Στέψη Καρόλου: Γιατί και πώς η μοναρχία κρατάει τον θρόνο της

Όσο υπάρχει μοναρχία στη Βρετανία –εδώ και πάνω από χίλια χρόνια, δηλαδή– το ερώτημα της νομιμοποίησής της τέθηκε κατά καιρούς επιτακτικά. Καθώς η χώρα προετοιμάζεται για τη σημερινή στέψη του βασιλιά Καρόλου Γ΄ σε επιβλητική μεσαιωνική τελετή, πολλοί αναρωτιούνται γιατί ο θεσμός αυτός παραμένει ανθεκτικός στον χρόνο. Ποσοστό άνω του 50% των πολιτών κάτω των 50 ετών επιθυμεί την κατάργηση της μοναρχίας.

Για πολλούς άλλους, όμως, κάθε αποσύνδεση της μοναρχίας από την εθνική συνείδηση της Βρετανίαςείναι αδύνατη. «Είναι μέρος της ζωής μας, της παράδοσης και του πολιτισμού μας. Οι περισσότεροι από εμάς τους βλέπουμε μόνον όταν εμφανίζονται στην τηλεόραση, αλλά είναι μέρος του βρετανικού τρόπου ζωής», λέει η 64χρονη εκπαιδευτικός Πένι Κόνβερς, η οποία απολάμβανε μια σπάνια αναλαμπή του ήλιου σε δρόμο του Λονδίνου αυτή την εβδομάδα.

Αντίθετη άποψη έχει ο 24χρονος Τζουντ Φάρελ, μάνατζερ σε παμπ από το λιμάνι του Σαουθάμπτον στη νότια Αγγλία, ο οποίος βρισκόταν στο Λονδίνο για επαγγελματικό ραντεβού. Ο Φάρελ θυμάται τον πατέρα του να παίζει τον ύμνο «Ο Θεός σώζει τη βασίλισσα» στο σπίτι, διευκρινίζοντας όμως ότι επρόκειτο για την πανκ εκδοχή από το συγκρότημα των Sex Pistols. Χαρακτηριστικός στίχος: «Η Ελισάβετ δεν είναι άνθρωπος!» Ο Φάρελ εξηγεί: «Η μοναρχία δεν αποτελεί μέρος της ζωής μου. Απλά υπάρχει. Δεν κάνει τίποτα».

Είναι, όμως, αδύνατο να περπατήσει κανείς οπουδήποτε στη Βρετανία για πέντε λεπτά και να μην έρθει αντιμέτωπος με κάποιο μοναρχικό σύμβολο ή ενθύμιο: γραμματόσημα, νομίσματα, χαρτονομίσματα, ονόματα οδών, παμπ, καταναλωτικά προϊόντα, όλα μπορεί να φέρουν το όνομα ή τον θυρεό της βασιλικής οικογένειας. Ο κατάλογος είναι μακρύς: η προβλήτα Ρόγιαλ Αλμπερτ στο Λίβερπουλ, το βασιλικό νοσοκομείο του Αμπερντίν, το Βασιλικό Κολέγιο Μουσικής και Δραματικών Τεχνών της Ουαλλίας, το Βασιλικό Ωδείο της Γλασκώβης.

Υπάρχουν βέβαια και πολλές άτεγκτες αντιμοναρχικές οργανώσεις, όπως η ομάδα Republic, μέλη της οποίας διαδηλώνουν τακτικά έξω από εκδηλώσεις της βασιλικής οικογένειας. Πρόσφατα, ολοένα και περισσότερες πρώην αποικίες απαιτούν από τη βασιλική οικογένεια να παραδεχθεί και να αναλάβει την ηθική ευθύνη για το αποικιακό της παρελθόν, καταβάλλοντας ακόμη και αποζημιώσεις για τα εγκλήματα της αυτοκρατορίας.

Διατηρούν το σύστημα

Παρότι οι επικρίσεις κατά της βασιλικής οικογενείας είναι θεμιτές και βάσιμες –χτίστηκε πάνω στη λαφυραγώγηση και στην υποδούλωση αποικιακών λαών, είναι υπερβολικά δαπανηρή, διακρίνεται από ρατσισμό, μισογυνισμό, ταξική περιφρόνηση, παραμένει αποκομμένη από την πραγματικότητα και αναδεικνύει μονάρχες εντυπωσιακής μετριότητας– κανένα από τα επιχειρήματα αυτά δεν έπεισε το πολιτικό σύστημα. Κανένα από τα δύο μεγάλα κόμματα δεν έχει εκφράσει την επιθυμία να αλλάξει το σύστημα, δίνοντας τέλος στη μοναρχία. «Κατανοώ γιατί η βασιλική οικογένεια –η πλουσιότερη στον κόσμο– αρνείται να παραδώσει τους συμβολικούς της θώκους. Το ερώτημα είναι γιατί το κοινό συνεχίζει να τους στηρίζει; Οι λόγοι είναι συναισθηματικοί, με τους πολίτες να νιώθουν έντονη υπερηφάνεια για το γενεαλογικό δέντρο μιας ιστορικής οικογένειας», λέει η ιστορικός του Πανεπιστημίου της Βιρτζίνια, Μπρουκ Νιούμαν.

Ενας τρόπος με τον οποίο η σύγχρονη βασιλική οικογένεια διατήρησε την ισχύ και την αίγλη της ήταν με την αποσιώπηση των στενών και εκτενών δεσμών της με την αποικιοκρατία και τη δουλεία. «Σημαντική μερίδα του πληθυσμού στη Βρετανία αρνείται να το συζητήσει», σημειώνει η Νιούμαν.

Ο καθηγητής Συνταγματικού Δικαίου και Πολιτικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο του Μπάνγκορ της Ουαλλίας, Κρεγκ Πρέσκοτ, τονίζει ότι μία από τις κύριες αποστολές της μοναρχίας είναι να παραμένει υπεράνω της πολιτικής. Ακόμη και σε εποχές εθνικής αναταραχής, με τέσσερις Συντηρητικούς πρωθυπουργούς να εναλλάσσονται στην Ντάουνινγκ Στριτ σε επτά χρόνια και με τις κρίσεις του Brexit, του μεταναστευτικού και της χρηματοδότησης του συστήματος υγείας, ο θεσμός της μοναρχίας μοιάζει να ίπταται πάνω από τις εξελίξεις, προσφέροντας ιδιότυπο ικρίωμα, το οποίο στηρίζει το πολιτικό σύστημα.

«Δημιουργεί ένα χώρο πολιτικής συζήτησης, ξεχωριστό από το κράτος και έξω από τη σφαίρα επιρροής των περισσότερων πολιτικών στελεχών. Αυτό σημαίνει ότι ανεξάρτητα από το πόσο μοχθηρή και ανεξέλεγκτη μπορεί να γίνει η πολιτική σκηνή, το κράτος στο πρόσωπο της μοναρχίας συνεχίζει να εμφανίζεται αρραγές», λέει ο Πρέσκοτ.

Ο θεσμός της μοναρχίας είναι, ωστόσο, εξαρτημένος από την προθυμία του λαού, μέσω των κρατικών επιδοτήσεων που λαμβάνει το στέμμα με την έγκριση του Κοινοβουλίου. Η πολιτική κυριαρχία της Βουλής πάνω στο στέμμα θεσμοθετήθηκε τον 17ο αιώνα, όταν ο αποκεφαλισμός του βασιλιά Καρόλου Α΄ έθεσε τις βάσεις βραχύβιας δημοκρατίας. Η παλιννόστηση της μοναρχίας, 11 χρόνια αργότερα, συνοδεύθηκε από περιστολή της ισχύος του μονάρχη.

Ο ιδανικός μονάρχης

«Πολλοί υποστηρίζουν ότι ο ιδανικός μονάρχης αλλάζει συνέχεια, αλλά παραμένει πάντα ίδιος, διατηρώντας τις παραδόσεις αλλά και συμβαδίζοντας με τους καιρούς», εξηγεί η Τρέισι Μπόρμαν, συγγραφέας ιστορίας της βασιλικής οικογένειας και επικεφαλής των μουσείων των βασιλικών ανακτόρων. «Η ικανότητα προσαρμογής υπήρξε παραδοσιακά η σωτηρία της μοναρχίας.

Οσοι μονάρχες αρνούνται να προσαρμοσθούν, γκρεμίζονται με εντυπωσιακό τρόπο, όπως ο Λουδοβίκος ΙΣΤ΄ της Γαλλίας», προσθέτει η Μπόρμαν (βλέπε επίσης τον ρωσικό οίκο των Ρομανόφ, την αυστροουγγρική αυτοκρατορική οικογένεια και τους εξόριστους βασιλείς της Ελλάδας).

Μόνιμο χαρακτηριστικό της βρετανικής μοναρχίας υπήρξαν οι εκκλήσεις για κατάργησή της, συνεχίζει η Μπόρμαν. «Ηταν πάντα θέμα γενιάς. Οι νεότεροι, σε όλη την ιστορία της χώρας, αδιαφορούσαν για τον θεσμό, ενώ καθώς μεγάλωναν και ωρίμαζαν, το ενδιαφέρον τους αυξανόταν. Είναι κύκλος», λέει η Μπόρμαν.

Ο ειδικός των μοναρχιών στο Πανεπιστήμιο UCL του Λονδίνου, Μπομπ Μόρις, επισημαίνει ότι η βρετανική βασιλική οικογένεια πέτυχε να διατηρήσει το ενδιαφέρον του έθνους συνειδητοποιώντας τη διαφορά μεταξύ διασημότητας και βασιλείας. «Η ανάδειξή σου σε διασημότητα τραβάει την προσοχή πάνω σου. Η βασιλεία έχει να κάνει με την ικανότητά σου να στρέφεις την προσοχή στους άλλους», λέει ο Μόρις.

Πάνω από 3.000 επισκέψεις

Στα χρόνια πριν από την πανδημία, τα μέλη της βασιλικής οικογένειας πραγματοποίησαν περισσότερες από 3.000 επίσημες επισκέψεις σε όλη τη Βρετανία, διαφημίζοντας το έργο οργανώσεων πολιτών, τοπικών συλλόγων και φιλανθρωπικών οργανώσεων.

Ενας από τους τρόπους με τους οποίους η μοναρχία διατηρείται στη θέση της, τονίζει ο ιστορικός του Ράτγκερς, Αλιστερ Μπέλαμι, είναι μέσω του αριστοτεχνικού χειρισμού της φαντασμαγορίας και του μεσαιωνικού τελετουργικού, ιδιαίτερα σε περιόδους αβεβαιότητας, αμφισβήτησης και πολιτικής οξύτητας.