Η Ιστορία επαναλαμβάνεται σαν φάρσα… δύο φορές

Του Μἀριου Καμχή*,

Protagon.gr

Ο Πάολο Βερονέζε γεννήθηκε στη Βερόνα εξ ου και το παρατσούκλι του, Βερονέζε. Ο πατέρας του ήταν ένας τεχνίτης πετράς και η μητέρα του η νόθος κόρη ενός ευγενούς με το όνομα Κάλιαρι, όνομα που ο καλλιτέχνης υιοθέτησε το 1550. Ο Βερονέζε μετακόμισε στη Βενετία στις αρχές της δεκαετίας 1550 όπου και έμεινε μέχρι το τέλος της ζωής του, ως ένας από τους πιο σπουδαίους ζωγράφους του 16ου αιώνα. Το 1573 το τάγμα των μοναχών των Αγίων Τζιοβάνι και Πάολο του ανέθεσε να ζωγραφήσει το Μυστικό Δείπνο. Το έργο διαστάσεων 12χ 5 μέτρα, ένα από τα καλλίτερα και πιο εντυπωσιακά έργα του καλλιτέχνη, βρίσκεται σήμερα στην Gallerie dell’ Accademia στη Βενετία για την απόλαυση των επισκεπτών της πόλης. 

Δεν ήταν όμως όλα ρόδινα. Κάποια στιγμή αρμόδιοι της Ιεράς Εξέτασης είδαν το έργο και ανατρίχιασαν. Φώναξαν αμέσως το Βερονέζε και τον ρωτήσανε πώς μπόρεσε να κάνει μια τέτοια ιεροσυλία. Ο Ιησούς περιβάλλεται εκτός από τους Απόστολους και από γερμανούς στρατιώτες, έναν γελωτοποιό, έναν σκύλο, και όλα αυτά με χρώματα που δεν αρμόζουν στην ιερότητα του έργου. Remaining Time-0:00 Fullscreen Mute Έχουν ευτυχώς κρατηθεί πρακτικά από αυτή τη συνάντηση. Τι γυρεύουν οι δυο Γερμανοί στρατιώτες που πιστεύουν σε άλλη εκκλησία; Ο Βερονέζε τους εξήγησε ότι οι ζωγράφοι όπως και οι ποιητές και οι τρελοί παίρνουν κάποιες ελευθερίες. Όλα αυτά τα στοιχεία ήταν απαραίτητα για την ισορροπία του πίνακα, μορφολογική και χρωματική. Και ο γελωτοποιός με τον παπαγάλο; Για διακόσμηση, απάντησε ο Βερονέζε, και αυτός δίπλα στον Αγιο Πέτρο; Τι κάνει; έχει ένα πιρούνι και καθαρίζει τα δόντια του; Οταν υπάρχει ένα κενό στον πίνακα το συμπληρώνω με μορφές, όπως νομίζω καλύτερα, απαντά ο Βερονέζε. Σου ζήτησε κάποιος να βάλεις γερμανούς, γελωτοποιούς κλπ. στον πίνακα; Όχι κύριε ήταν ένα μεγάλο έργο με δυνατότητες για πολλά σχήματα; Και έκανα ότι καλύτερο μπορούσα. Οι Ιεροί Εξεταστές φαίνεται πως δεν πείστηκαν και διέταξαν το Βερονέζε να πάει σπίτι του και σε τρεις μήνες να τους φέρει το έργο με τις πρέπουσες αλλαγές και με δικά του έξοδα. Ο Βερονέζε έφυγε και επέστρεψε απλώς με ένα καινούριο τίτλο: «Γιορτή στο σπίτι του Λεβή». Η Ιερά εξέταση το δέχτηκε, ω του θαύματος, γιατί φαίνεται ότι υπήρχε μια σχετική αναφορά στη Βίβλο για μια τέτοια γιορτή. Το 2024, δηλαδή 450 χρόνια αργότερα, όλες οι χριστιανικές εκκλησίες, Καθολικοί, Ορθόδοξοι, Προτεστάντες, Ευαγγελιστές, αλλά και απλοί χριστιανοί ξεσηκώθηκαν εναντίον μιας ζωντανής αναπαράστασης ενός έργου που θύμιζε, λένε, το Μυστικό Δείπνο του Λεονάρντο Ντα Βίντσι (που θα μπορούσε να είναι και οποιοσδήποτε άλλος Μυστικός Δείπνος από τους πολλούς που έχουν ζωγραφιστεί), στα πλαίσια των εορτασμών της εναρκτήριας τελετής των Ολυμπιακών Αγώνων στο Παρίσι. Η κριτική επικεντρώθηκε σε μια σκηνή στην οποία συμμετείχαν χορευτές, drag queens και ένας DJ σε πόζες που θύμιζαν απεικονίσεις του Μυστικού Δείπνου. 

Η Καθολική Εκκλησία της Γαλλίας (ενός λαϊκού κράτους) δήλωσε «σκεφτόμαστε όλους τους Χριστιανούς σε όλες τις ηπείρους που έχουν πληγωθεί από αυτές τις σκηνές». Καθολικές ομάδες και Γάλλοι επίσκοποι καταδίκασαν αυτό που θεώρησαν «σκηνή χλευασμού και εμπαιγμού του χριστιανισμού». Ο Ζαν-Λικ Μελανσόν, ηγέτης του αριστερού γαλλικού κόμματος «Ανυπότακτη Γαλλία», διαφώνησε με την κοροϊδία του «Χριστιανικού» Μυστικού Δείπνου. Αλλά και ο Αιγύπτιος Αλ Αζάρ, επικεφαλής των Σουνι Μουσουλμάνων καταδίκασε τις προσβλητικές σκηνές του Ιησού Χριστού στην εναρκτήρια τελετή των Ολυμπιακών Αγώνων. Την εναρκτήρια παρέλαση της Παρασκευής, οργάνωσε ο καλλιτεχνικός διευθυντής και θεατρικός σκηνοθέτης Τομά Ζολί. Συμμετείχε ο γάλλος ηθοποιός Φιλίπ Κατρίν, ο οποίος εμφανίστηκε σχεδόν γυμνός και βαμμένος μπλε ως Διόνυσος, ο έλληνας θεός του κρασιού και της ηδονής. Ο Τομά Ζολί διέψευσε, κάπως καθυστερημένα, ότι είχε εμπνευστεί από τον Μυστικό Δείπνο. Ο Διόνυσος που φτάνει στο τραπέζι, είναι ο θεός της γιορτής. Η ιδέα ήταν να κάνουμε ένα μεγάλο παγανιστικό πάρτι που συνδέεται με τους θεούς του Ολύμπου, Όλυμπος, Ολυμπιακό πνεύμα…» δήλωσε ο Ζολί. Ήθελα μια τελετή που φέρνει τους ανθρώπους κοντά, που συμφιλιώνει, αλλά και μια τελετή που επιβεβαιώνει τις δημοκρατικές μας αξίες της ελευθερίας, της ισότητας και της αδελφοσύνης». Η έμπνευσή μου είπε δεν ήταν σε καμία περίπτωση ο «Μυστικός Δείπνος». Ήταν το «Συμπόσιο των Θεών» του φλαμανδού καλλιτέχνη Jan van Biljer. Αναπαριστά το γάμο του Πηλέα και της Θέτιδας, ζωγραφίστηκε το 1635 και βρίσκεται στο μουσείο Magnin στην πόλη Ντιζόν.

Στον πίνακα (επάνω) πρωταγωνιστεί μεν ο Βάκχος-Διόνυσος, αλλά ένα από τα κεντρικά πρόσωπα είναι και ο Ιησούς. Δεν τον εντόπισε κανείς; Άλλοι βέβαια ισχυρίστηκαν ότι δεν είναι ο Χριστός αλλά ο Θεός του φωτός Απόλλων, εξ ου και το φωτοστέφανο. Έτσι όμως ηρέμησαν τα πράγματα και ο κόσμος πλέον ασχολείται με τους αγώνες και τα μετάλλια. Αγώνες στους οποίους όμως κυριαρχούν υπερβολικά οι οπαδικές φωνές ακόμα και στα λεγόμενα ήρεμα αγωνίσματα, αν υπάρχουν τέτοια. Η τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων προσπάθησε να εκφράσει την πολυπλοκότητα και την κατακερματισμένη πραγματικότητα της σημερινής εποχής και πιο συγκεκριμένα της σύγχρονης Γαλλίας και να παρουσιάσει γεγονότα της γαλλικής Ιστορίας, χωρίς λογοκρισίες και εξωραϊσμούς. Κάποιοι θίχτηκαν από τον αποκεφαλισμό της Μαρίας Αντουανέττας. Όμως έγινε. Αν μας άρεσε ή όχι η τελετή έναρξης είναι ένα προσωπικό θέμα. Κάποιοι είπαν ότι απευθυνόταν μόνο στις ελίτ και όχι στο ευρύτερο παγκόσμιο κοινό που δεν καταλαβαίνει τέτοια πράγματα. Πάρα πολλά έργα τέχνης της μοντέρνας και ακόμα περισσότερο της σύγχρονης τέχνης είναι τουλάχιστον ακατανόητα για τον μη μυημένο θεατή. Πώς να εξηγήσει κανείς, για παράδειγμα, τα έργα του Τζάκσον Πόλοκ, πριν από 75 χρόνια. Να τα αποκλείσουμε από τα Μουσεία; Βέβαια οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι κατεξοχήν αθλητικό γεγονός και όχι καλλιτεχνικό. Ως αθλητικό απευθύνεται στο παγκόσμιο κοινό ανεξαρτήτως καλλιτεχνικής παιδείας και ως τέτοιο θα περιμέναμε αριστεία στην οργάνωση. Στον τομέα αυτό οι Γάλλοι τα έκαναν λίγο έως πολύ θάλασσα. Σαν πίνακα του Πόλοκ. Μήπως δεν τους νοιάζει; Τι να πρωτοαναφέρουμε: – Τον υποτίθεται «καθαρό» Σηκουάνα, που κολύμπησε υπερήφανη πρώτη η Δήμαρχος, αλλά υποχρέωσε την Βελγική ομάδα του τριάλθου σε αποχώρηση διότι οι αθλήτριες που κολύμπησαν εκεί κατέληξαν στο νοσοκομείο με e coli – Την ύψωση της Ολυμπιακής σημαίας ανάποδα; – Τα χάρτινα κρεββάτια του Ολυμπιακού χωριού, παντελώς ακατάλληλα, που ανάγκασε πολλούς αθλητές και αθλήτριες να βρουν καταφύγιο σε ακριβά ξενοδοχεία για να είναι ξεκούραστοι (ες) την επόμενη μέρα. – Τον χρυσό ολυμπιονίκη της κολύμβησης Thomas Ceccon που προτίμησε να κοιμηθεί κατάχαμα σε πάρκο, διότι το δωμάτιό του δεν είχε κλιματισμό; – Την Ολυμπιακή φλόγα που δεν είναι φλόγα αλλά υδρατμοί και led φωτάκια, ενώ η πραγματική φλόγα φυλάσσεται κρυμμένη σε ένα γυάλινο κουτί στους κήπους του Κεραμεικού όπου δεν την βλέπει κανείς – Την τιμωρία των επίσημων αρχηγών κρατών, που έγιναν μουσκίδι διότι κανείς δεν σκέφτηκε (λες και στο Παρίσι δεν βρέχει ποτέ), να κατασκευάσει ένα στέγαστρο, πάνω από την εξέδρα των επίσημων αλλά και γιατί όχι πάνω από την εξέδρα αυτών που πλήρωσαν υπέρογκα ποσά για να δουν live τις εναρκτήριες εκδηλώσεις, δηλαδή μερικά καραβάκια απλά να αρμενίζουν στον Σηκουάνα. Τα παραπάνω, τα μετάλλια της κάθε χώρας και τα ρεκόρ θα μείνουν στη μνήμη του παγκόσμιου κοινού και όχι ο πίνακας, η τέχνη και το όνομα του αγνώστου Φλαμανδού καλλιτέχνη Jan van Biljer. * Ο Μάριος Καμχής είναι πρώην στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, πρώην πρόεδρος της ΜΟΔ α.ε.

*Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους/ Πηγή: Protagon.gr