Οι συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου, τομή στο Kυπριακό

Σήμερα, 64 χρόνια μετά,  είναι η ώρα να αναστοχαστούμε πάνω σε συγκεκριμένες κρίσιμες επιλογές του Μακάριου και να επανεξετάσουμε με πιο κριτική ματιά τον ρόλο του.

Του Σάκη Μουμτζή*

Στις 11 Φεβρουαρίου 1959 υπογράφηκε η συμφωνία της Ζυρίχης μεταξύ των υπουργών Εξωτερικών Ελλάδας-Τουρκίας, Αβέρωφ και Ζορλού. Μετά από λίγες ημέρες υπογράφτηκε στο Λονδίνο – στις 19 Φεβρουαρίου – η ομώνυμη συνθήκη μεταξύ των πέντε μερών του Κυπριακού προβλήματος, δηλαδή μεταξύ Ελλάδας, Τουρκίας, Μ. Βρετανίας και των ηγετών των δύο κοινοτήτων της Μεγαλονήσου. Ο Μακάριος πιεζόμενος από τους ενωτικούς του νησιού αρνείτο μέχρι και την τελευταία στιγμή να υπογράψει την συμφωνία του Λονδίνου, αν και αυτός μίλησε πρώτος για την «εγγυημένη ανεξαρτησία». Την πίεση που ασκήθηκε στον Μακάριο για να υπογράψει στο Λονδίνο την συμφωνία δεν την άντεχαν οι ώμοι του. Στις 17 Φεβρουαρίου 1959, σε συνάντηση που είχε ο Κωνσταντίνος Καραμανλής με τον Μακάριο του είπε μεταξύ άλλων : «Η Ελλάς από τούδε δεν είναι διατεθειμένη να δώση βοήθειαν είς τον Κυπριακόν αγώνα και εννοώ βεβαίως διπλωματικήν βοήθειαν. Από τούδε, εάν δεν συμφωνήσετε θα βαδίσωμεν κεχωρισμένως και ο Θεός βοηθός».

Είναι γεγονός πως η πορεία των εθνικών στόχων του Κυπριακού έβαινε φθίνουσα. Από το αίτημα της Ένωσης, μεταβήκαμε σε αυτό της αυτοδιάθεσης, εν συνεχεία στην ανεξαρτησία, για να καταλήξουμε τελικά στην «εγγυημένη ανεξαρτησία», την οποία ο Γεώργιος Παπανδρέου σε αγόρευση του στην Βουλή στις 12 Δεκεμβρίου 1958, αποκάλεσε «δεσμευμένη ανεξαρτησία».

Το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας προέβλεπε σημαντικές πρόνοιες για τα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων που το καθιστούσαν, όπως αποδείχτηκε στην πράξη, δυσλειτουργικό. Αυτή είναι η μια όψη του προβλήματος.

Η άλλη όψη είναι πως η Ελληνοκυπριακή πλευρά ποτέ δεν πίστεψε στην πολιτική ισότητα των δύο κοινοτήτων και προσπαθούσε να υπονομεύσει το κύρος των δύο συμφωνιών. Είναι ενδεικτική η προσπάθεια του Μακαρίου να αναθεωρήσει μονομερώς το Σύνταγμα και την άνοιξη του 1963, αλλά τον απέτρεψε ο τότε υπουργός Εξωτερικών Ε. Αβέρωφ με μια ιδιαίτερα αυστηρή επιστολή που του απέστειλε στις 19 Απριλίου 1963.

Αυτό που απέτυχε να κάνει ο Μακάριος τον Απρίλιο, το πέτυχε τον Δεκέμβριο του ιδίου έτους όταν, εκμεταλλευόμενος το κενό εξουσίας που υπήρχε τότε στην Ελλάδα, απαίτησε μονομερώς την τροποποίηση συγκεκριμένων σημείων του Συντάγματος. Η συνέχεια είναι γνωστή. Μάλλον έχει δίκιο ο Βύρων Θεοδωρόπουλος που τον αποκαλούσε «κρημνοβάτη».

Τελικά οι συνθήκες της Ζυρίχης και του Λονδίνου δαιμονοποιήθηκαν δίκαια; Ήταν τόσο καταστροφικές; Εκτίμηση μου είναι πως αποτελούν από τις καλύτερες στιγμές της Ελληνικής διπλωματίας. Απεσόβησαν την τελευταία στιγμή την εφαρμογή του σχεδίου Μακμίλαν που προέβλεπε διχοτόμηση της Μεγαλονήσου, σταμάτησαν την αιματοχυσία και έφεραν την ειρήνη στην Κύπρο για μια τετραετία και τέλος αποσυμπίεσαν τις Ελληνοτουρκικές σχέσεις. Την δε επιλογή της «εγγυημένης ανεξαρτησίας» την έκανε ο Μακάριος και όχι η Ελληνική κυβέρνηση. Τα όσα τραγικά διαδραματίσθηκαν από το 1964 και μετά δεν θα πρέπει να τα αποδώσουμε στις συνταγματικές πρόνοιες, αλλά στις επιδιώξεις κυρίως της Ελληνοκυπριακής ηγεσίας. Σήμερα είναι η ώρα να αναστοχαστούμε πάνω σε συγκεκριμένες κρίσιμες επιλογές του Μακάριου και να επανεξετάσουμε με πιο κριτική ματιά τον ρόλο του.

* Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους./  Το άρθρο πρωτοδημοσιεύτηκε στο liberal.gr