις 19 Ιανουαρίου 2010, όπως και σήμερα η υπόθεση Αφίκ, είχε επιπτώσεις στο μάρκετινγκ των πωλήσεων στα κατεχόμενα. Δημιούργησε τότε και δημιουργεί σήμερα μέσα από τη δημοσιότητα μια ανασφάλεια στους επενδυτές σε ό,τι αφορά τη σταθερότητα της επένδυσής τους. Λογικά και τότε και σήμερα περιορίζεται σημαντικά η τάση αγοραπωλησιών επαύλεων από ξένους, προκαλώντας ταυτόχρονα οικονομικά προβλήματα στις τουρκικές κατασκευαστικές εταιρείες. Πόσο θα μπορούσε να κρατήσει αυτή η συγκράτηση; Το άνοιγμα των Βαρωσίων και κυρίως η οικοδόμηση της νέας πόλης στο Τρίκωμο ειδικά για ξένους δείχνουν ότι οι αποφάσεις δικαστηρίων ξεχνιούνται γρήγορα αν δεν εκμεταλλευτεί κάποιος το πολιτικό μομέντουμ που δημιουργούν. Μια νομική νίκη μπορεί να προκαλέσει μια ανατροπή, μια επιτυχία σε ό,τι αφορά την αμφισβήτηση του status quo, αλλά ο χρόνος εκμετάλλευσής της είναι περιορισμένος. Μπορεί η κατάσταση να αλλάξει και μάλιστα σύντομα μέσα από μια άλλη νομική απόφαση ή δημιουργία νέων στρατιωτικών και πολιτικών τετελεσμένων.

Η νίκη

Η Τιτίνα Λοϊζίδου κέρδισε στις 18 Δεκεμβρίου 1996 προσφυγή κατά της Τουρκίας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Με τη νίκη της αυτή εξασφάλισε αποζημίωση για στέρηση περιουσίας καθώς και το δικαίωμα της επιστροφής της περιουσίας της, που έχασε κατά τη διάρκεια της τουρκικής εισβολής στην Κύπρο. Η απόφαση υπέρ της Τιτίνας σίγουρα άνοιξε τον δρόμο στα υπόλοιπα θύματα της τουρκικής εισβολής για προσφυγή στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Κάποιοι δικηγόροι τότε έτριβαν τα χέρια τους από ικανοποίηση αφού χιλιάδες πολίτες έναντι σοβαρού αντιτίμου κινήθηκαν νομικά, για «να γονατίσουν» αν μη τι άλλο, όπως τους λέχθηκε, την Τουρκία οικονομικά. Ούτε αυτό το πέτυχαν δυστυχώς ούτε η Τουρκία επέστρεψε την περιουσία τους πίσω αφού δεν εφάρμοσε την απόφαση του ΕΔΑΔ. Το Κυπριακό εξάλλου δεν θα μπορούσε να λυθεί μέσω της εφαρμογής δικαστικών αποφάσεων ακόμα και του ΕΔΑΔ. Αυτό σήμερα το γνωρίζουμε πολύ καλύτερα μετά την απόρριψη των χιλιάδων ε/κ προσφυγών κατά της Τουρκίας πριν το 2010.

Πολιτική

Τι πέτυχε η απόφαση για την Τιτίνα; Παρήγαγε κάποια σταθερά πολιτικά αποτελέσματα. Παρά την άρνηση της Τουρκίας να συμμορφωθεί με την υπόδειξη να επιστρέψει την περιουσία στην κ. Λοϊζίδου, η απόφαση αυτή εμβολίασε όλα τα σχέδια λύσης που ακολούθησαν. Επηρέασε καταλυτικά τις διαπραγματεύσεις στο Κυπριακό στη συνέχεια, κυρίως στα κεφάλαια του περιουσιακού και της ελεύθερης διακίνησης πολιτών σε ολόκληρη την επικράτεια της Κύπρου μετά τη λύση. Συγκεκριμένα η απόφαση, όπως ήδη αναφέραμε, επέβαλε στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων την αρχή ότι η περιουσία των Ε/Κ προσφύγων δεν μπορεί να τους αποστερηθεί οδηγώντας έτσι τους συνομιλητές στο Κυπριακό να αναζητήσουν και άλλες θεραπείες σε ό,τι αφορά το περιουσιακό.

Δημόπουλος

Η απόφαση Δημόπουλος το 2010 δεν αμφισβήτησε επίσης το δικαίωμα ιδιοκτησίας, αλλά έστειλε ένα μήνυμα στους Ελληνοκύπριους νομομαθείς και κυρίως νομικιστές. Αποφάνθηκε ότι, πέρα από την αποκατάσταση της περιουσίας, ως αποτελεσματικές θεραπείες θα μπορούσαν να ήταν επίσης η ανταλλαγή περιουσίας και η αποζημίωση. Δηλαδή ένας Τ/Κ που ζούσε σε σπίτι Ε/Κ στην Κερύνεια, αν συνέτρεχαν μια σειρά συγκεκριμένοι λόγοι, θα μπορούσε, αντί να επιστρέψει το σπίτι, να δώσει ένα οικόπεδο στη Λεμεσό ως αντάλλαγμα. Προς αυτή την κατεύθυνση το ΕΔΑΔ αποφάσισε το 2010 να δημιουργήσει μια Επιτροπή Αποζημιώσεων υπό την εποπτεία της Τουρκίας. Έκρινε ότι «η Επιτροπή Αποζημιώσεων αποτελεί μία αποτελεσματική θεραπεία για τους Ε/Κ που επιθυμούν να αποζημιωθούν από την Τουρκία για τις περιουσίες τους που βρίσκονται στο βόρειο μέρος του νησιού. Η Επιτροπή Αποζημιώσεων μπορεί να εξετάζει απαιτήσεις για επαναφορά, αποζημιώσεις και ανταλλαγή, σύμφωνα με τις πρόνοιες του Νόμου 67/2005. Σκοπός της είναι να ικανοποιήσει τις νόμιμες απαιτήσεις των Ελληνοκυπρίων ιδιοκτητών ακινήτων περιουσιών οι οποίες βρίσκονται στη βόρεια Κύπρο χωρίς να επηρεάζει αρνητικά τα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων».

Ο χρόνος

Τι μήνυμα μάς στέλνει η απόφαση Δημόπουλος; Μάλλον ότι μετά τα δημοψηφίσματα του 2004 και τη διάσκεψη στο Κραν Μοντανά, μετά από 50 χρόνια από την εισβολή ο χρόνος επιβάλλει τα δικά του δεδομένα. Το κατέγραψε κάπου και η απόφαση Δημόπουλος είναι δε σήμερα κεκτημένο των συνομιλιών. Ένας Ε/Κ που είναι σήμερα 55 ετών και έζησε στο σπίτι του πατέρα του στην Κερύνεια τα πρώτα 5 χρόνια της ζωής του έχει περισσότερα δικαιώματα σε αυτό το σπίτι από έναν Τ/Κ που ζει εκεί τα τελευταία 50 χρόνια; Το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΑΔ) αποφάσισε ότι δεν έχει. Τα Ηνωμένα Έθνη τα τελευταία 20 χρόνια μάς λένε το ίδιο. Το σπίτι ανήκει στον Ε/Κ αλλά υπάρχουν και άλλες θεραπείες, όπως η ανταλλαγή και η αποζημίωση. Το ίδιο παραδέχονται και μερικές χιλιάδες Ε/Κ οι οποίοι πήγαν στον βορρά και πωλήσαν τις περιουσίες τους σε Τούρκους επιχειρηματίες.

Ο χρόνος δυστυχώς είναι σκληρός και αμείλικτος για όσους δεν τον αξιοποιούν, για όσους τον περιφρονούν. Οι σημερινές μας κινήσεις και τα νομικά μέτρα που παίρνουμε σε σχέση με την κατάσταση στο Τρίκωμο θα μπορούσαν να φρεσκάρουν λίγο τις διατάξεις για το περιουσιακό στο πλαίσιο ενός σχεδίου λύσης. Διατάξεις τις οποίες σκόπιμα οι Τ/Κ θέλουν να ξεχάσουν. Τα νομικά μέτρα από μόνα τους -αν μείνουμε έως εκεί- δεν παράγουν πολιτικές λύσεις. Απεναντίας η κόπωση οδηγεί σε αποφάσεις απεγκλωβισμού ακόμα και από αυτούς που πίστεψαν στα δίκαια αιτήματα των Ελληνοκυπρίων. Στις 22 Σεπτεμβρίου 2022 η Επιτροπή Αναπληρωτών Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης αποφάσισε να τερματίσει τη διαδικασία επιτήρησης και επίβλεψης του Συμβουλίου στην εφαρμογή της Απόφασης του ΕΔΑΔ, αναφορικά με την ιδιωτική προσφυγή της Τιτίνας Λοϊζίδου κατά της Τουρκίας. Η Επιτροπή Υπουργών, μετά από πολλά χρόνια που συζητείτο, επέλεξε να κλείσει την επιτήρηση της απόφασης, διότι, όπως αποφάνθηκε, υπάρχει το ένδικο μέσο της “επιτροπής αποζημιώσεων” στα κατεχόμενα», το οποίο μπορεί να δώσει κατάλληλες θεραπείες στο θέμα του περιουσιακού. Τι σημαίνει αυτό; Στην πράξη η Τουρκία ελέγχει πλέον τον χρόνο στο περιουσιακό και εν γένει στο Κυπριακό. Μπορεί να εξετάζει μια αίτηση τον χρόνο! Πού οδηγούμαστε, αλήθεια; «Πλανώμαστε όταν λέμε ότι ο χρόνος περνάει. Ο χρόνος στέκεται, εμείς περνάμε». Ταλμούδ (Ιουδαϊκή Διδασκαλία).