Αντιχάρισμα στον Takey Crist

Του Μάριου Ευρυβιάδη*

Ο αμερικανός κυπριακής καταγωγής Takey Crist (στην φωτογραφἰα επάνω στα δεξιά)  χάρισε, κυριολεκτικά, το μισό μέρος της ζωής του αγωνιώντας και αγωνιζόμενος για τον τόπο των γονιών του και προστατεύοντας την πολιτιστική κληρονομιά της Κύπρου.

Ο Takey γεννήθηκε το 1933 στην Νέα Υόρκη από γονείς μετανάστες, τον Χαράλαμπο  (Χάρη)   Χριστοφίδη από την Αμμόχωστο  και την Ειρήνη Σιέκερη από το Πέλλα Πάις. (Το καταγραμμένο γενεαλογικό   δέντρο της οικογένειας- γραμμένο στα Αγγλικά- απαριθμεί πάνω από 350 άτομα και αρχίζει με τους Κώστα Σιέκερη και την Κατίνα Σιεκέρσαββα. Πηγή: Από την Κύπρο στην Κομητεία ´Ονσλοου της Βόρειας Καρολίνας, Εκδόσεις Παν, 2005).

Ο Takey μεγάλωσε στη πόλη Jacksonville της Κομητείας Onslow της Πολιτείας της North Carolina. Η οικογένεια του μετακόμισε εκεί το 1941, όταν η Αμερική μπήκε στον Β´ΠΠ και ίδρυσε εκεί  μια από τις μεγαλύτερες βάσεις πεζοναυτών στη χώρα (Camp Lejuene ). Η αναμενόμενη   ίδρυση της ναυτικής βάσης προσέφερε την  ευκαιρία που αναζητούσε ο κάθε μετανάστης και υπήρξε  η αιτία να μετακομίσουν εκεί από την Νέα Υόρκη ο πατέρας του Takey μαζί με το αδελφό του Κώστα (Γκάς). Εκεί ίδρυσαν αρχικά ένα μικρό εστιατόριο και ξενοδοχείο, το Κρίσταλ,  και αργότερα απέκτησαν μικρά διαμερίσματα για ενοικίαση από τις οικογένειες των πεζοναυτών.

Ο Takey, άριστος μαθητής και σωματώδης, σπούδασε με υποτροφία στο πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας και διέπρεψε στα μαθήματα και τον αθλητισμό. Ολοκλήρωσε  τις σπουδές του στην Ιατρική Σχολή του πανεπιστημίου το 1965 ως Μαιευτήρας-Γυναικολόγος και αρχικά δίδαξε στην Ιατρική Σχολή. Τόσο στην  διάρκεια των σπουδών του όσο και μετά ως επαγγελματίας, ο Takey υπήρξε δραστήριος υποστηρικτής των δικαιωμάτων των γυναικών σε ζητήματα σεξουαλικής ζωής και υγείας. Το 1970 συνέβαλε στην  εισαγωγή πανεπιστημιακών μαθημάτων για την ανθρώπινη σεξουαλικότητα, την χρήση αντισυλληπτικών και συνέγραψε το εγχειρίδιο “Elephants and Butterflies: Handbook on Contraception”. Στις αρχές της δεκαετίας του 1990 το εγχειρίδιο  μεταφράστηκε και κυκλοφόρησε και στην Κύπρο με δικά του έξοδα.

Η μεγάλη επαγγελματική συμβολή  του Takey, πέραν των δεκάδων επιστημονικών του δημοσιεύσεων, υπήρξε το άνοιγμα το 1973 στην πόλη Τζάκσονβίλ της πρώτης μαιευτικής και γυναικολογικής κλινικής, της Crist Clinic for Women. Επισημαίνω εδώ πως τη δεκαετία 1970 και μετά, δράσεις όπως  του Takey για τα δικαιώματα των γυναικών εύρισκαν μεγάλη αντίδραση στις ΗΠΑ  και είχαν ως συνέπεια βομβιστικές επιθέσεις εναντίον της Κλινικής του μέχρι και απόπειρα δολοφονίας του.

Το 2007 το συνολικό επιστημονικό έργο του Takey αναγνωρίστηκε από την Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας και από τον Σύλλογο Αποφοίτων της Σχολής. Ο Takey τιμήθηκε ως γιατρός, ως εκπαιδευτικός, για τη δράση και στήριξη των δικαιωμάτων των γυναικών και του απονεμήθηκε η τιμή, “The Distinguished Service Award”. Ο Takey τιμήθηκε και από πολλούς άλλους φορείς στη χώρα του, π.χ. “Ellis Island Freedom Award”, σε Ελλάδα και Κύπρο.

Την πατρίδα των γονιών του ο Takey επισκέπτονταν από μικρό παιδί. Όμως μετά το 1974,  και αφού επισκέφθηκε τους διάφορους προσφυγικούς καταυλισμούς εντοπίζοντας τους συγγενείς του και βλέποντας τις τραγικές συνέπειες των δυο τουρκικών επιδρομών,  έστρεψε την αστείρευτη ενέργεια και δυναμισμό του στον αγώνα για δικαίωση της Κυπρου, αφήνοντας πίσω του ένα πολύπλευρο και αξιομνημόνευτο έργο.

Γνώρισα τον Takey στις αρχές της δεκαετίας του 1980, όταν υπηρετούσα στην Πρεσβεία της Κύπρου στην Ουάσινγκτον, ως ένα από τα εξέχοντα μέλη των Αμερικανών κυπριακής/ελλαδικής καταγωγής που δραστηριοποιήθηκαν οργανωτικά μέσα στο αμερικανικό πολιτικό σύστημα για στήριξη και υποστήριξη της Κύπρου μετά το 1974. Από τότε δημιουργήσαμε ένα δεσμό φιλίας ζωής.

Οι δράσεις των ομογενειακών αυτών οργανώσεων, κυρίως σε δραστηριότητες λόμπυ στο  Αμερικανικό Κογκρέσο και τα επιτεύγματα τους, είναι γνωστές και καταγραμμένες. Ο Takey ήταν πάντα στη πρώτη γραμμή χωρίς να φείδεται χρόνου ή εξόδων. Η προσφορά του  στην  Κύπρο αναγνωρίσθηκε από όλους τους Προέδρους της Κύπρου και τιμήθηκε με τον διορισμό του ως Επίτιμου Προξένου της Δημοκρατίας στη Πολιτεία της Βορείου Καρολίνας.

Σε προσωπικό επίπεδο, όμως, είναι σε ένα συγκεκριμένο χώρο που θέλω, ολοκληρώνοντας αυτό το αντιχάρισμα στον μεγάλο αυτό ανθρωπιστή, ανιδιοτελή  άνθρωπο, μαχητή και φίλο, να τιμηθεί  η μνήμη του.

Μόνος του ο  Τakey Crist άρχισε ένα ηράκλειο αγώνα για την ανάκτηση ενός μέρους  της τουρκο-λεηλατημένης  πολιτιστικής κληρονομιάς της Κύπρου. Η δραστηριότητα του αυτή τον έφερε αντιμέτωπο με διαφόρων λογιών διεθνών απατεώνων ή εντολοδόχων τους οποίους αντιμετώπιζε σε διάφορες δημοπρασίες,  κυρίως στις Ηνωμένες Πολιτείες. Ο Takey ξόδεψε αμέτρητα λεφτά για τον σκοπό αυτό διασώζοντας περισσοτέρα από 250 αρχαία περίτεχνα πήλινα αγγεία και αγαλματίδια. Εκατό περίπου από αυτά είναι καταγραμμένα  στην έκδοση, The Cyprus Museum, Εκδόσεις Cassoulides, (χωρίς ημερομηνία), ISBN 0-9745891-8.

Τα αρχαία αυτά αντικείμενα, μαζί  με άλλα παλιά και σύγχρονα έργα τέχνης συμπεριλαμβανομένων πινάκων, εικόνων, θρησκευτικών αντικειμένων, παραδοσιακών στολών, έργων λαϊκής τέχνης, εργαλείων της καθημερινότητας, μπαούλων, αργαλειών, πιθαριών κλπ, συγκεντρώθηκαν σε ένα Μουσείο το 1988, The Cyprus Museum -2500 τετραγωνικών ποδιών-  στην πόλη Τζάκσονβιλ το οποίο ο Takey ίδρυσε και έχτισε με δικά του έξοδα. Το Μουσείο πλαισίωναν μια μεγάλη βιβλιοθήκη περί Κύπρου που συμπεριλάμβανε σπάνιες εκδόσεις, σπάνια νομίσματα, όπως επίσης και πάνω από 55 σπάνιους και σπανιότατους χάρτες της Κύπρου που είναι οι πιο περιζήτητοι παγκοσμίως. Περιείχε επίσης ιστορικό αρχειακό υλικό, βίντεο, φωτογραφίες, υλικό π.χ. για την πορεία των γυναικών “Οι Γυναίκες Επιστρέφουν”. Ο Takey χρηματοδότησε την συμμετοχή στην πορεία πάνω από 20 Αμερικανίδων.

Το έργο του Takey για τη διάσωση και διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κύπρου αναγνωρίσθηκε από τους  Προέδρους Κληρίδη και Βασίλειου που διετέλεσαν Honorary Trustees του Μουσείου, από τον Γιώργο Παρασκευαϊδη, τον Philip Christopher τον Eugene Rossides, που επίσης υπήρξαν Trustees,  κ.α.

Δυστυχώς και αυτό αποτελεί μια καταθλιπτική  εξέλιξη, το Μουσείο έκλεισε, δημοπρατήθηκαν τα περιεχόμενα του και χάθηκαν σε διάφορες “μαύρες τρύπες” επιτήδειων και μη.

Δεν θα υπεισέλθω σε λεπτομέρειες. Αλλά  από το 2016 και μετά, λόγω μιας σειράς άτυχων  γεγονότων  η κλινική Crist Clinic for Women αναγκάστηκε να κλείσει. Λίγο αργότερα προέκυψαν  και προβλήματα υγείας για τον Takey. Προσπάθειες που έγιναν από εμένα και τον Takey πριν το 2016, με ένα οικονομικά πλούσιο Δήμο της Κύπρου δεν απέφεραν αποτέλεσμα μεταφοράς των περιεχομένων του Μουσείου στην  Κύπρο. Μετά το 2016 οι οικονομικές πιέσεις στην Αμερική δημιούργησαν μια κατεπείγουσα κατάσταση. Δικές μου προσπάθειες με μια Μητρόπολη, με ιδιώτες για τη αγορά τουλάχιστον των 55 σπάνιων χαρτών, καθώς επίσης προσπάθειες της αρχαιολόγου Πίτσας Κέντη και συγγενών του Τakey στη Κύπρο, υπήρξαν αναποτελεσματικές για την διάσωση. Η συλλογή του Takey Crist, που αποκτήθηκε με κόπους,  χιλιάδες δολάρια, με  αστείρευτη αγάπη και πάθος, δημοπρατήθηκε για το ευτελές συνολικό  πόσο των 300 περίπου χιλιάδων δολαρίων. Οι 55 χάρτες άξιζαν πολύ περισσότερα.

Η μόνη ικανοποίηση του Takey από το έργο του για τη διαφύλαξη της πολιτιστικής κληρονομιάς της Κύπρου είναι πως πολύ πριν τη δημιουργία του μουσείου του, δώρισε στο πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας 150 από τα αρχαία αντικείμενα το οποία φυλάσσονται σε μουσείο του πανεπιστήμιου, δωρεά “Τakey Crist”.

Στις 29 Ιουνίου 2023 ο Τakey Crist, νοσηλευόμενος σε οίκο ευγηρίας, έφυγε μόνος. Όλοι που τον γνωρίσαμε και τον ζήσαμε, πέραν της οικογένειας και των συγγενών του, είμαστε πολύ τυχεροί. Για μας ήταν ο  αμερικανός “Ζορπάς” από την Καρολίνα. Αλλά όπως πάντα επέμενε να λέει και από το Βαρώσι και το Πέλλα Πάις. Ήταν πάντα χαμογελαστός ο Takey. Πάντα αυτοσαρκαζόμενος. Ένας χρυσοχέρας. Που δεν χάλαγε χατήρι σε κανένα  που ζητούσε την βοήθεια του, γνωστό ή άγνωστο. Που αγαπούσε τους πάντες αλλά λίγο παραπάνω τις γυναίκες.

Η Κύπρος που τόσο αγάπησες σε ευχαριστεί και σε ευγνωμονεί Takey Crist  από την Καρολίνα, το Βαρώσι και το Πέλλα Πάις. O Θεός πάντα μαζί σου. Θα σε θυμόμαστε με πολλή αγάπη.

*Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους/ ΦΩΤΟ: ahiworld.org