Πώς είδαν οι Αμερικανοί την Μικρασιατική Καταστροφή του ’22

168. Για τον Αμερικανικό Ερυθρό Σταυρό. Οι συνθήκες που επικρατούν στην Σμύρνη λόγω της στρατιωτικής κατάστασης, μπορεί να καταλήξουν σε μια μεγάλη καταστροφή. Εχω λάβει από την Βρετανική Υπατη Αρμοστεία αίτημα συνδρομής των προσφύγων. Είχα συνάντηση με εκπροσώπους Αμερικανικών οργανώσεων, αρωγής και φιλανθρωπικών, στην Κωνσταντινούπολη και έχουμε οργανώσει επιτροπή ανακούφισης καταστροφής για την κατάσταση στην Σμύρνη, που αποτελείται από μέλη αυτών των οργανώσεων. Ο ταγματάρχης Ντέιβις, ως ειδικό μέλος της επιτροπής ανακούφισης καταστροφής, μαζί με ιατρική μονάδα θα μεταβεί με αντιτορπιλικό στην Σμύρνη, θα μελετήσει την κατάσταση και θα προβεί σε συστάσεις. Εδώ δεν υφίστανται διαθέσιμοι πόροι για εργασία αρωγής στην Σμύρνη. Ζητώ θερμά να πληροφορηθώ τηλεγραφικώς ότι το εδώ παράρτημα εξουσιοδοτείται να απευθυνθεί στα κεντρικά για πόρους, υπό την προϋπόθεση ότι αυτοί θα αξιοποιηθούν μόνον εφ’ όσον παραστεί ανάγκη. Συνιστώ όπως καταστεί αμέσως διαθέσιμο το ποσό 50.000 δολαρίων για το εδώ παράρτημα. Αποστέλλω το παρόν μήνυμα κρυπτογραφημένο, προκειμένου να μην καταστεί ευρέως γνωστή η πρόθεσή μας να αναλάβουμε έργο αρωγής στην Σμύρνη και για τον ίδιο λόγο συνιστώ να μην διατεθούν πόροι από τον Ερυθρό Σταυρό ή από άλλους οργανισμούς γι’ αυτό το έργο. Θα ασκήσω όλη μου την επιρροή, προκειμένου να συμμετάσχουν πλήρως οι Σύμμαχοι σε οποιαδήποτε απαραίτητη ανακούφιση στην Σμύρνη. Θα σας κρατώ ενήμερο σχετικά με οποιαδήποτε προτεινόμενη δαπάνη. ΜΠΡΙΣΤΟΛ.

ΠΗΓΗ: Εγγραφα Διεθνών Σχέσεων Η.Π.Α., 1922, σσ. 415-416.

«Δεν πέρασε ούτε μια ώρα δίχως ν’ ακουστεί ο κρότος του μουσκέτου»
«Η κρίσιμη ώρα είχε φτάσει, έριξα μια ματιά στο ρολόι μου. Ηταν 11.55 π.μ. (σ.σ.: 9 Σεπτεμβρίου). Εκεί πέρα, γύρω στις 100 γυάρδες μακριά, ήταν η εμπροσθοφυλακή του στρατού του Κεμάλ, με τα λάβαρα να κυματίζουν, με τα κορμιά στητά, με στολές κάπως άτακτες, άνδρες που φορούσαν τα χειρότερα δυνατά ρούχα, αλλά με παράστημα που αντιστάθμιζε αυτό που έλειπε από την στολή (…)

Είχε εκδώσει προκηρύξεις που ανήγγελλαν ότι δεν θα επιδειχθεί καμιά εχθρότητα απέναντι στους πρόσφυγες του εχθρού και ότι αυτοί δεν πρέπει να φοβούνται ότι θα τους συμβεί κάτι κακό (…) Παρά τις διαβεβαιώσεις αυτές, ένας Αρμένιος που ήταν κρυμμένος μέσα στο πλήθος, σε απόσταση περίπου 50 γυάρδες από το σημείο που στεκόμασταν, βγήκε μπροστά και πέταξε μια βόμβα στην εμπροσθοφυλακή των στρατιωτών. Κανείς δεν τραυματίσθηκε εκτός από τον ίδιο τον Αρμένιο, ο οποίος πυροβολήθηκε και σκοτώθηκε αμέσως από έναν Τούρκο ιππέα. Από την στιγμή εκείνη επικράτησαν ο θάνατος και η καταστροφή. Πυροβολισμοί γέμισαν τον αέρα και μέχρις ότου πυρπολήθηκε η πόλη δεν πέρασε ούτε μια ώρα δίχως ν’ ακουστεί ο κρότος του μουσκέτου, είτε μέσα στην κυρίως πόλη είτε στα περίχωρα (…)

Η προκυμαία κατέστη σκηνή πανικού. Μερικοί έπεσαν κάτω προσπαθώντας να αποφύγουν τις σφαίρες. Αλλοι προσπάθησαν να τρέξουν μέσα στα στενά δρομάκια που οδηγούσαν από την προκυμαία, ενώ άλλοι ακόμα πιο απελπισμένοι ρίχνονταν στην θάλασσα. Το πλήρωμα του Sardegna, φοβούμενο μήπως κάποιες αδέσποτες σφαίρες έβρισκαν τον δρόμο μέχρι το καράβι, βιάστηκε να κόψει τα παλαμάρια με ένα τσεκούρι αντί να τα λύσει (…)

Ο τουρκικός στρατός εξακολουθούσε να έρχεται και να διασχίζει την πόλη, καταδιώκοντας τους Ελληνες ολόκληρο το απόγευμα (…) Τα καφενεία ωστόσο ήταν όλα έρημα, ενώ οι ιππήλατες άμαξες, που μέχρι εκείνο το πρωί πηγαινοέρχονταν στην προκυμαία, δεν φαίνονταν πια πουθενά (…) Το βράδυ ακούγονταν συχνά σποραδικοί πυροβολισμοί και αυτή η κατάσταση συνεχίστηκε όλη την νύχτα. Τα ίδια περίπου και την Κυριακή. Η πόλη εξακολουθούσε να νεκρώνει (…)»

ΠΗΓΗ: Oran Raber, «New light on the destruction of Smyrna» (1923)