Για μια «παγκόσμια ημέρα» εορτασμού της ελληνικής γλώσσας

Του Γιώργου Μπαμπινιώτη*

Κάθε 9 Φεβρουαρίου, ημέρα τού θανάτου τού Διονυσίου Σολωμού, εορτάζουμε την «Ημέρα τής Ελληνικής Γλώσσας». Τη λέμε μάλιστα ανεπίσημα και «παγκόσμια ημέρα», που είναι δυστυχώς ζητούμενο, διότι δεν έχει ακόμη αναγνωρισθεί από την UNESCO, εξακολουθώντας να αποτελεί μεμονωμένη απόφαση τής Ελληνικής Κυβερνήσεως.

Η καθιέρωση ενός παγκόσμιου εορτασμού έχει εξαιρετική σημασία όχι μόνο για την έμφαση που δίδεται με αυτόν τον τρόπο στην ελληνική γλώσσα ως παγκόσμια πολιτιστική αξία, αλλά και για το κύρος που αποκτά εκτός Ελλάδος ο εορτασμός τής Ελληνικής ως θεσμός. Έλληνες και πολλοί ξένοι μέσω ενός καλά οργανωμένου εορτασμού θα μπορέσουν να εκτιμήσουν τη σχέση τής Ελληνικής με την καλλιέργεια τής σκέψης και τού πολιτισμού και με τη διαχρονική οικουμενική παρουσία της.

Παγκόσμιες ημέρες γλωσσών

Από τα μέχρι τούδε δεδομένα προκύπτει ότι τα Ηνωμένα Εθνη (ΟΗΕ) έχουν προβεί σε δύο ειδών διεθνείς αναγνωρίσεις για γλώσσες: α) με τη μορφή «Ηνωμένων Εθνών Ημέρα τής… γλώσσας» και με καθορισμένη (επιλεγμένη και συμβολική) για κάθε γλώσσα ημερομηνία. Ο εορτασμός αυτός ισχύει για τις επτά (7) επίσημες γλώσσες τού ΟΗΕ (Αγγλική, Γαλλική, Ισπανική, Ρωσική, Κινεζική, Αραβική και Αφρικανική) 1.-2. η 23η Απριλίου (ημέρα γεννήσεως και θανάτου τού Σαίξπηρ), «Ηνωμένων Εθνών Ημέρα τής Αγγλικής Γλώσσας» (United Nations English Language Day). Η ίδια ημερομηνία ισχύει και για την  «Ηνωμένων Εθνών Ημέρα τής Ισπανικής Γλώσσας» (United Nations Spanish Language Day) (ημερομηνία γεννήσεως τού Μιχαήλ Θερβάντες), η 20ή Μαρτίου (ημέρα τής Γαλλοφωνίας), «Ηνωμένων Εθνών Ημέρα τής Γαλλικής Γλώσσας» (United Nations French Language Day), η 6η Ιουνίου (ημέρα γεννήσεως τού Αλεξάνδρου Πούσκιν), «Ηνωμένων Εθνών Ημέρα τής Ρωσικής Γλώσσας» (United Nations Russian Language Day)∙ η 20ή Απριλίου (ημέρα απόδοσης τιμής στον Cangjie ο οποίος επινόησε τούς χαρακτήρες [γράμματα] τής κινεζικής γλώσσας), «Ηνωμένων Εθνών Ημέρα τής Κινεζικής Γλώσσας» (United Nations Chinese Language Day), η 18η Δεκεμβρίου (ημερομηνία αναγνώρισης τής Αραβικής ως επίσημης γλώσσας τού ΟΗΕ), «Ηνωμένων Εθνών Ημέρα τής Αραβικής Γλώσσας» (United Nations Arabic Language Day), η 7η Ιουλίου (ημερομηνία αναγνώριση τής Αφρικανικής ως επίσημης γλώσσας τού ΟΗΕ), «Ηνωμένων Εθνών Ημέρα τής  Γλώσσας Σουαχίλι» (United Nations Swahili Language Day)

β) με τη μορφή «Παγκόσμια Ημέρα τής Mητρικής Γλώσσας» (International Mother Language Day), παγκόσμιο εορτασμό τής μητρικής γλώσσας που εισηγήθηκε η UNESCO (1999) και αποφάσισαν τα Ηνωμένα Έθνη (2002) να καθιερωθεί, για να τιμηθούν οι νεκροί φοιτητές που έπεσαν στον αγώνα για την αναγνώριση τής μητρικής τους γλώσσας, τής Βεγγαλικής (ή Bangla), στις 21 Φεβρουαρίου τού 1952 στο Ανατολικό Πακιστάν, σημερινό κράτος τού Μπαγκλαντές. Μια άλλη επίσημη αναγνώριση έχει υπάρξει μόνο από την UNESCO (Νοέμβριο τού 2019) που όρισε την 5η Μαΐου ως «Παγκόσμια Ημέρα τής Πορτογαλικής Γλώσσας» (World Portuguese Language Day), με αναφορά στην ημερομηνία συνάντησης των υπουργών τής «Κοινότητας των χωρών/λαών τής Πορτογαλικής Γλώσσας» (CPLP = Community of Portuguese Language Countries/Peoples).

«Παγκόσμια Ημέρα τής Ελληνικής γλώσσας»;

Ούτως εχόντων των πραγμάτων, τι θα μπορούσε να επιδιωχθεί για την καθιέρωση «Παγκόσμιας Ημέρας τής Ελληνικής Γλώσσας»; Θα μπορούσε να ισχύσει για την Ελληνική τουλάχιστον ό,τι ίσχυσε για την Πορτογαλική γλώσσα με απόφαση  τής Γενικής Συνέλευσης τής  UNESCO που καθιέρωσε, όπως είπαμε, «Παγκόσμια Ημέρα τής Πορτογαλικής Γλώσσας». Να ζητηθεί επισήμως από την Ελληνική Κυβέρνηση (Υπουργείο Εξωτερικών, Υπουργείο Πολιτισμού) σε συνεργασία και με τα κόμματα τής Αντιπολίτευσης διά των εθνικών εκπροσώπων μας στην UNESCO, με κατάλληλη ενημερωτική επιδραστική διαφώτιση των εθνικών εκπροσώπων τής UNESCO, να αναγνωρισθεί ο ρόλος που έπαιξε η ελληνική γλώσσα σε διεθνές επίπεδο για την προαγωγή τού πανανθρώπινου πολιτισμού, να αναγνωρισθεί δηλαδή η Ελληνική ως «Παγκόσμια Ημέρα  τής Ελληνικής γλώσσας» (International Greek Language Day). Η επιχειρηματολογία είναι εύκολη: Ο Ελληνικός Πολιτισμός, ένας πανάρχαιος πολιτισμός που εμφανίζεται τη δεύτερη χιλιετία π.Χ., είναι ένας κατ’ εξοχήν πολιτισμός τού γραπτού λόγου. Τα γραπτά κείμενα των Ελλήνων διανοητών (φιλοσόφων, ποιητών, δραματουργών, ιστορικών, φιλολόγων-γραμματικών, ιατρών, μαθηματικών, τεχνολόγων, καλλιτεχνών κ.ά.), γραμμένα σε ελληνική γλώσσα με το ελληνικό αλφάβητο διαδόθηκαν και απετέλεσαν στέρεη πνευματική βάση αρχικά στον ευρωπαϊκό χώρο και δι’ αυτού στον παγκόσμιο. Η ελληνική γλώσσα «πότισε» εκφραστικά τις  ευρωπαϊκές αρχικά γλώσσες και δι’ αυτών την ανθρώπινη γλώσσα γενικότερα.

Η Ελληνική μεγαλούργησε με τα αθάνατα κείμενα που απετέλεσαν κατακτήσεις τής ανθρώπινης σκέψης, έλαμψε επικοινωνιακά την περίοδο τού Μεγάλου Αλεξάνδρου, την αγκάλιασε ο Ρωμαϊκός πολιτισμός (που υιοθέτησε και την ελληνική γραφή με την μορφή τού λατινικού αλφαβήτου), την παγκοσμιοποίησε η γλώσσα των Ευαγγελίων, τής Θ. Λειτουργίας, των Πατέρων τής Εκκλησίας και τού «Συμβόλου τής Πίστεως», την ανακάλυψε και την ανέδειξε η Αναγέννηση και την αξιοποίησε στο έπακρον ο Διαφωτισμός. Η Ελληνική συγκεντρώνει τρία ιδιαίτερα πολιτιστικά χαρακτηριστικά: α) 40 αιώνων αδιάσπαστη συνέχεια προφορικής παράδοσης και τουλάχιστον 28 αιώνων γραπτή παράδοση, β) μοναδική καλλιέργεια λόγω των ανεπανάληπτων διανοητών τού ελληνικού πολιτισμού (Ομήρου, Πλάτωνος, Αριστοτέλη, Αισχύλου, Θουκυδίδη, Πατέρων τής Εκκλησίας κ.ά.), γ) οικουμενική παρουσία στις πολιτισμικές γλώσσες. Γι’ αυτό, ως γλωσσική κοιτίδα τού Ευρωπαϊκού πολιτισμού και γενικότερα τού Δυτικού πολιτισμού η Ελληνική κατέχει ιστορικά και με αντικειμενικά κριτήρια μια ξεχωριστή θέση που αξίζει να αναγνωρίζεται και να τιμάται διεθνώς. Αυτό πρακτικά μπορεί να επιτευχθεί  με απόφαση, αν όχι απευθείας των Ηνωμένων Εθνών, τουλάχιστον με απόφαση τής UNESCO που είναι ­–μην το ξεχνάμε― «Εκπαιδευτικός, Επιστημονικός και Πολιτιστικός Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών» (United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization). Θα τελειώσω με τις σκέψεις που έχω διατυπώσει για την ελληνική γλώσσα στην Εισαγωγή τού γνωστού Λεξικού μου τής Νέας Ελληνικής Γλώσσας (5η έκδοση 2019), οι οποίες συνηγορούν για το θέμα που πραγματευόμαστε εδώ, αποτελώντας και αντικείμενο συχνών υποστηρικτικών αναφορών τής Ελληνικής: «Οτι η ελληνική γλώσσα κατέχει ξεχωριστή θέση ανάµεσα στις 2.700 γλώσσες τού κόσµου αποτελεί απλή εµπειρική διαπίστωση. Οσο είναι ορθό ότι, σύµφωνα µε τα διδάγµατα τής γλωσσικής επιστήµης, όλες οι γλώσσες των λαών (οι “φυσικές” ή “εθνικές” λεγόµενες γλώσσες) ως συστήµατα επικοινωνίας είναι ισότιµες, άλλο τόσο είναι αληθές ότι ορισµένες γλώσσες που σήκωσαν το βάρος ανεπτυγµένων µορφών πολιτισµού τού ανθρώπου γνώρισαν καλλιέργεια που τις ξεχωρίζει από τις άλλες. Kατεξοχήν καλλιεργηµένη γλώσσα είναι η Eλληνική, αφού σµιλεύτηκε επί 30 και πλέον αιώνες στην έκφραση λεπτών εννοιών τής φιλοσοφίας και τής επιστήµης, αδρών εννοιών τού πολιτικού λόγου και των πολιτειακών θεσµών, σύνθετων εννοιών τού ευαγγελικού λόγου και τής πατερικής θεολογίας, καθώς και βαθιών στοχαστικών εννοιών τού αρχαίου δράµατος, τής πεζογραφίας και τής ποίησης.

H παρατήρηση τού Oδυσσέα Eλύτη (στην οµιλία του κατά την τελετή που του απονεµήθηκε το βραβείο Nόµπελ λογοτεχνίας τον Δεκέµβριο τού 1979) ότι “στο µάκρος είκοσι πέντε αιώνων δεν υπήρξε ούτε ένας, επαναλαµβάνω, ούτε ένας, που να µην γράφτηκε ποίηση στην ελληνική γλώσσα. Nα τι είναι το µεγάλο βάρος παράδοσης που το όργανο αυτό σηκώνει”, εξηγεί, από την πλευρά τού δηµιουργού, την προνοµιακή θέση τής Eλληνικής ανάµεσα στις γλώσσες τού κόσµου».

*Ο Γ. Μπαμπινιώτης είναι ομότιμος Καθηγητής Γλωσσολογίας και πρώην Πρύτανης του ΕΚΠΑ/ Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους.  Πηγή: Protagon.gr/ ΦΩΤΟ: ΑΠΕ-ΜΠΕ