Ποιος είπε το ΟΧΙ τo 1940

του Ραϋμόνδου Αλβανού *

Το καθεστώς Μεταξά δεν ήταν ένα τυπικό φασιστικό καθεστώς και ούτε αυτοπροσδιοριζόταν ως τέτοιο. Ο Μεταξάς δεν πήρε την εξουσία «από τα κάτω», οργανώνοντας ένα μαζικό φασιστικό κόμμα, όπως συνέβη στη γειτονική Ιταλία. Παρά τις ομοιότητες με τα φασιστικά καθεστώτα (διώξεις πολιτικών αντιπάλων, αντικοινοβουλευτισμός, εθνικισμός, λογοκρισία στα ΜΜΕ, έμφαση στο ρόλο του στρατού κ.α.) η μεταξική δικτατορία είχε μια κρίσιμη διαφορά: τη μεγάλη σημασία που είχε ο βασιλιάς Γεώργιος Β’.

Στην πραγματικότητα ο Μεταξάς ήταν διορισμένος δικτάτορας από τον βασιλιά Γεώργιο Β’. Ο τελευταίος στην προσπάθεια του να διασφαλίσει ότι δεν θα αμφισβητηθεί το βασιλικό καθεστώς όπως συνέβη μετά την Καταστροφή του 1922 επέλεξε να επιτρέψει στον Μεταξά να εγκαθιδρύσει δικτατορία στις 4 Αυγούστου 1936. Ο Μεταξάς είχε αναλάβει την εσωτερική πολιτική αλλά η ευθύνη για την εξωτερική πολιτική ανήκε στο Βασιλιά.

Ο βασιλιάς έλεγχε τον στρατό οπότε όποιος και να ήταν πρόεδρος της κυβέρνησης το 1940 δεν είχε άλλη επιλογή από το να πει το ΟΧΙ στους Ιταλούς. Ο Γεώργιος από το 1924 μέχρι το 1935 που η Ελλάδα είχε δημοκρατία ήταν εξόριστος στην Αγγλία και εκεί ταυτίστηκε με την αγγλική κουλτούρα και τα αγγλικά συμφέροντα.

Στο δρόμο της Αγγλίας

Αν και ήταν γιος του φανατικά γερμανόφιλου Κωνσταντίνου ο οποίος ήταν από τους βασικούς υπεύθυνους του εθνικού διχασμού κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο ο Γεώργιος Β’ (όπως άλλωστε και ο ίδιος ο Μεταξάς) είχε συνειδητοποιήσει ότι δεν ήταν δυνατόν η Ελλάδα να μην είναι σύμμαχος με την Αγγλία.

Η Αγγλία ήταν πανίσχυρη ναυτική δύναμη και έλεγχε τη Μεσόγειο. Όποιος έλεγχε τη θάλασσα μπορούσε να ελέγξει και την Ελλάδα. Η οδυνηρή εμπειρία του ναυτικού αποκλεισμού κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο από τον αγγλικό στόλο που προκάλεσε μεγάλη έλλειψη τροφίμων στη χώρα και μεγάλη πείνα στην Αθήνα ήταν ένα μάθημα για το Γεώργιο Β’ όπως και για τον Μεταξά και τους τότε γερμανόφιλους πολιτικούς.

Η σύνταξη με την Αγγλία και το Όχι στους Ιταλούς ήταν συνεπώς μονόδρομος. Η αρνητική αντίδραση στο ιταλικό τελεσίγραφο ήταν επιλογή υπαγορευμένη από τη γεωγραφία, τη γεωπολιτική και από τις επιλογές της πολιτικής και στρατιωτικής ελίτ της χώρας μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ρεαλιστική αντίληψη της γεωπολιτικής θέσης της χώρας από τον Ιωάννη Μεταξά που επισκίασε το θαυμασμό του για τον ιταλικό φασισμό σε συνδυασμό με την πρόσδεση του Βασιλιά με την αγγλική κουλτούρα συγκροτούσαν μια αταλάντευτη συμμαχία υπέρ της Βρετανίας.

Βέβαια σε πρακτικό επίπεδο το ΟΧΙ το είπαν οι ίδιοι οι Έλληνες οι οποίοι τελικά νίκησαν, παρά την απαισιοδοξία ακόμη και του ίδιου του Μεταξά, τον ιταλικό στρατό. Όμως την απόφαση για πόλεμο την παίρνει πάντα η πολιτική ηγεσία και εκείνη την περίοδο την ηγεσία την είχε ο βασιλιάς και δευτερευόντως ο Μεταξάς.

Υ.Γ.: Για περισσότερες πληροφορίες δείτε Ραϋμόνδος Αλβανός, «Ποιος είπε το ΟΧΙ στις 28 Οκτωβρίου; Ιδεολογία, δομή και διεθνής στρατηγική του καθεστώτος της 4ης Αυγούστου στις παραμονές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου», στο Ψαρομηλίγκος Αρτέμης και Λάζου Βασιλική (επιμ.), Το ΟΧΙ Και ο Μεταξάς, περιοδικό ΕΛΛΗΝΩΝ ΙΣΤΟΡΙΚΑ, Τεύχος 17, Οκτώβριος 2012, σελίδες 44-77

* Ο Ραϋμόνδος Αλβανός διδάσκει στο ΤΕΙ Δυτικής Μακεδονίας (Καστοριά). Επίσης είναι υπεύθυνος για τις ξεναγήσεις και τις εκδηλώσεις του Πάρκου Εθνικής Συμφιλίωσης στο Γράμμο.

ΠΗΓΗ: stavroslygeros.gr