Η ρουλέτα του Πούτιν

Βλ. Πούτιν, Εισβολή Ρωσίας στην Ουκρανία, Επιστράτευση Ρώσων, Κρεμλίνο

Του Andrei Kolesnikov*

Ακόμη και οι πιο αφοσιωμένοι υποστηρικτές του Πούτιν [1] και του καθεστώτος μπορούν να δουν ότι το Κρεμλίνο στοχεύει σε έναν πολύ υψηλότερο αριθμό: πιθανώς περισσότερους από ένα εκατομμύριο άνδρες, αν και ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου, Ντμίτρι Πεσκόφ, το έχει αρνηθεί. Ένας τέτοιος αριθμός θα διπλασίαζε ουσιαστικά το μέγεθος του υφιστάμενου στρατού, που σημαίνει ότι συνολικά δύο εκατομμύρια άνθρωποι θα ήταν ένστολοι. (Μολονότι οι στολές, όπως και τα φάρμακα, έχει γίνει δύσκολο να αποκτηθούν: όσοι επιστρατεύονται υποχρεώνονται να αγοράσουν τις δικές τους στολές και να εφοδιαστούν με κουτί πρώτων βοηθειών.) Πολλά εξαρτώνται, φυσικά, από τον διοικητικό ζήλο των αρχών που διευθύνουν τα περιφερειακά στρατολογικά γραφεία, τα οποία, σε πολλές περιοχές, στοχεύουν όλους τους άρρενες πολίτες ανεξαρτήτως ηλικίας ή στρατιωτικού βαθμού ή εμπειρίας.

Οι Ρώσοι ίσως είναι ως επί το πλείστον αβοήθητοι για να αποφύγουν αυτή την τεράστια συγκέντρωση, ιδιαίτερα τώρα που η Ευρώπη έχει κλείσει [2] τις πόρτες της σε αυτούς και υπάρχουν ελάχιστες επιλογές πέρα από το να προσπαθήσουν να τραπούν σε φυγή σε χώρες όπου δεν υπάρχουν περιορισμοί βίζας για τους Ρώσους. Αλλά αυτή είναι και μια κακή κατάσταση για τον Πούτιν, ο οποίος έχει διακυβεύσει τα πάντα σε αυτόν τον πόλεμο. Δεν μπορεί να νικήσει, αλλά δεν έχει την πολυτέλεια ούτε να χάσει, επομένως βασίζεται στην τροφή για τα κανόνια. Ο Πούτιν φαίνεται να έχει ξεχάσει ότι η πραγματική πηγή κινδύνου για το καθεστώς του ίσως να μην είναι η πολιτική αντιπολίτευση, η οποία είναι ως επί το πλείστον φυλακισμένη ή αλλιώς φιμωμένη, ή οι εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών, οι οργανώσεις της οποίας έχουν κλείσει συστηματικά και οι φωνές τους έχουν κατασταλεί, αλλά μάλλον οι καθημερινοί Ρώσοι που έχουν παράσχει επί μακρόν τα θεμέλια της διακυβέρνησής του. Εφόσον τους παρεχόταν οικονομική σταθερότητα και δεν εμπλέκονταν πολύ στενά στην «ειδική επιχείρηση» της κυβέρνησης, θα μπορούσε να βασίζεται κάποιος σε αυτούς ότι θα την εγκρίνουν ή τουλάχιστον ότι δεν θα κάνουν τίποτα για να αντιταχθούν σε αυτήν. Αλλά τώρα αυτό έχει αλλάξει και ήδη υπάρχουν ενδείξεις ότι η βασική υποστήριξη του Πούτιν εξασθενεί. Μια δημοσκόπηση που διεξήχθη από το ανεξάρτητο Levada Center στα τέλη Σεπτεμβρίου, μετά την επιστράτευση, δείχνει ότι η αποδοχή του Πούτιν έχει μειωθεί έξι μονάδες, από 83% στο 77%, και το επίπεδο εμπιστοσύνης σε αυτόν έχει μειωθεί τέσσερις μονάδες, από 44% σε 40%. Αυτές μπορεί να φαίνονται μικρές μετατοπίσεις, αλλά τα νούμερα του ήταν σχεδόν αμετακίνητα από τον Απρίλιο. Αυτή η σταθερότητα αρχίζει τώρα να διαβρώνεται.

Η επιστράτευση [3] είναι ένδειξη απόγνωσης από την πλευρά του Πούτιν. Τόσο ταπεινωτική είναι η προοπτική μιας ήττας που είναι αποφασισμένος να συνεχίσει τον πόλεμο με οποιοδήποτε κόστος, διότι δεν έχει επιτύχει τους αόριστους στόχους που έθεσε στον εαυτό του τον Φεβρουάριο. Και καθώς ο Πούτιν έχει μετατρέψει εδώ και καιρό το καθεστώς του σε σουλτανάτο, τίποτα και κανείς δεν μπορεί να τον σταματήσει: ούτε οι σύμβουλοί του ούτε οι ηγέτες των κρατών που θεωρεί συμμάχους του, όπως ο Ινδός πρωθυπουργός, Ναρέντρα Μόντι, ο οποίος αποστασιοποιήθηκε δημοσίως από τον πόλεμο της Ρωσίας κατά την διάρκεια συνάντησης με τον Πούτιν, λέγοντας ότι η παρούσα στιγμή «δεν είναι η ώρα για πόλεμο», και ο Τούρκος πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ένας καιροσκόπος εταίρος του Πούτιν ο οποίος έχει αναλάβει τον ρόλο του ειρηνοποιού και φαίνεται να προσπαθεί να απευθυνθεί σε ό,τι απομένει από τον λογικό νου του Πούτιν. Ο πρόεδρος του Καζακστάν Kassym-Jomart Tokayev είναι τόσο ανήσυχος που έχει αποστασιοποιηθεί προσεκτικά από το Κρεμλίνο και έχει επιδιώξει στενότερους δεσμούς με την Ευρώπη. Οι ηγέτες των χωρών της πρώην Σοβιετικής Ένωσης αντιμετωπίζουν τώρα τον Πούτιν ως μια επικίνδυνη προσωπικότητα ο οποίος φαντάζεται τον εαυτό του ως τον κύριο μιας ανύπαρκτης αυτοκρατορίας. Μαζί με εκείνους τους Ρώσους που προσέχουν και μπορούν να κατανοήσουν τι συμβαίνει, [οι ηγέτες] μπορούν να δουν ότι ένας άνθρωπος έχει οδηγήσει την Ρωσία στο χείλος μιας δημογραφικής καταστροφής και τον κόσμο στο χείλος [4] ενός πυρηνικού πολέμου.

ΟΠΟΙΟΣ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΦΕΡΕΙ ΟΠΛΟ

Η απογοήτευση και η οργή του Πούτιν [5] για αυτόν τον πόλεμο που χάνεται και η αποφασιστικότητά του να κλιμακώσει τις εχθροπραξίες έγιναν εμφανείς στις πρώτες ημέρες της επιτυχημένης ουκρανικής αντεπίθεσης. Αρχικά, η απάντησή του ήταν πυραυλικά χτυπήματα κατά των κρίσιμης σημασίας υποδομών της Ουκρανίας, όπως οι σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας και τα έργα ύδρευσης. Αυτές οι τακτικές, ωστόσο, ήταν μια σαφής παραδοχή αδυναμίας παρά μια επίδειξη δύναμης. Καταστρέφοντας κρίσιμης σημασίας υποδομές σε εδάφη που θεωρεί δικά του, αποκάλυπτε ότι γνωρίζει πως η Ρωσία δεν έχει καμία ελπίδα να τα υποτάξει και να τα αφομοιώσει πραγματικά.

Τώρα ο Πούτιν έχει βρει έναν τρομακτικό τρόπο για να βγει από την γωνία στην οποία έχει στριμωχτεί: την μερική επιστράτευση. Ο αυταρχικός έχει αποφασίσει ότι όποιος μπορεί να φέρει τουλάχιστον ένα όπλο πρέπει να μετατοπιστεί από την σιωπηλή έγκριση στην ενεργό συμμετοχή στην «ειδική επιχείρηση» του. Οι άνθρωποι πρέπει να μοιραστούν μαζί του την ευθύνη για τον πόλεμο, όχι μόνο με λόγια αλλά και με τα σώματα τους. Αλλά και αυτό είναι απόδειξη αδυναμίας [6] παρά δύναμης: μια παραδοχή ότι το ανθρώπινο δυναμικό που έχει αφιερώσει στον πόλεμο είναι ανεπαρκές.

Το να στρέφεται εναντίον του ίδιου του λαού του είναι επικίνδυνο για τον Πούτιν. Είναι κρίσιμης σημασίας το ότι το καθεστώς του Πούτιν υποστηρίζεται από εκείνα τα τμήματα του πληθυσμού που εξαρτώνται ιδιαίτερα από το κράτος: οι ίδιοι άνθρωποι που ωθούνται να παρευρεθούν στις συγκεντρώσεις του Κρεμλίνου —τις αποκαλούμενες putings, ένα μείγμα [των λέξεων] «Πούτιν» και «συναντήσεις» (meetings)— για υποστήριξη του αρχηγού, του πολέμου, και της προσάρτησης των κατεχόμενων εδαφών. Εκείνοι τους οποίους ο Πούτιν δεν μπορεί να στρατολογήσει, αλλά που είναι εξίσου εξαρτημένοι από το κράτος θα υποχρεωθούν να είναι ακόμη πιο σθεναροί και πιο ανοιχτοί στην υποστήριξη και την υπεράσπιση των ενεργειών του. Το Κρεμλίνο έχει ήδη δει τι συμβαίνει όταν αναλαμβάνει ενέργειες που δεν είναι δημοφιλείς στις μάζες: όταν αύξησε την ηλικία συνταξιοδότησης το 2018, τα ποσοστά αποδοχής του Πούτιν διολίσθησαν κατά 15% ή περισσότερο. Οι αξιολογήσεις του δέχτηκαν άλλο ένα πλήγμα όταν το καθεστώς επέβαλε περιορισμούς για την COVID-19 [7] το 2020. Σε εκείνες τις περιπτώσεις, οι η πτώση ήταν προσωρινή και τα νούμερα του κατάφεραν να ανακάμψουν. Με την επιστράτευση, δεν είναι σαφές πού θα οδηγήσει η όλο και πιο σκοτεινή διάθεση των Ρώσων. Ίσως είναι η αρχή μιας μεγαλύτερης πτώσης της υποστήριξης [8] στο καθεστώς – ο κόσμος έχει γίνει μάρτυρας του πόσοι Ρώσοι ψηφίζουν με τα πόδια τους, τρέχοντας για να απομακρυνθούν από τον Πούτιν και κυριολεκτικά σώζοντας την ζωή τους. Αλλά ο Πούτιν έχει ακόμα πολλούς ένθερμους υποστηρικτές και μια απότομη πτώση στην λαϊκή υποστήριξη του καθεστώτος ίσως να μην συμβεί. Όποιο κι αν είναι το θέμα, η δυσαρέσκεια και η κατάθλιψη φαίνεται βέβαιο ότι θα συσσωρεύονται σε μαζική κλίμακα.

Αντί για τους δημοκρατικούς ή τους φιλελεύθερους στις μεγάλες πόλεις της Ρωσίας, είναι οι καθημερινοί Ρώσοι αυτοί που θεωρούν το ανελέητο κυνήγι νεοσύλλεκτων ως παραβίαση των δικαιωμάτων τους. Το πιο σημαντικό, πρόκειται για μια παραβίαση της άγραφης συμφωνίας που είχαν επί μακρόν με το καθεστώς του Πούτιν, της συμφωνίας που λέει ότι οι μέσοι Ρώσοι πολίτες δεν θα παρεμβαίνουν στις κλοπές και στον στρατιωτικό τυχοδιωκτισμό του Κρεμλίνου, όσο το Κρεμλίνο μένει έξω από την ιδιωτική τους ζωή και έξω από τα διαμερίσματά τους, επιτρέποντάς τους να κερδίζουν τα προς το ζην. Η στρατιωτική θητεία στο όνομα ασαφών στόχων -και η υποχρεωτική έξοδος από την άνετη αδιαφορία που την συνοδεύει- σίγουρα δεν ήταν στο συμβόλαιο. Ένα νέο ανέκδοτο στο είδος του πολύ μαύρου χιούμορ έχει εμφανιστεί σχετικά με αυτό το θέμα: στην μάχη μεταξύ του ψυγείου (καταναλωτικές ανάγκες) και της τηλεόρασης (κυβερνητική προπαγάνδα), η τηλεόραση έχει νικήσει. Αλλά τώρα η τηλεόραση θα πρέπει να δώσει μια νέα μάχη με ένα διαφορετικό είδος ψυγείου —το είδος στο οποίο αποθηκεύονται οι σοροί.

Οι μέσοι Ρώσοι έχουν πολλούς λόγους να θεωρούν ότι αυτό που κάνει τώρα ο Πούτιν είναι άδικο. Έτσι ένιωσαν πολλοί άνθρωποι κατά την διάρκεια των αντιπαραθέσεων σχετικά με την ηλικία συνταξιοδότησης και τους περιορισμούς για την COVID-19. Τώρα αυτό το αίσθημα αδικίας θα ενταθεί από τις κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες της πρωτόγνωρης στρατιωτικοποίησης. Η Ρωσία είναι απομονωμένη και οι πιθανότητες να αντέξει η οικονομία [9] αυτές τις πιέσεις είναι μικρές. Εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός ότι η πλειονότητα εκείνων που στρατολογούνται προέρχονται από φτωχές οικογένειες, από διακριτές εθνοτικές ομάδες εντός των ρωσικών δημοκρατιών και από την περιφέρεια της ρωσικής κοινωνίας. Οι πολιτικές ελίτ που εξαπέλυσαν και υποστήριξαν τον πόλεμο δεν θα βρεθούν στα χαρακώματα. Η δικτατορική ιδιοτέλεια είναι επίσης εμφανής στον μηχανισμό του ποιος μπορεί να εξαιρεθεί από την στρατολόγηση: οι αρχές καλούν ανθρώπους με επαγγέλματα που χρειάζεται η οικονομία και η κοινωνία -ανθρώπους όπως πιλότους, ιδιοκτήτες μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων που παρέχουν ζωτικής σημασίας παράλληλες εισαγωγές καταναλωτικών αγαθών και δασκάλους. Αλλά δεν καλούν τους επαγγελματίες διασπορείς προπαγάνδας, για παράδειγμα, τους οποίους το υπουργείο Επικοινωνιών έχει εξαιρέσει. Είναι παράλογο και άδικο. Στην κούρσα για να διαφύγουν από την στρατολόγηση και να αποφύγουν να πολεμήσουν στον πόλεμο του καθεστώτος, εκείνοι που είναι πιο κοντά στο καθεστώς κερδίζουν.

ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΩΣ ΛΙΠΑΣΜΑ

Ακόμη πιο σημαντική από την προδοσία του Πούτιν στις μάζες, ωστόσο, είναι ίσως είναι η προδοσία του στη νεολαία της Ρωσίας. Νέοι άνθρωποι που έχουν τα μέσα να το κάνουν και έχουν κάποιο είδος εκπαίδευσης απλώς τρέπονται σε φυγή [10]. Βλέπουν μια χώρα που δεν έχει μέλλον και γνωρίζουν ότι εάν μείνουν δεν θα έχουν ούτε αυτοί μέλλον. Η παραμονή στην Ρωσία και η κλήση για θητεία σε έναν στρατό που διεξάγει πόλεμο «για απατηλούς στόχους»—για να παραθέσω την Alla Pugacheva, την πιο διάσημη ποπ σταρ της χώρας—σημαίνει την θυσία των ελπίδων και των σχεδίων και, ίσως, της ζωής κάποιου. Η ρητορική που εκθειάζει τον θάνατο για την πατρίδα κάποιου έχει γίνει κοινός τόπος μεταξύ των σκληροπυρηνικών του Πούτιν, με τον Πατριάρχη Κύριλλο της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας να υποστηρίζει ότι εάν κάποιος πεθάνει κατά την εκτέλεση του στρατιωτικού καθήκοντος, «αυτή η θυσία ξεπλένει όλες τις αμαρτίες που έχει διαπράξει αυτό το άτομο». Αλλά τέτοια λόγια είναι εντελώς ξένα στην σύγχρονη κοινωνία. Τώρα πια έχει γίνει σαφές, και όχι μόνο στη νεότερη γενιά, ότι το κράτος [11] του Πούτιν μπορεί να επιβάλει την εξουσία του μόνο μέσω της βίας.

Για όσους είναι ανήμποροι να τραπούν σε φυγή ή έχουν μέλη της οικογένειάς τους στην σειρά για στρατολόγηση, μια από τις απαντήσεις είναι να διαδηλώσουν, παρόλο που αυτό είναι εξαιρετικά επικίνδυνο. Αυτό έχει συμβεί κυρίως στο Νταγκεστάν, μια δημοκρατία στην οποία το 99% των ενηλίκων υποτίθεται ότι ψήφισαν υπέρ του Πούτιν και του κόμματός του. Τώρα, οι διαδηλωτές, κυρίως γυναίκες, έχουν βγει στους δρόμους με πανό που δήλωναν ότι «τα παιδιά μας δεν είναι λίπασμα!». Αυτές οι διαδηλώσεις δεν μπορούν να συγκριθούν με τις συγκεντρώσεις της αντιπολίτευσης στην Μόσχα: δεν είναι η αντιπολίτευση που διαμαρτύρεται, αλλά τα μέλη των από-πολιτικοποιημένων στρωμάτων της κοινωνίας, και το κάνουν μόνο σε συγκεκριμένες εθνικές δημοκρατίες, όπου οι άνθρωποι έχουν ίσως ιδιαίτερες αντιλήψεις για την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Αλλά άλλες ενδείξεις δείχνουν σαφώς πόσο απογοητευμένοι είναι οι Ρώσοι. Εντός λίγων ωρών από την ανακοίνωση του Πούτιν, υπήρχαν μεγάλες φάλαγγες αυτοκινήτων που προσπαθούσαν να φτάσουν στα σύνορα με την Γεωργία ή το Καζακστάν. Οι πτήσεις προς διάφορους ξένους προορισμούς, ιδίως τις πόλεις της κεντρικής Ασίας, την Κωνσταντινούπολη και το Τελ Αβίβ, εξαντλήθηκαν αμέσως, με τις τιμές να εκτινάσσονται στα ύψη. Μόλις τρεις ημέρες μετά την ανακοίνωση, η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Ασφαλείας (Federal Security Service), ή FSB, κατέγραψε ότι περισσότεροι από 260.000 άνθρωποι είχαν τραπεί σε φυγή από διάφορα σύνορα. Σε όλη την χώρα πυρπολήθηκαν γραφεία στρατολόγησης· σε μια περίπτωση, ένας στρατολόγος πυροβολήθηκε από έναν στρατολογημένο, και σε μια άλλη, ένας κληρωτός προσπάθησε να διαπράξει μια πράξη αυτοπυρπόλησης παρά να σταλεί να σκοτώσει άλλους.

Στην Ρωσία [12] του Πούτιν, ο χρόνος έχει επιταχυνθεί, αλλά αντίστροφα, ταξιδεύοντας με ιλιγγιώδη ταχύτητα από αυτόν τον αιώνα στα πιο σκοτεινά μέρη του προηγούμενου, με την δυσωδία του ιδρώτα και της λάσπης και την ατμόσφαιρα της απελπισμένης απόγνωσης, της απόγνωσης των γκουλάγκ και του πολέμου. Πολλές γενιές Ρώσων, συμπεριλαμβανομένων των πολύ νέων, οδηγούνται τώρα πίσω σε όλα αυτά. Εάν η οδός της Ρωσίας προς το μεγαλείο περνάει μέσα από τα χαρακώματα και πρόκειται να πληρωθεί με την ζωή τους, τότε όλο και περισσότεροι νέοι άνθρωποι είναι ευτυχείς να θυσιάσουν το μεγαλείο.

Ο Πούτιν [13] καταφέρνει ένα ισχυρό πλήγμα σε έναν άλλο τομέα στον οποίο η Ρωσία ήδη υπέφερε: στο δημογραφικό. Καθώς θα χάνει περισσότερη από τη νεολαία του, ο γηράσκων και στάσιμος πληθυσμός της Ρωσίας θα γίνεται όλο και πιο ηλικιωμένος και μικρότερος, παρέχοντας στον Πούτιν υποστήριξη στις εκλογές, αλλά χωρίς να δίνει στο καθεστώς του οποιαδήποτε νομιμοποίηση. Έχει ήδη σταματήσει να είναι πρόεδρος όλων των Ρώσων. Εκείνοι που δεν τον υποστηρίζουν θεωρούνται «εθνικοί προδότες», «πέμπτη φάλαγγα» [14] και «ξένοι πράκτορες». Ο πληθυσμός της Ρωσίας, ό,τι θα έχει απομείνει από αυτόν, θα γίνει ακόμη πιο εξαρτημένος από το κράτος, το οποίο θα οδηγήσει σε προσελεύσεις – ρεκόρ στις συγκεντρώσεις υπέρ του Πούτιν, αλλά δεν θα βοηθήσει το Κρεμλίνο να αποκτήσει πραγματική κατανόηση του τι συμβαίνει στην χώρα – και τι πρέπει να κάνει για να την σώσει.

ΕΝΑΣ ΦΟΒΟΣ ΜΕΓΑΛΥΤΕΡΟΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΥΤΙΝ

Η επιστράτευση [15] του Πούτιν και η αναταραχή που έχει προκαλέσει λαμβάνει χώρα μόλις λίγους μήνες πριν ξεκινήσει η προεκλογική εκστρατεία για τις προεδρικές εκλογές του 2024. Από μία άποψη, η ψηφοφορία έχει ήδη ξεκινήσει: άνδρες από όλες τις ηλικιακές ομάδες ψηφίζουν με τα πόδια και τρέπονται σε φυγή από την χώρα. Ωστόσο, η πλειοψηφία συνεχίζει να εγκρίνει τις ενέργειες της κυβέρνησης, με πολλούς να αποδίδουν την κλιμάκωση στον πρόεδρο των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, στην Ευρώπη, στο ΝΑΤΟ και στον Ουκρανό πρόεδρο, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, και να υποδηλώνουν ότι ο Πούτιν δεν είχε άλλη επιλογή.

Εκπαιδευμένη επί δεκαετίες να παραμένει αδρανής, η κοινή γνώμη στην Ρωσία [16] τείνει να αλλάζει πολύ αργά, όπως δείχνουν οι μικρές διολισθήσεις στις αξιολογήσεις του Πούτιν. Αναμφίβολα, η πλειοψηφία του πληθυσμού -το 50% που παραμένει σταθερά υπέρ του πολέμου- θα υποστηρίξει ό,τι κάνει το καθεστώς, συμπεριλαμβανομένων ίσως μέχρι και των πυρηνικών χτυπημάτων. Αυτό είναι το υπερ-υπάκουο τμήμα του πληθυσμού. Αλλά για ένα άλλο 30%, εκείνους που -μέχρι τώρα- είχαν βρει απλώς ευκολότερο να υποστηρίξουν παρά να αντιταχθούν στο καθεστώς, οι ενέργειες του Πούτιν θα μπορούσαν να έχουν πολύ πιο εκτεταμένες συνέπειες. Αυτοί οι Ρώσοι είναι γεμάτοι αμφιβολίες και δυσαρέσκεια· γι’ αυτούς, είναι ήδη σαφές ότι η επιστράτευση δεν είναι μερική, και εάν αυτή η εντύπωση αρχίσει να εξαπλώνεται ευρύτερα, τότε η γενική στάση της ρωσικής κοινωνίας συνολικά θα μπορούσε να αρχίσει να μετατοπίζεται. Σε άλλο εύρημα της νέας δημοσκόπησης του Levada, το ποσοστό των Ρώσων που πιστεύουν ότι η χώρα πηγαίνει προς την σωστή κατεύθυνση μειώθηκε από 67% τον Αύγουστο σε μόλις 60% έναν μήνα αργότερα.

Προς το παρόν, ο Πούτιν έχει αποφασίσει να οριστικοποιήσει γρήγορα τις ήττες του, ανακηρύσσοντας τις αποκτήματα και επιτεύγματα. Ετούτη φαίνεται να είναι η λογική του πίσω από την υπέρμετρη βιασύνη να διεξάγει δημοψηφίσματα στην ανατολική Ουκρανία: πρέπει να κηρυχθεί κάποιου είδους νίκη. Τα δημοψηφίσματα είναι άλλη μια βεβιασμένη, πικρόχολη απάντηση του Πούτιν πίσω από την οποία, όπως και από όλες τις αποφάσεις του τα τελευταία χρόνια, υπάρχει όλο και λιγότερη λογική και όλο και περισσότερα εμφανώς ισχυρά αισθήματα. Ωστόσο, η πρόθεση ήταν αμέσως εμφανής, διότι κανένας μεταξύ των ρωσικών αρχών δεν αισθάνεται πλέον οποιαδήποτε ντροπή: μετά τα δημοψηφίσματα, τα οποία δεν έχουν νομική βάση και των οποίων τα αποτελέσματα δεν μπορούν να επαληθευτούν, τα κατεχόμενα εδάφη θα θεωρούνται ρωσικά. Σε ετούτο το σημείο, οποιαδήποτε ουκρανική [17] αντεπίθεση σε αυτά τα εδάφη μπορεί να θεωρηθεί ως επίθεση στην ίδια την Ρωσία.

Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα εύρος συνεπειών, συμπεριλαμβανομένης έως και της χρήσης πυρηνικών όπλων [18]. Η συζήτηση για την χρήση της πυρηνικής ικανότητας της Ρωσίας έχει γίνει τόσο χαλαρή και τόσο συχνή που έχει σχεδόν γίνει η νέα κανονικότητα στον λόγο του Κρεμλίνου και στο αφήγημα που διατυπώνεται στις προπαγανδιστικές εκπομπές του. Οι σκοτεινές απειλές του Πούτιν για χρήση «όλων των μέσων που έχουμε στην διάθεσή μας», που προφανώς στοχεύουν στο να ξεσηκώσουν τον πληθυσμό και να τον προετοιμάσουν για μάχη, ίσως να έχουν το αντίθετο αποτέλεσμα κάποια στιγμή: είναι συνετό να εμπιστεύεται κάποιος έναν ηγέτη που σέρνει το έθνος σε έναν πυρηνικό χειμώνα; Οι Ρώσοι ίσως αρχίσουν να φοβούνται έναν πυρηνικό πόλεμο περισσότερο από όσο φοβούνται τον ίδιο τον Πούτιν. Ελάχιστοι άνθρωποι θέλουν να ζήσουν μέσα σε μια αορίστου χρόνου κουβανική κρίση των πυραύλων.

ΜΕΤΑ ΘΑΝΑΤΟΝ

Ο Πούτιν αναλαμβάνει ένα τεράστιο ρίσκο. Η οικονομία τα πηγαίνει άσχημα και σίγουρα δεν θα βελτιωθεί στέλνοντας τεράστιου αριθμό επιπλέον ανθρώπων στην σφαγή. Τα προβλήματα του ομοσπονδιακού προϋπολογισμού είναι επίσης πλέον προφανή: τα έσοδα θα μειωθούν—ποιος θα απομείνει να φορολογηθεί;— και το Κρεμλίνο θα υποχρεωθεί να δαπανήσει όλο και περισσότερο από τον θησαυρό του στον πόλεμο. Αυτό θα το αφήσει με συρρικνούμενους πόρους με τους οποίους θα πρέπει να αγοράσει την αφοσίωση του πληθυσμού. Σε τέτοιες συνθήκες, ποιο θα είναι το μήνυμα του δικτάτορα καθώς θα επιδιώκει να παρατείνει την εξουσία [19] του έτι περαιτέρω;

Έχοντας επιλέξει να επεκτείνει τον πόλεμο, ο Πούτιν διευρύνει την αρένα της ήττας: με την στρατολόγηση, η ψυχική και ηθική ήττα της Ρωσίας στην Ουκρανία ίσως πλέον να συνοδεύεται όλο και περισσότερο από την ήττα των ψευδαισθήσεων με τις οποίες η «ειδική επιχείρηση» είχε μέχρι τώρα συντηρηθεί στην πατρίδα. Κατά μία έννοια, η Ουκρανία έχει ήδη νικήσει, έχοντας αποκτήσει εθνική ταυτότητα και ενότητα. Αλλά τις επόμενες εβδομάδες, ακόμη και μικρές νίκες της Ουκρανίας θα αυξήσουν τον εκνευρισμό του Πούτιν και πιθανώς θα απαντήσει ασύμμετρα σε αυτές, χωρίς αισχύνη ή ευπρέπεια. Έως τώρα, δεν υπάρχουν σημάδια ότι οι ειρηνευτικές συνομιλίες είναι εφικτές (ειδικά μετά τα σκηνοθετημένα δημοψηφίσματα της Ρωσίας στα ανατολικά) ή ότι υπάρχει οποιοσδήποτε τρόπος για να τελειώσει ο πόλεμος με τη μία πλευρά να ισχυρίζεται ότι νίκησε. Αυτή η τρομακτική σύγκρουση στην Ευρώπη θα μπορούσε να συνεχιστεί ακόμα και όταν οι πόροι του Πούτιν -τόσο οι ανθρώπινοι όσο και οι ψυχολογικοί- θα έχουν εξαντληθεί.

Ένα καλύτερο αποτέλεσμα είναι εφικτό, αλλά εμπλέκοντας ολόκληρη την χώρα στον πόλεμό [20] του, ο Πούτιν έχει καταστήσει πολύ πιο δύσκολο το να το αποκτήσει: ένα αποτέλεσμα στο οποίο η Ρωσία θα αρχίσει να κινείται από τον αυταρχισμό στην δημοκρατία. Εάν, ωστόσο, μπορούσε με κάποιο τρόπο να επιτευχθεί, μια τέτοια νίκη θα ήταν κοινή: για την Ουκρανία, την Ευρώπη, την Δύση και ολόκληρο τον κόσμο —συμπεριλαμβανομένης της Ρωσίας. Διότι θα σήμαινε μια Ρωσία απαλλαγμένη από τον Πούτιν και τον Πουτινισμό.