Πώς να γίνεις διεφθαρμένος αξιωματούχος
Του Χαρίδημου Κ. Τσούκα*
Η προστασία του δημοσίου συμφέροντος συνιστά μέρος του ηθικού πυρήνα του κράτους δικαίου. Εμπιστευόμαστε τους αξιωματούχους που εκλέγουμε ότι θα ασκήσουν το αξίωμά τους με γνώμονα το κοινό καλό. Δεν συμφωνούμε πάντοτε τι είναι το κοινό καλό, ούτε πώς προάγεται – γι αυτό και συζητούμε διαρκώς -, αλλά γνωρίζουμε ότι, αφενός, υπάρχει και, αφετέρου, οι αξιωματούχοι πρέπει, κατ’ αρχήν, να το υπηρετούν. Όταν υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις, πόσω μάλλον αποδείξεις, ότι αυτό δεν συμβαίνει, οι συνέπειες για τους αξιωματούχους – νομικές και ηθικές – είναι μεγάλες.
Γι αυτό το λόγο, πολιτικά μιλώντας, η νομιμοφάνεια είναι σημαντική στο κράτος δικαίου. Κατ’ ελάχιστον, οι εκλεγμένοι αξιωματούχοι πρέπει να φαίνεται ότι τηρούν το νόμο στην άσκηση του αξιώματός τους. Εξ αντικειμένου, γνωρίζουν πολύ περισσότερα πράγματα για τις κρατικές υποθέσεις από τον απλό πολίτη και διαθέτουν ισχύ και επιρροή. Η χρήση της γνώσης και η άσκηση της ισχύος-επιρροής πρέπει να φαίνονται ότι είναι σύννομες. Οι γραπτοί και άγραφοι νόμοι πρέπει να φαίνεται ότι τηρούνται.
Ιδανικά, το φαίνεσθαι και το είναι συμπίπτουν – οι εντυπώσεις και η πραγματικότητα συγκλίνουν, έστω και ασυμπτωτικά. Η νομιμοφάνεια, τότε, είναι απλώς το δημόσιο πρόσωπο της νομιμότητας. Στην πράξη, όμως, αυτό δεν συμβαίνει πάντα. Σε μερικές χώρες, μάλιστα, με μικρή θεσμική ωριμότητα (δηλαδή: χαμηλή εμπέδωση της κουλτούρας του κράτους δικαίου), η νομιμοφάνεια υποκαθιστά τη νομιμότητα – είναι το προσωπείο της. Οι ενέργειες ενός π.χ. διεφθαρμένου αξιωματούχου ξεπλένονται μέσα από τη νομιμοφάνεια. Ο αξιωματούχος φαίνεται, στα μάτια του «δήμου», ότι ακολουθεί τη νομιμότητα – ακολουθεί, δηλαδή, τυπικά τις διαδικασίες του κράτους δικαίου – αλλά, στην ουσία, παραβιάζει το πνεύμα τους. Εμφανίζεται να υπηρετεί το δημόσιο συμφέρον αλλά μεριμνά ουσιωδώς για τα δικά του συμφέροντα. Καταχράται το δημόσιο αξίωμα για ιδιωτικό όφελος.
Η μεγάλη συνεισφορά του βιβλίου του Μακάριου Δρουσιώτη «Κράτος Μαφία» (Αλφάδι, 2022, Λευκωσία) συνίσταται στο ότι περιγράφει, με ακρίβεια έγκυρου ρεπορτάζ επιπέδου Washington Post και New York Times, όχι μόνο πώς στήνονται οι μηχανισμοί της διαφθοράς από κορυφαίους αξιωματούχους, αλλά, επίσης, πώς οργανώνεται η νομιμοφάνεια – η δημιουργία της εντύπωσης ότι τηρείται η νομιμότητα. Με άλλα λόγια, ο διεφθαρμένος αξιωματούχος δεν αρκείται μόνο να καταχράται το δημόσιο αξίωμά του για ιδιωτικό όφελος, αλλά, στο κράτος δικαίου, πρέπει να εμφανίζεται ότι δεν το κάνει. Πιο απλά: ο διεφθαρμένος πρέπει να μας πείσει ότι είναι έντιμος. Αν δεν το καταφέρει, κινδυνεύει ποινικά, πολιτικά, και ηθικά.
Ένα διεφθαρμένο σύστημα στο κράτος δικαίου, οφείλει να χρησιμοποιεί τις διαδικασίες και τους θεσμούς του κράτους δικαίου προκειμένου να κατασκευάσει τη νομιμοφάνεια. Ωστόσο, στο μέτρο που οι διαδικασίες και οι θεσμοί εργαλειοποιούνται, διαβρώνονται – εκτρέπονται από το σκοπό τους – έτσι ώστε να υπηρετούνται τα συμφέροντα διεφθαρμένων ή διαπλεκόμενων αξιωματούχων. Επίσημα πορίσματα, γνωματεύσεις και εκθέσεις, καταλλήλως μαγειρεμένα, ξεπλένουν ύποπτες πράξεις. Στο βαθμό που αυτό συμβαίνει, η νομιμοφάνεια υποκαθιστά τη νομιμότητα. Για να παραφράσω ελαφρώς τον Γκράουτσο Μαρξ, η νομιμότητα είναι μεγάλη υπόθεση και αν προσποιηθείς ότι την υπηρετείς, κέρδισες.
Στην Κύπρο είμαστε εξοικειωμένοι με την ιδέα του ψευδοκράτους – μια οντότητα, στο κατεχόμενο μέρος του νησιού, που διατείνεται ότι είναι κράτος, διαθέτει την αμφίεση του κράτους, αλλά δεν συνιστά κράτος. Υπάρχει, όμως, και μια άλλη οντότητα, η επίσημη Κυπριακή Δημοκρατία, χώρα-μέλος της Ευρωπαϊκή Ένωσης, η οποία δίνει συχνά τη εντύπωση ότι είναι ένα διαβρωμένο κράτος – διαθέτει μεν κράτος δικαίου, αλλά είναι τόσο διαβρωμένο από ιδιωτικά συμφέροντα που εγείρονται αμφιβολίες αναφορικά με το τι είδους κράτος είναι. Μέρος της πραγματικότητας του “this is Cyprus” είναι ακριβώς ο διαβρωμένος χαρακτήρας του κράτους. Αυτό αποκαλύπτει ο Μακάριος Δρουσιώτης (εφεξής: ΜΔ) στο βιβλίο του.
Οι πολίτες, πήραμε μια εικόνα του διαβρωμένου κράτους από το αποκαλυπτικό ρεπορτάζ του Αλ Τζαζίρα, τον Οκτώβριο 2020. Είδαμε με τα μάτια μας τον τότε πρόεδρο της Βουλής να κλείνει το μάτι στον δήθεν εκπρόσωπο ενός φανταστικού Κινέζου επιχειρηματία, καταδικασμένου για διαφθορά και ξέπλυμα μαύρου χρήματος, μετά από ένα πλουσιοπάροχο γεύμα με τη συνοδεία ενός αριστερού βουλευτή, διαβεβαιώνοντάς τον ότι ό,τι, ως Πρόεδρος της Βουλής, θα κάνει ό,τι περνά από το χέρι του για να τον βοηθήσει να πάρει Κυπριακό διαβατήριο. Ήταν ο έσχατος εξευτελισμός της Κυπριακής Δημοκρατίας – ανώτεροι, εκλεγμένοι αξιωματούχοι του κράτους να βοηθούν ξεδιάντροπα έναν φερόμενο πλούσιο εγκληματία να παρακάμψει το νόμο. «Να πεις στον πελάτη σου, χωρίς να αναφέρεις το όνομά μου, ότι θα έχει πλήρη υποστήριξη από την Κύπρο. Σε όλα τα επίπεδα», λέει στον υποτιθέμενο εκπρόσωπο του καταδικασμένου επιχειρηματία ο τότε πρόεδρος της Βουλής κ. Συλλούρης. Έχοντας, ωστόσο, αντιληφθεί, ότι κάτι τέτοιο συνεπάγεται κατάχρηση εξουσίας προσθέτει παρακλητικά: «Μην το πεις αυτό σε κανέναν. Είναι εμπιστευτικό. Γιατί πρέπει να προστατεύσω το όνομά μου κι εγώ».
Αυτή τη σκηνή την είδαμε όλοι. Ήταν η κορυφή του παγόβουνου της διαφθοράς. Στο βιβλίο του, ο ΜΔ μας δείχνει τις αθέατες όψεις του παγόβουνου – αυτές που δεν μπορεί να δείξει η κρυφή κάμερα, εκτός κι αν εγκατασταθεί μονίμως στο Προεδρικό και τα κέντρα λήψης αποφάσεων, αλλά που, ωστόσο, μπορεί να αποκαλύψει ένας ανεξάρτητος, έντιμος, και πείσμων ερευνητικός δημοσιογράφος, ο οποίος, μάλιστα, είχε την τύχη να περάσει από την κουζίνα του εστιατορίου στο οποίο διεξάγεται το φαγοπότι.
Ήδη από το πρώτο κεφάλαιο, ο ΜΔ τεκμηριώνει με εντυπωσιακή λεπτομέρεια πώς το σύστημα εξουσίας του διαβρωμένου κράτους βοηθά έναν βαθύπλουτο Ρώσο ολιγάρχη, με μεγάλα οικονομικά συμφέροντα στην Κύπρο, να προστατεύσει τον πλούτο του από την εν διαστάσει σύζυγό του, με την οποία βρίσκεται σε δικαστική διαμάχη για το διαζύγιό τους. Η έρευνα του ΜΔ είναι ενδελεχής – με ονόματα, ημερομηνίες, τεκμήρια και γεγονότα.
Ο Καθηγητής Χαρίδημος Κ. Τσούκας ( ΦΩΤΟ: ageliaforos.com)
Για να διευκολυνθεί ο ολιγάρχης αλλάζει η νομοθεσία επ’ ωφελεία του – η Βουλή των Αντιπροσώπων, σχεδόν ομόφωνα, ψηφίζει φωτογραφικές διατάξεις που έχουν προωθήσει οι δικηγόροι του ολιγάρχη. Δικαστής αποφαίνεται υπερ διαταγμάτων που ευνοούν τον ολιγάρχη. Διωκτικές αρχές κινητοποιούνται υπερ του ολιγάρχη. Κύπριοι μεγαλοδικηγόροι του ολιγάρχη, με τεράστια πολιτική επιρροή, συντονίζουν το εγχείρημα. Διαπλεκόμενοι επικοινωνιολόγοι ξεπλένουν μαύρο χρήμα και χειραγωγούν την κοινή γνώμη. Όταν ο τότε γενικός Εισαγγελέας Κώστας Κληρίδης στέκεται εμπόδιο στο κύκλωμα της διαφθοράς, ο Πρόεδρος Αναστασιάδης αναζητεί τρόπους να τον αντικαταστήσει με τον εκλεκτό του αναπληρωτή Γενικό Εισαγγελέα Ρίκκο Ερωτοκρίτου, ο οποίος αργότερα καταδικάστηκε για διαφθορά. «Μακάρι να μπορούσα να βάλω τώρα τον Ρίκκο Γενικό εισαγγελέα, θα εκάμναμε τις δουλειές μας», αναφέρει σε συνομιλητή του ο κ. Αναστασιάδης (σ.57). Ο ΜΔ αναφέρει με λεπτομέρειες την οικονομική εξάρτηση Αναστασιάδη από τον ολιγάρχη, σε σημείο που ο τελευταίος καυχιέται σε φίλους του: «εγώ έβαλα τον Αναστασιάδη εκεί που είναι σήμερα, χωρίς εμένα δεν θα βρισκόταν εκεί» (σ.29). Η εικόνα που σκιαγραφεί ο ΜΔ είναι αυτή του βαθιά διαβρωμένου πλην νομιμοφανούς κράτους. Η προστασία τη νομιμότητας δεν ενδιαφέρει – προέχει η κατασκευή του πέπλου της νομιμοφάνειας, πίσω από το οποίο κρύβεται η διαφθορά.
Ο πρωταγωνιστής
Κεντρικό πρόσωπο στο βιβλίο του ΜΔ είναι ο Πρόεδρος Αναστασιάδης, του οποίου το όνομα είχε ήδη εμφανιστεί στα Pandora Papers. Αν δεν γνωρίζαμε το όνομά του, θα μπορούσαμε βάσιμα να υποθέσουμε ότι ο συγγραφέας αναφέρεται σε πράξεις του Τζέϊκομπ Ζούμα, του απαξιωμένου και καταδικασμένου πρώην προέδρου της Νότιας Αφρικής. Η αγορά του οικοπέδου απο τη σύζυγο του Προέδρου Αναστασιάδη, δίπλα στην κατοικία τους, στη Λεμεσό, με πωλητή τον Αρχιεπίσκοπο Χρυσόστομο, ήταν ήδη γνωστή στην κοινή γνώμη από το δημοσιογραφικό ρεπορτάζ. Οι όροι αγοράς ήταν προκλητικά ευνοϊκοί και αδιανόητοι για έναν απλό αγοραστή. Η πληρωμή μέρους του τιμήματος με μετρητά (40.000 ευρώ) και η αποπληρωμή του σε 70 άτοκες μηνιαίες δόσεις των 4000 ευρώ εγείρουν βάσιμες υποψίες για ξέπλυμα μαύρου χρήματος.
Ο ΜΔ περιγράφει τη ροή πολιτικού χρήματος στα δύο μεγάλα κόμματα – ΔΗΣΥ και ΑΚΕΛ – από την εταιρία Focus, συνδεδεμένη με τον Ανδρέα Βγενόπουλο, μεγαλομέτοχου της Μαρφίν Λαϊκής και μοιραίου ανθρώπου για την Κύπρο. Ο συγγραφέας δεν περιγράφει μόνο τη χρηματοδότηση προεκλογικών δαπανών από επιχειρηματικά συμφέροντα αλλά, μέσω αυτών, και τον πιθανό ατομικό πλουτισμό εμπλεκόμενων πολιτικών. Εκατοντάδες χιλιάδες ευρώ διοχετεύονται από τη Focus σε εταιρίες-κελύφη και, κατόπιν, όπως αποδεικνύει η έρευνα του ΜΔ, σε λογαριασμούς του κ. Αναστασιάδη, οι οποίοι υποτίθεται ότι θα συγκέντρωναν χρήματα για την προεκλογική του εκστρατεία, χωρίς, όμως, να συνοδεύονται από τιμολόγια και παραστατικά. Το πιο ανησυχητικό είναι ότι οι διωκτικές Αρχές αποδέχονται την επίσημη εκδοχή Αναστασιάδη, χωρίς να απαιτούν την προσκόμιση τεκμηρίων (τιμολόγια, παραστατικά εμβασμάτων). «Αν υπήρχε ανεξάρτητη δικαιοσύνη στην Κύπρο», γράφει ο ΜΔ, «η υπόθεση θα ερευνάτο από τη ΜΟΚΑΣ, η οποία θα τεκμηρίωνε υπόθεση ξεπλύματος χρήματος από τη λεηλασία της Λαϊκής Τράπεζας και θα έφτανε μέχρι τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας. ΣΕ ένα στοιχειωδώς ευνομούμενο κράτος ο Αναστασιάδης δεν θα μπορούσε να επιβιώσει πολιτικά ούτε 24 ώρες μετά την τεκμηρίωση μιας τέτοιας υπόθεσης» (σ.93). Ο ΜΔ περιγράφει λεπτομερώς τις στενές σχέσεις του κ. Αναστασιάδη και του δικηγορικού γραφείου που φέρει το όνομά του με κυπριακές τράπεζες και Ρώσους ολιγάρχες. Εύλογα, η πολιτική ιδιότητα του κ. Αναστασιάδη (πρόεδρος του ΔΗΣΥ) ήταν εξόχως ελκυστική για Ρώσους ολιγάρχες – τους παρείχε σχέσεις διαμεσολάβησης με τράπεζες και την πολιτική εξουσία. Ο κ. Αναστασιάδης, αναφέρει ο ΜΔ, ήταν «ο δεύτερος μεγαλύτερος introducer [της Τράπεζας Κύπρου], αλλά και ο περισσότερο απαιτητικός για το ποσοστό της προμήθειας» (εκ του ότι έφερνε καταθέτες στην τράπεζα, σ.99). Επικαλούμενος στοιχεία της Τράπεζας Κύπρου, ο ΜΔ αναφέρει ότι «από τις καταθέσεις που είχε φέρει ο Αναστασιάδης, [η Τράπεζα Κύπρου] πραγματοποίησε κέρδη 2,6 εκ ευρώ και του παραχώρησε προμήθεια 1,4 εξ ευρώ, δηλαδή πάνω από το 50%» (σ.99).
Η περίπτωση Αναστασιάδη εικονογραφεί τον παρασιτικό χαρακτήρα που απέκτησε η κυπριακή οικονομία από τη δεκαετία του 2000 και μετά. Γράφει ο ΜΔ: «Η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ, και μετέπειτα στο Ευρώ, προσέλκυσε στην Κύπρο τεράστια ρωσικά κεφάλαια, τα οποία είτε ξεπλένονταν και μεταφέρονταν σε άλλους προορισμούς στο εξωτερικό, είτε απλώς μετατρέπονταν σε ευρώ και επέστρεφαν στη Ρωσία ως ξένες επενδύσεις. Μέρος των ρωσικών κεφαλαίων παρέμειναν κατατεθειμένα στις κυπριακές τράπεζες και επενδύονταν κυρίως στον τομέα ανάπτυξης γης. Αυτό ήταν το δεύτερο τεράστιο σκάνδαλο οικονομικό σκάνδαλο μετά από εκείνο του Χρηματιστηρίου, το οποίο δημιούργησε μια νέα τάξη νεόπλουτων στον χώρο των δικηγόρων και των λογιστών, που εξυπηρετούσαν τη διακίνηση του ρωσικού χρήματος (σ.98-99).
Η διαπλοκή του Προέδρου Αναστασιάδη με αλλοδαπούς επιχειρηματίες και συνεργάτες τους τεκμηριώνεται αναφορικά με τα αεροπορικά ταξίδια του Προέδρου. Ο ΜΔ αναφέρει ότι, μεταξύ 2015-2019, ο κ. Αναστασιάδης πραγματοποίησε 39 ταξίδια με αεροπλάνα Σαουδάραβα επιχειρηματία, ο οποίος, εν τω μεταξύ, όλως τυχαίως, απέκτησε κυπριακό διαβατήριο. Κυπριακό διαβατήριο απέκτησαν επίσης 6 μέλη της οικογένειάς του, μεταξύ των οποίων και η δεύτερη σύζυγός του, το οποίο ήταν παράνομο.
Τα ιδιωτικά ταξίδια του κ. Αναστασιάδη στις Σεϋχέλλες και η φιλοξενία του από πλούσιο Σαουδάραβα φίλο του είχαν έρθει στη δημοσιότητα αλλά οι ισχυρισμοί του κ. Αναστασιάδη έγιναν απροβλημάτιστα αποδεκτοί από τις αρμόδιες Αρχές, χωρίς περαιτέρω διερεύνηση. Η Επιτροπή Νικολάτου που διερεύνησε το Κυπριακό Πρόγραμμα Επενδύσεων λ.χ., δεν ζήτησε μεγαλύτερη τεκμηρίωση από τον κ. Αναστασιάδη, όταν αυτός ενόρκως ισχυρίστηκε ότι ταξίδεψε στις Σεϋχέλλες το 2018, «ιδίοις εξόδοις» όπως είπε, ενώ αγνόησε το προγενέστερο ταξίδι του το 2015. Όπως παρατηρεί ο ΜΔ, «η επιτροπή θα μπορούσε να ζητήσει στοιχεία που να επιβεβαιώνουν τους ισχυρισμούς, όπως τιμολόγια, παραστατικά και αποδείξεις τραπεζικών συναλλαγών. Θα μπορούσε ακόμη να καλέσει ως μάρτυρες τους συνεργάτες του Προέδρου και να ζητήσει πληροφόρηση» (σ.112). Η Επιτροπή Νικολάτου υιοθέτησε, δίχως έρευνα, τους ισχυρισμούς Αναστασιάδη. Το μείζον επετεύχθη: κατασκευάστηκε η νομιμοφάνεια.
Η νομιμοφάνεια, ωστόσο, δεν είναι πάντοτε εύκολο να κατασκευασθεί σε ένα κράτος δικαίου – ενδέχεται να προκύψουν αντιστάσεις. Η επίμονη προσπάθεια λ.χ. να παραχωρηθεί σε επιχειρηματία μια μεγάλη έκταση γης (2327 σκάλες) – τουρκοκυπριακό βακούφιο – στην περιοχή Δρομολαξιάς-Καλού Χωρίου, στην επαρχία Λάρνακας, τελικά δεν ευοδώθηκε. Ο τότε υπουργός Εσωτερικών Σ. Χάσικος, εκ του νόμου κηδεμόνας των τουρκοκυπριακών περιουσιών, εναντιώθηκε· ο τότε Γενικός Εισαγγελέας κ. Κώστας Κληρίδης έφερε αντιρρήσεις· και, τελικά, το δικαστήριο αποφάνθηκε αρνητικά.
Το ενδιαφέρον εδώ είναι ότι σε μια υπόθεση καθαρά υπηρεσιακού χαρακτήρα, όπως αυτή του βακουφίου, ενεπλάκη ενεργά ο πρώτος πολίτης της χώρας! Τι συνέβη; Όπως συνηθίζεται στο κυπριακό πολιτικό σύστημα, βουλευτής προσέγγισε τον Πρόεδρο να παρέμβει ώστε το Κτηματολόγιο να επικυρώσει την παράνομη συμφωνία ενοικίασης του βακουφίου (από τη διεκδικούσα τη διαχείρισή του Τουρκάλα υπήκοο) σε συγκεκριμένη εταιρία. Ο ΜΔ τεκμηριώνει πώς δημόσιοι αξιωματούχοι, υπό τη σκέπη του Προέδρου της Δημοκρατίας, αναζήτησαν τρόπους διευκόλυνσης ενός ιδιώτη, καθ’ υπέρβαση της νομιμότητας. Η απορία του καλόπιστου αναγνώστη για το αυξημένο πολιτικό ενδιαφέρον της υπόθεσης ίσως αρθεί όταν συνειδητοποιήσει ότι, μετά την πολεοδομική αναβάθμισή της, η αξία του ακινήτου θα έφτανε τα 3 δισ. ευρώ.
Πώς να γίνεις τύραννος;
Μια διαστροφική ανάγνωση του βιβλίου του ΜΔ θα μπορούσε να είναι κατ’ αναλογία με την εκπομπή του Netflix “How to become a tyrant” – ‘πώς να γίνεις διεφθαρμένος αξιωματούχος’. Η συνταγή παρέχεται στο βιβλίο!
Πρώτον, πρέπει να έχεις την κατάλληλη δομή προσωπικότητας: να σε ενδιαφέρει κυρίως ο προσωπικός πλουτισμός ή/και να εμφορείσαι από ασυγκράτητη εγωπάθεια, να είσαι αδίστακτος, να μην έχεις αίσθηση ορίων, και να θεωρείς τη χώρα τσιφλίκι σου.
Δεύτερον, χρειάζεσαι συμμάχους. Οι καλύτεροι σύμμαχοι είναι, συνήθως, πολιτικοί αντίπαλων κομμάτων. Η διακομματικότητα προσδίδει μεγαλύτερη αποδοχή στα σχέδιά σου, καθότι δείχνει συναινέσεις. Όταν ένα σχέδιο υποστηρίζεται από πολλούς, αποκτά αυξημένη γνωστική εγκυρότητα.
Τρίτον, σε ό,τι κάνεις απαιτείται η κατασκευή της νομιμοφάνειας. Πρέπει να μπορείς να δείξεις ότι, τυπικά, τηρήθηκαν τα προσχήματα του κράτους δικαίου. Όταν οι αντίπαλοί σου θα σε κατηγορούν, εσύ πρέπει να μπορείς να δείξεις ότι όλα έγιναν, είτε χωρίς τη γνώση σου, είτε με την τήρηση των νόμιμων διαδικασιών, στις οποίες ενεπλάκησαν οι αρμόδιοι φορείς.
Τέταρτον, οι διαδικασίες του κράτους δικαίου δεν αρκεί να χρησιμοποιούνται προσχηματικά. Πρέπει να φαίνεται ότι εξακολουθούν να υπηρετούν το δημόσιο συμφέρον, υπό την επίβλεψή σου. Οι ιδιοτελείς ενέργειές σου, λοιπόν, πρέπει να μεταμφιέζονται – να προσποιούνται ότι αποσκοπούν στο κοινό καλό. Κανείς λ.χ. δεν θα σε αμφισβητήσει αν τροποποιήσεις φωτογραφικά τον Ποινικό Κώδικα, με σκοπό την «ενίσχυση και αναβάθμιση της Κύπρου ως διεθνούς επιχειρηματικού κέντρου» (σ.35).
Πέμπτον, καθότι η κατασκευή της νομιμοφάνειας δεν είναι εύκολη υπόθεση, πρέπει να χρησιμοποιείς το αξίωμά σου με τρόπο που να δείχνει στους άλλους την ισχύ σου – να τους θυμίζεις ποικιλοτρόπως πόσο εξαρτώνται από σένα ή τι σου οφείλουν. Αν, μάλιστα, καταφέρεις πολύ σημαντικοί λειτουργοί, όπως ο Γενικός Εισαγγελέας, ο Αρχηγός της Αστυνομίας και ο επικεφαλής της ΜΟΚΑΣ να είναι του χεριού σου, τότε θα μπορείς να κοιμάσαι ήσυχος τα βράδια.
Έκτον, δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάς ότι στο κράτος δικαίου η κοινή γνώμη έχει βαρύνουσα σημασία – ο «δήμος» δεν πρέπει να φαίνεται ότι αγνοείται. Τα καλά νέα για σένα, ωστόσο, είναι ότι η κοινή γνώμη πλάθεται – χειραγωγείται. Φρόντισε, λοιπόν, να συνεργάζεσαι με εκείνους τους πρόθυμους επικοινωνιολόγους, οι οποίοι θα χειραγωγούν κατάλληλα τα μέσα μαζικής ενημέρωσης και τα κοινωνικά δίκτυα για λογαριασμό σου.
Αν και η συνταγή δεν εκτελείται με ακρίβεια αλγορίθμου, αν την ακολουθήσεις πιστά, θα έχεις ισχυρές πιθανότητες επιτυχίας. Σε περίπτωση δε που εμφανιστεί, με εμπεριστατωμένες καταγγελίες, ένας Δρουσιώτης, εσύ αφενός μπορείς να διατάξεις μιντιακό σιωπητήριο, αφετέρου να επιχειρήσεις δολοφονία χαρακτήρα δια της ψιθυρολογίας. ‘Γιατί ένας πρώην συνεργάτης του Αναστασιάδη προβαίνει σε αυτές τις καταγγελίες σήμερα;’ Στρέφοντας την προσοχή στα φερόμενα κίνητρα του συγγραφέα, αποστρέφεις τον προσοχή από το περιεχόμενο του βιβλίου του. Η μέθοδος είναι δοκιμασμένη.
Επικρίσεις
Οι μέχρι τώρα επικρίσεις κατά του ΜΔ ως πρώην συνεργάτη του κ. Αναστασιάδη στο Προεδρικό είναι καταγέλαστες. Εκτός από το ότι διαπράττουν το λογικό σφάλμα των ad hominem (: περί του προσώπου) επικρίσεων, οι επικριτές του αγνοούν τη διεθνή εμπειρία: πρώην συνεργάτες ανώτατων αξιωματούχων νοιώθουν συχνά την ανάγκη, ο καθένας για τους δικούς του λόγους, όχι αναγκαστικά αλτρουιστικούς, να μοιραστούν τις εμπειρίες που απέκτησαν στην προεδρική ή πρωθυπουργική κουζίνα. Το αποτέλεσμα, ανεξαρτήτως κινήτρων, είναι ευεργετικό για τη δημοκρατική διαφάνεια και λογοδοσία. Αναφέρω, χαρακτηριστικά, τρία παραδείγματα από πρώην συνεργάτες του Προέδρου Τραμπ.
Ο Michael Cohen, δικηγόρος του Τραμπ, στο βιβλίο του «Disloyal, a Memoir» περιγράφει, μεταξύ άλλων, πώς λειτούργησε ως ο fixer του Τραμπ – του έκανε όλες τις βρώμικες δουλειές. Ο John Bolton, πρώην σύμβουλος εθνικής ασφαλείας του Τραμπ, στο βιβλίο του «The Room Where it Happened: A White House Memoir», περιγράφει τη χαοτική οργάνωση του Λευκού Οίκου, την ανικανότητα του Τραμπ, και τον ασταθή και ναρκισσιστικό χαρακτήρα του. Ο James Comey, πρώην διευθυντής του FBI επί Τραμπ, στο βιβλίο του «A Higher Loyalty» αναλύει πώς δουλεύει η μαφία και συγκρίνει τη συμπεριφορά του Τραμπ και του επιτελείου του με μαφιόζικες συμπεριφορές.
Το βιβλίο του ΜΔ εντάσσεται σε αυτή την κατηγορία απομνημονευμάτων. Περαιτέρω, ο συγγραφέας, εκθέτοντας τα άπλυτα του Προεδρικού Μεγάρου και του πολιτικού συστήματος γενικότερα, εκτίθεται ο ίδιος στη δημόσια κριτική. Όποιος αμφισβητεί τα γεγονότα που αναφέρει και τις ερμηνείες που προτείνει μπορεί να το πράξει δημοσίως. Τέτοιου είδους απο-καλυπτικά απομνημονεύματα συνεισφέρουν στη βελτίωση της ποιότητας της δημοκρατίας. Γνωρίζοντας πώς σκέπτονται και ενεργούν οι πολιτικοί άρχοντές μας, τιθέμεθα, ως πολίτες, ενώπιον των ευθυνών μας και καλούμαστε να κάνουμε πολιτικές επιλογές με μεγαλύτερη επίγνωση. Δεν μπορούμε να πούμε ότι δεν γνωρίζαμε.
Στον πρόλογο του βιβλίου του, ο ΜΔ γράφει: «σε ένα ευνομούμενο κράτος οι σοβαρές υποθέσεις διαφθοράς που αποκαλύπτονται σε αυτό το βιβλίο θα κατέληγαν στα ποινικά δικαστήρια. Οι πιθανότητες να συμβεί αυτό στην Κύπρο είναι μηδαμινές έως και ανύπαρκτες, διότι το σύστημα είναι στην ολότητά του διεφθαρμένο» (σ.10). Δεν ξέρω κατά πόσο αληθεύει αυτός ο κατηγορηματικός ισχυρισμός, σε κάθε περίπτωση, όμως, πρέπει να ενεργήσουμε – πολίτες και δημόσιοι λειτουργοί – έτσι ώστε να μην αληθεύει. Υπάρχουν ενθαρρυντικά παραδείγματα, τόσο στην Κύπρο όσο και σε άλλες χώρες.
Στην Κύπρο, πρώην υπουργοί, επικεφαλής ημικρατικών οργανισμών, στελέχη της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και ένας πρώην αναπληρωτής Γενικός Εισαγγελέας καταδικάστηκαν για διαφθορά – αρκετοί οδηγήθηκαν στη φυλακή. Η διεθνής εμπειρία είναι ακόμα πιο πλούσια, σε πολιτικά ανώτερο επίπεδο.
Στις ΗΠΑ, ο πρώην Πρόεδρος Τραμπ τελεί υπο ποινική διερεύνηση για τις επιχειρηματικές του δραστηριότητες. Στο Ισραήλ, ο πρώην πρωθυπουργός Μπένγιαμιν Νετανιάχου δικάζεται για διαφθορά, ο πρώην πρωθυπουργός Εχούντ Ομέρτ καταδικάστηκε σε 19μηνη φυλάκιση για δωροδοκία, και ο πρώην πρόεδρος Μοσέ Κατσάβ καταδικάστηκε σε 7χρονη φυλάκιση για βιασμό. Ο πρώην Αυστριακός καγκελάριος Σεμπάστιαν Κούρτς τελούσε υπο δικαστική διερεύνηση για διαφθορά (έως ότου παραιτήθηκε). Σχετικώς πρόσφατα, ο πρώην πρωθυπουργός της Μαλαισίας Νατζίμπ Ραζάκ καταδικάστηκε σε 12χρονη φυλάκιση για διαφθορά (για περισσότερες πληροφορίες, δείτε την εκπομπή «Dirty Money» του Netflix. Παρεμπιπτόντως, κεντρικό πρόσωπο στο κύκλωμα διαφθοράς του Ραζάκ ήταν ο διαβόητος Μαλαισιανός «επενδυτής» Τζο Λόου, σήμερα καταζητούμενος, στον οποίο είχε χορηγηθεί Κυπριακό διαβατήριο, με συστατική επιστολή του Αρχιεπισκόπου!). Από τις πιο εμβληματικές περιπτώσεις διαφθοράς ήταν αυτή του πρώην προέδρου της Νότιας Αφρικής Τζέϊκομπ Ζούμα, ο οποίος εκδιώχθηκε από το κόμμα του (το ANC), καταδικάστηκε και εξέτισε ποινή για περιφρόνηση της Δικαιοσύνης, και αντιμετωπίζει σωρεία κατηγοριών για διαφθορά. Επι των ημερών του, συνέβη η πρωτοφανής «άλωση του κράτους» (“state capture”) στη Νότια Αφρική από ιδιωτικά συμφέροντα, με την ενεργό συμμετοχή του. Εκτιμάται ότι η διαφθορά και η κακοδιοίκηση επί Ζούμα, κόστισαν στη Νότια Αφρική περί τα $33 δισ.
Το κράτος δικαίου στη φιλελεύθερη δημοκρατία παραμένει η ελπίδα μας. Όσο διεφθαρμένο κι αν είναι ένα πολιτικό σύστημα, δεν μπορεί να επιβιώσει για πάντα – είναι εγγενώς εύθραυστο και επιρρεπές στη δημιουργία κρίσεων. Η υποκρισία του, αργά ή γρήγορα, θα αποκαλυφθεί. Τα ψέματά θα ξεσκεπαστούν. Οι αναπόφευκτες ρωγμές του θα γίνουν χάσματα. Η αλήθεια, κάποτε, θα λάμψει. Υπό έναν όρο: ότι η κοινωνία πολιτών θα είναι παρούσα και ενεργή. Η ανάγνωση του βιβλίου του ΜΔ μπορεί να μας γεμίσει μελαγχολία και να μας οδηγήσει σε παραίτηση. Μπορεί, όμως, και να έχει το αντίθετο αποτέλεσμα: να μας αηδιάσει τόσο πολύ που θα χαλυβδώσει τη θέλησή μας για αλλαγή: δεν πάει άλλο. Ως δαμαί!
Ο Χαρίδημος Κ. Τσούκας είναι Καθηγητής στην Έδρα Columbia Ship Management και Κοσμήτορας τα Σχολής Μεταπτυχιακών Σπουδών, Πανεπιστήμιο Κύπρου, Αντεπιστέλλον Μέλος της Κυπριακής Ακαδημίας Επιστημών, Γραμμάτων και Τεχνών (www.htsoukas.com). Το πιο πάνω κείμενο, που απηχεί τις απόψεις του Καθηγητή Τσούκα, είναι η ομιλία του στην παρουσίαση του βιβλίου του Μακάριου Δρουσιώτη, “Κράτος Μαφία”, εκδόσεις “Αλφάδι”. /Πηγή: politis.com.cy
