Το Ναγκόρνο–Καραμπάχ στην σκιά της Ουκρανίας
Τι σημαίνει ο πόλεμος της Ρωσίας για την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν
Του Thomas de Waal*
Καθώς η τρικυμία της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία διαχέεται προς το εξωτερικό, έχει αφήσει μια περιοχή ιδιαιτέρως ασταθή: τον Νότιο Καύκασο. Η ουκρανική σύγκρουση έχει παραδόξως αυξήσει την πιθανότητα τόσο για περαιτέρω μάχες όσο και για την μετά από διαπραγματεύσεις ειρήνη σε αυτή την έκταση [που βρίσκεται] μεταξύ της Κασπίας και της Μαύρης Θάλασσας. Η περιοχή ήταν ο τόπος ενός βάναυσου πολέμου, το 2020, μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν για το αμφισβητούμενο έδαφος του Ναγκόρνο-Καραμπάχ —ενός θύλακα που κατοικείται από Αρμένιους εντός του Αζερμπαϊτζάν— και των όμορων περιοχών. Ο [διάρκειας] 44 ημερών πόλεμος, άφησε περίπου 7.000 νεκρούς και είδε το Αζερμπαϊτζάν να επιφέρει μια συντριπτική ήττα στην Αρμενία, αντιστρέφοντας τις εδαφικές απώλειες που είχε υποστεί στις μάχες [που έγιναν] κατά την διάρκεια της δεκαετίας του 1990. Ο πόλεμος άφησε επίσης ανοιχτά ζητήματα, επίμονες διαφωνίες και εντάσεις που σιγοβράζουν. Τον Μάρτιο, ακριβώς όπως η Ουκρανία χρησιμοποίησε τα τουρκικής κατασκευής drones «Bayraktar» για να απωθήσει τις ρωσικές δυνάμεις, το Αζερμπαϊτζάν χρησιμοποίησε τον ίδιο τύπο drones για να χτυπήσει τα αρμενικά στρατεύματα στο Καραμπάχ.
Θρηνώντας τους νεκρούς του πολέμου στο Γιερεβάν, στην Αρμενία, τον Δεκέμβριο του 2020. Artem Mikryukov / Reuters
——————————————————————
Τώρα που η Ρωσία έχει βαλτώσει από τον πόλεμό της στην Ουκρανία, η κεντρικότητα της Ρωσίας σε οποιαδήποτε διευθέτηση αυτής της σύγκρουσης -σε αυτή που θεωρεί ως την δική της αυλή- τίθεται εν αμφιβόλω. Οι ειρηνευτικές συνομιλίες μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν βρίσκονται σε εξέλιξη υπό την αιγίδα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τον Μάιο, ο Αρμένιος πρωθυπουργός, Nikol Pashinyan, και ο Αζέρος πρόεδρος, Ilham Aliyev, συναντήθηκαν στις Βρυξέλλες για συνομιλίες που ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Σαρλ Μισέλ, περιέγραψε ως «παραγωγικές». Τα μέρη σημειώνουν πρόοδο σε δύο βασικά ζητήματα: στο άνοιγμα των μεταφορικών οδών που διασχίζουν τα κλειστά σύνορα και στην οριοθέτηση των επίσημων συνόρων μεταξύ της Αρμενίας και του Αζερμπαϊτζάν. Σε ένα τρίτο, στο μελλοντικό καθεστώς του αρμενικού πληθυσμού του Καραμπάχ, το βασικό ζήτημα της σύγκρουσης από το 1988 και μετά, οι έντονες αντιπαραθέσεις συνεχίζονται ακόμη και για τους όρους της συζήτησης.
Η σκιά του πολέμου στην Ουκρανία επικρέμεται σε αυτές τις διαπραγματεύσεις. Το Κρεμλίνο συνέβαλε στην σφυρηλάτηση μιας συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός τον Νοέμβριο του 2020, υπό την οποία ανέπτυξε μια ειρηνευτική δύναμη στο Καραμπάχ. Η Ρωσία είναι ο στενότερος στρατιωτικός και οικονομικός σύμμαχος της Αρμενίας και υπέγραψε επίσης μια συμφωνία συνεργασίας με το Αζερμπαϊτζάν, δύο ημέρες πριν από την εισβολή στην Ουκρανία, δηλώνοντας την φιλία της και υποσχόμενη μια βαθύτερη οικονομική συνεργασία. Τώρα, ωστόσο, οι αποτυχίες της στην Ουκρανία έχουν περιορίσει την ικανότητα της Ρωσίας να προβάλει ισχύ στην γειτονιά της. Η προσοχή των στρατιωτικών και διπλωματικών ηγετών έχει αποσπαστεί και οι τοπικές δυνάμεις μπορούν να αγνοήσουν ευκολότερα τις οδηγίες και τις απειλές της. Αυτοί οι περιορισμοί ίσως βοηθούν να εξηγηθεί τόσο το γιατί υπήρξε έξαρση της βίας μέσα και γύρω από το Καραμπάχ όσο και το γιατί η ΕΕ έχει υποκαταστήσει την Ρωσία ως ο κύριος μεσολαβητής μεταξύ των δύο πλευρών. Ο εξασθενημένος ρωσικός ρόλος έχει προκαλέσει αστάθεια, αλλά δίνει επίσης στην Αρμενία και στο Αζερμπαϊτζάν μια ευκαιρία, εάν θελήσουν να την αδράξουν, να εργαστούν προς μια οριστική και ιστορική ειρηνευτική διευθέτηση.
ΜΙΑ ΘΕΣΗ ΙΣΧΥΟΣ
Η πλάστιγγα έχει γύρει αποφασιστικά υπέρ του Αζερμπαϊτζάν, σε αυτήν την τριαντακονταετή σύγκρουση. Το 1994, οι Αρμένιοι κέρδισαν μια στρατιωτική νίκη στον πρώτο πόλεμο με το Αζερμπαϊτζάν, μετά τον οποίο όχι μόνο κατείχαν το Καραμπάχ, αλλά κατέλαβαν εν μέρει ή εξ ολοκλήρου τα επτά αζερικά διοικητικά διαμερίσματα γύρω από τον θύλακα, έχοντας εκδιώξει περισσότερους από μισό εκατομμύριο ανθρώπους που ζούσαν εκεί. Το 2020, οι Αζέροι ανακατέλαβαν αυτά τα επτά διοικητικά διαμερίσματα και κατέλαβαν περίπου το ένα τρίτο του εδάφους του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, εξωθώντας τουλάχιστον 20.000 Αρμένιους. Είναι οι Αρμένιοι του Καραμπάχ που πλέον αισθάνονται απειλούμενοι, ανησυχώντας ότι αν δεν υπήρχε η ρωσική ειρηνευτική δύναμη, θα υποχρεώνονταν να εγκαταλείψουν εντελώς τα σπίτια τους.
Τον Μάρτιο, οι εντάσεις και η βία αυξήθηκαν ξανά. Ο αγωγός φυσικού αερίου από την Αρμενία στο Καραμπάχ αποκόπηκε, διαταράσσοντας τον εφοδιασμό και αφήνοντας τους Αρμένιους του Καραμπάχ χωρίς θέρμανση σε πολύ χαμηλές θερμοκρασίες. Οι Αρμένιοι ισχυρίστηκαν ότι το Αζερμπαϊτζάν ενήργησε κακόβουλα με το να αποκόψει τον αγωγό, ενώ οι Αζέροι αρνήθηκαν ως επί το πλείστον να σχολιάσουν. Την ίδια στιγμή, οι αζερικές δυνάμεις έστηναν μεγάφωνα έξω από αρμενικά χωριά και έπαιζαν τον εθνικό ύμνο του Αζερμπαϊτζάν και εκφοβιστικά μηνύματα στην αρμενική γλώσσα, λέγοντας στους κατοίκους να ετοιμάσουν τις βαλίτσες τους και να φύγουν. Στην συνέχεια, οι Αζέροι στρατιώτες αψήφησαν τις ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις και παρέλασαν στο αρμενικό χωριό Parukh. Οι τοπικές αρμενικές δυνάμεις προσπάθησαν να απωθήσουν τους Αζέρους από το ύψωμα πάνω από το χωριό, αλλά οι Αζέροι απάντησαν αναπτύσσοντας τα τρομακτικά τουρκικά drones Bayraktar που τους είχαν βοηθήσει να κερδίσουν τον πόλεμο του 2020, σκοτώνοντας τουλάχιστον τρεις Αρμένιους στρατιώτες.
Μια οχλοβοή διαφορετικών ερμηνειών ακολούθησε τη μάχη. Κάποιοι συμπέραναν ότι η Ρωσία συνωμοτούσε με το Αζερμπαϊτζάν για να στείλει ένα προειδοποιητικό μήνυμα στην Αρμενία˙ η Αρμενία απείχε αντί να υποστηρίξει την Ρωσία στην ψηφοφορία της Γενικής Συνέλευσης του ΟΗΕ, τον Μάρτιο, που καταδίκασε την εισβολή στην Ουκρανία. Άλλοι υπέθεσαν ότι το Μπακού δοκίμαζε την αποφασιστικότητα των ρωσικών ειρηνευτικών δυνάμεων και την πολιτική δέσμευση της Μόσχας σε αυτή την αποστολή. Το Αζερμπαϊτζάν και η Ρωσία δεν είχαν ποτέ συμφωνήσει σε μια γραπτή εντολή για την ειρηνευτική επιχείρηση και οι ρωσικές δυνάμεις δεν είχαν σαφείς κανόνες εμπλοκής. Από την αρχή του πολέμου στην Ουκρανία και μετά, ο αριθμός των Ρώσων στρατιωτών στην περιοχή του Καραμπάχ έχει μειωθεί λίγο από το μέγιστο των 1.960 σε περίπου 1.600. Σε αντίθεση με άλλες ζώνες συγκρούσεων, όπου η Ρωσία έχει αναπτύξει στρατεύματα, όπως στα αποσχισθέντα κράτη της Αμπχαζίας και της Υπερδνειστερίας, η αποστολή της στο Καραμπάχ έχει ημερομηνία λήξης: τον Νοέμβριο του 2025. Η αποστολή μπορεί να ανανεωθεί για άλλα πέντε χρόνια, αλλά ίσως επίσης να τερματιστεί εάν ένα από τα τρία μέρη της συμφωνίας του 2020 —πιθανότατα το Αζερμπαϊτζάν— αποσύρει την συγκατάθεσή του έξι μήνες πριν από την καταληκτική ημερομηνία.
Το Αζερμπαϊτζάν αισθάνεται αυτοπεποίθηση. Ο πόλεμος στην Ουκρανία έκανε τους Ευρωπαίους αξιωματούχους να σπεύσουν στο Μπακού, όντες σε απόγνωση για φυσικό αέριο από το Αζερμπαϊτζάν ως υποκατάστατο των ρωσικών ενεργειακών προμηθειών. Σχεδόν όλοι οι Αζέροι πανηγύρισαν την επιτυχία του πολέμου του 2020, αισθανόμενοι ότι με κάποιο τρόπο ήρθη μια εθνική κατάρα διάρκειας τριών δεκαετιών από την χώρα τους. Η νίκη έδωσε στον Aliyev, [ο οποίος είναι] πρόεδρος από το 2003, μια νέα εντολή. Την έχει χρησιμοποιήσει ώστε να πιέσει για περισσότερες παραχωρήσεις από τους Αρμένιους, επιστρατεύοντας την περιστασιακή βία και την πολιτική ρητορική. Ένας Αζέρος εμπειρογνώμονας μου περιέγραψε την τακτική ως «διπλωματία καταναγκασμού». Οι Αρμένιοι θα έλεγαν ότι βλέπουν πολύ περισσότερο τον καταναγκασμό από όσο την διπλωματία. Η ήττα στον βάναυσο πόλεμο του 2020 εξακολουθεί να τραυματίζει ψυχολογικά την αρμενική κοινωνία. Περίπου 4.000 νεαροί Αρμένιοι πέθαναν μέσα σε μόλις έξι εβδομάδες.
Ο πρωθυπουργός της Αρμενίας φαίνεται έτοιμος να ανοίξει ένα νέο κεφάλαιο στις σχέσεις με τους γείτονές του. Από τότε που ο Pashinyan ανέλαβε τα καθήκοντά του με μια ειρηνική επανάσταση το 2018, η κύρια ατζέντα του ήταν οι μεταρρυθμίσεις και η οικοδόμηση του κράτους στην ίδια την Αρμενία, διαφοροποιούμενος από τους δύο προκατόχους του, που κατάγονταν από το Καραμπάχ και μετέτρεψαν σε ακρογωνιαίο λίθο των πολιτικών τους την υπόθεση της απελευθέρωσης εκείνου του εδάφους από τον αζερικό έλεγχο.
Παρά το ότι ηττήθηκε στον πόλεμο, ο Pashinyan κέρδισε πειστικά τις εκλογές τον Ιούνιο του 2021. Πιστεύει προφανώς ότι αυτό του έχει δώσει εντολή να διαπραγματευτεί αντιδημοφιλείς συμφωνίες τόσο με το Αζερμπαϊτζάν όσο και με την Τουρκία. Τον Απρίλιο, ο Pashinyan απάντησε με επιφυλακτικά θετικές εκφράσεις σε ένα σχέδιο πέντε σημείων από το Αζερμπαϊτζάν, που ζητούσε από την Αρμενία να αναγνωρίσει την εδαφική ακεραιότητα του Αζερμπαϊτζάν και να αποσύρει την υποστήριξή της στην απόσχιση του Καραμπάχ από το Αζερμπαϊτζάν.
Στις 13 Απριλίου, ο Pashinyan εκφώνησε μια μνημειώδη ομιλία στο κοινοβούλιο, στην οποία υποχώρησε από τις παραδοσιακές αρμενικές θέσεις για το Καραμπάχ. «Το ζήτημα του Καραμπάχ», δήλωσε, «δεν είναι ζήτημα εδάφους, αλλά δικαιωμάτων», λέγοντας στην πραγματικότητα ότι η εξασφάλιση εγγυήσεων από το Μπακού για την προστασία του αρμενικού πληθυσμού αντικαθιστούσε πλέον τις εδαφικές διεκδικήσεις του Ερεβάν. Αυτή η αλλαγή πολιτικής πυροδότησε μεγάλες διαδηλώσεις στους δρόμους του Ερεβάν, υπό την ηγεσία μιας συμμαχίας πρώην Αρμενίων ηγετών και Αρμενίων του Καραμπάχ. Το κοινό γενικά στηρίζει τον πρωθυπουργό, σε μεγάλο βαθμό διότι οι προκάτοχοί του ήταν τόσο αντιδημοφιλείς, αλλά μεγάλο μέρος του πολιτικού κατεστημένου αντιτίθεται σθεναρά σε αυτό που θεωρεί ως προδοσία της τριαντακονταετούς εθνικής υπόθεσης της ανεξαρτησίας του Καραμπάχ.
Η ΕΕ ΠΑΡΕΜΒΑΙΝΕΙ
Η προθυμία του Pashinyan να «σπάσει αυγά» στο εσωτερικό έχει δώσει δυναμική στις συνομιλίες με το Αζερμπαϊτζάν. Αλλά μια σειρά από ακανθώδη ζητήματα μένει να ξεκαθαριστούν. Ο Μισέλ, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, έχει μπει στην συζήτηση ως ο πλέον αποτελεσματικός μεσολαβητής. Θεωρούμενος από τις πλευρές ως πιο έντιμος διαμεσολαβητής από τη Μόσχα, ο Μισέλ έχει διευκολύνει έναν νέο διμερή δίαυλο μεταξύ δύο ειδικών συμβούλων από κάθε πλευρά. Πρώτη στην ημερήσια διάταξη είναι η επίλυση των εκκρεμών ανθρωπιστικών ζητημάτων: η Αρμενία επιδιώκει την απελευθέρωση περίπου 38 κρατουμένων, που θεωρούνται αιχμάλωτοι πολέμου από τους Αρμένιους, [και] βρίσκονται ακόμη υπό κράτηση στο Αζερμπαϊτζάν˙ το Αζερμπαϊτζάν κατηγορεί την άλλη πλευρά ότι αποκρύπτει πληροφορίες σχετικά με τις θέσεις ναρκοπεδίων στα εδάφη που έχασαν οι Αρμένιοι το 2020 και τις τοποθεσίες των τάφων περίπου 4.000 Αζέρων στρατιωτών που ακόμη αγνοούνται από τον πόλεμο της δεκαετίας του 1990. Ακόμη και σε τέτοια ανθρωπιστικά ζητήματα, όπως μου είπε πρόσφατα ένας αξιωματούχος της ΕΕ, «τα πάντα είναι ζήτημα συναλλαγής».
Ένα μεγαλύτερο κομμάτι της δουλειάς είναι η δράση στο τελικό σημείο της συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός του 2020, το οποίο προβλέπει το άνοιγμα «όλων των οικονομικών και μεταφορικών συνδέσεων στην περιοχή». Η συμφωνία αναφέρει συγκεκριμένα το αίτημα του Αζερμπαϊτζάν για μια νέα οδό που θα επανασυνδέει το δυτικό Αζερμπαϊτζάν με τον θύλακα του Nakhchivan, ο οποίος βρίσκεται εγκλωβισμένος μεταξύ της Αρμενίας και του Ιράν, και είναι απομονωμένος από το υπόλοιπο Αζερμπαϊτζάν επί 30 χρόνια.
Στις Βρυξέλλες, οι δύο πλευρές προφανώς συμφώνησαν επί των αρχών μιας συμφωνίας για τις μεταφορικές οδούς. Ωστόσο, παραμένουν πολλές δύσκολες λεπτομέρειες, με την αρμενική πλευρά να επιμένει στο να δει το άνοιγμα πολλών οδών αντί για μιας, και την πλευρά του Αζερμπαϊτζάν να θέλει διαβεβαιώσεις για ελάχιστη δυνατή επίσημη αρμενική παρουσία στη νέα οδό. Μια συμφωνία για αυτές τις οδούς θα είχε σημαντικά επακόλουθα. Θα έδινε νέες διεθνείς σιδηροδρομικές συνδέσεις όχι μόνο προς την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν αλλά και προς το Ιράν και την Τουρκία. Δεδομένου του πολέμου στην Ουκρανία, μια συμφωνία θα ενίσχυε τον αποκαλούμενο Μέσο Διάδρομο (Middle Corridor), την ελάχιστα χρησιμοποιούμενη διαδρομή διέλευσης μεταξύ της δυτικής Κίνας και της Τουρκίας που παρακάμπτει την Ρωσία, ελισσόμενη διαμέσου της Κεντρικής Ασίας, της Κασπίας Θάλασσας, και του Νότιου Καυκάσου.
ΠΡΟΣ ΤΑ ΠΟΥ, ΡΩΣΙΑ;
Αυτά που δεν έχουν ειπωθεί στις συνομιλίες είναι τόσο αποκαλυπτικά όσο και αυτά που έχουν ειπωθεί. Σε αρκετούς μήνες δημοσίων ανακοινώσεων από την Ευρωπαϊκή Ένωση, οι αξιωματούχοι έχουν παραλείψει με συνέπεια δύο λέξεις: «Ρωσία» και «Καραμπάχ».
Ο τιτάνιος αγώνας της Ευρώπης με την Ρωσία για την Ουκρανία αποκλείει οποιαδήποτε επίσημη συνεργασία με τη Μόσχα στον Καύκασο -ωστόσο η εμπλοκή της Μόσχας είναι αναπόφευκτη. Οι Ρώσοι έχουν θυμώσει με αυτό που θεωρούν ως μια Δυτική απόπειρα σφετερισμού της ειρηνευτικής διαδικασίας που οι ίδιοι ξεκίνησαν. Τον Απρίλιο, ένας εκπρόσωπος Τύπου του ρωσικού Υπουργείου Εξωτερικών καταδίκασε τις «ξεδιάντροπες απόπειρες της ΕΕ να οικειοποιηθεί το ζήτημα των γνωστών συμφωνιών Ρωσίας-Αζερμπαϊτζάν-Αρμενίας» που επιτεύχθηκαν τον Νοέμβριο του 2020.
Η Μόσχα και οι Βρυξέλλες μπορούν πιθανότατα να συμφωνήσουν στα περισσότερα σημεία ουσίας -εκτός από το ζήτημα της πρωτοκαθεδρίας της Ρωσίας ως μεσολαβητή. Οι Δυτικές χώρες υποστηρίζουν σιωπηρά την ρωσική ειρηνευτική δύναμη στο Καραμπάχ ως σταθεροποιητικό παράγοντα —και επιπλέον, κανείς άλλος δεν είναι προετοιμασμένος να αναλάβει αυτόν τον ρόλο. Αλλά αναμφίβολα έχουν ερωτήματα σχετικά με το τι θα συμβεί όταν η αποστολή τερματιστεί το 2025. Η Ρωσία υποτίθεται ότι είναι ο εγγυητής ασφαλείας του νέου δρόμου προς το Nakchivan για αόριστο χρονικό διάστημα —μια πρόβλεψη που φαίνεται πολύ λιγότερο ελκυστική τώρα που ο στρατός της ρημάζει την Ουκρανία.
Στην δήλωσή του, στις 23 Μαΐου, ο Μισέλ ανέφερε τη λέξη «Καραμπάχ» για πρώτη φορά, λέγοντας: «Τόνισα επίσης σε αμφότερους τους ηγέτες ότι ήταν απαραίτητο να τεθούν επί τάπητος τα δικαιώματα και η ασφάλεια του εθνοτικού αρμενικού πληθυσμού στο Καραμπάχ». Η παράλειψή της σε προηγούμενες δηλώσεις δείχνει την ισχύ της θέσης του Αζερμπαϊτζάν στις τρέχουσες διαπραγματεύσεις. Το Μπακού επιμένει τώρα ότι το Καραμπάχ δεν υπάρχει πλέον ως εδαφική οντότητα και, δεδομένου ότι οι Αρμένιοι δεν συμφώνησαν ποτέ στο παρελθόν να συζητήσουν την αυτονομία της περιοχής εντός του Αζερμπαϊτζάν, τώρα έχουν στερηθεί ετούτο το δικαίωμα. Όπως είπε ένας Αζέρος αξιωματούχος, αναφερόμενος στην αρχική πρόταση του Αζερμπαϊτζάν για αυτοδιακυβέρνηση, που είχε γίνει πριν από τον πόλεμο, «εμείς το προσφέραμε, εσείς το απορρίψατε». Γι’ αυτό το Μπακού επιμένει να μην αναφέρεται το όνομα Καραμπάχ στα διεθνή ανακοινωθέντα -παρόλο που η συμφωνία του Νοεμβρίου του 2020, την οποία υπέγραψε ο Aliyev αναφέρει «την ζώνη της σύγκρουσης του Ναγκόρνο-Καραμπάχ». Από την θέση ισχύος του, το Αζερμπαϊτζάν ελπίζει να συνθλίψει την επιθυμία των Αρμενίων του Καραμπάχ, όχι μόνο για απόσχιση αλλά και για αυτοδιακυβέρνηση.
Αργά ή γρήγορα, ωστόσο, πρέπει να ξεκινήσει ο διάλογος για το μελλοντικό καθεστώς των Αρμενίων του Καραμπάχ, το ζήτημα που πυροδότησε αυτή την καταστροφική σύγκρουση το 1988, όταν η περιοχή αποτελούσε ακόμη μέρος της Σοβιετικής Ένωσης. Το Μπακού θα πρέπει να δηλώσει ποια δικαιώματα και παροχές είναι έτοιμο να προσφέρει στους Αρμένιους κατοίκους του Καραμπάχ, και οι ίδιοι οι Αρμένιοι του Καραμπάχ θα πρέπει να αναγνωρίσουν ότι, έστω και μόνο λόγω της γεωγραφίας και των ενεργειακών και οικονομικών τους αναγκών, το μέλλον τους βρίσκεται εντός του Αζερμπαϊτζάν.
ΝΟΗΤΙΚΗ ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΗ
Για περισσότερα από 30 χρόνια, η σύγκρουση του Καραμπάχ ήταν κεντρική για τις σύγχρονες εθνικές ταυτότητες τόσο των Αρμενίων όσο και των Αζέρων. Έχει επισκιάσει άλλες -αναμφισβήτητα πολύ πιο σημαντικές- σκέψεις σχετικά με τις διεθνείς τους φιλοδοξίες ή τις προκλήσεις που θέτουν οι μεγαλύτεροι γείτονές τους, το Ιράν, η Ρωσία, και η Τουρκία. Και οι δύο πλευρές χρησιμοποιούν ακόμη γλώσσα που αποκλείει η μια την άλλη: για παράδειγμα, οι Αρμένιοι αποκαλούν το Καραμπάχ με το παλιό αρμενικό όνομα Artsakh, υπονοώντας μια περιοχή χωρίς Αζέρους, και οι Αζέροι αποκαλούν την αρμενική πόλη Stepanakert που κατοικείται από Αρμένιους με το αζερικό όνομα Khankendi.
Ρωσικές ειρηνευτικές δυνάμεις στο Ναγκόρνο – Καραμπάχ, τον Νοέμβριο του 2020. FrancescoBrembati / Reuters
——————————————————————————-
Για να ξεπεραστεί αυτή η κληρονομιά, χρειάζεται μια νοητική μετατόπιση. Οι Αρμένιοι αξιωματούχοι λένε ότι ο Pashinyan σηματοδοτεί τώρα την έναρξη μιας τέτοιας μετατόπισης, αντέχοντας στην σφοδρή εσωτερική αντίδραση σε αυτή.
Η θέση του Aliyev είναι πιο συγκεχυμένη. Κατά καιρούς, ειδικά σε διεθνείς συνομιλητές, κάνει συμφιλιωτικές δηλώσεις. Μιλώντας στο δικό του κοινό, ωστόσο, είναι πολύ πιο σκληρός, συνεχίζοντας να εκφωνεί θριαμβευτικές νικητήριες ομιλίες που χλευάζουν τους Αρμένιους. Για παράδειγμα, μιλώντας στις 22 Απριλίου στην πόλη Σούσα, η οποία ανακαταλήφθηκε [αποσπούμενη] από τους Αρμένιους στο τέλος του πολέμου του 2020, ο Aliyev διακήρυξε: «Η Αρμενία γονάτισε μπροστά μας, έσκυψε το κεφάλι της, υποχρεώθηκε να υπογράψει μια πράξη συνθηκολόγησης … και βρίσκεται τώρα ακόμη σε αυτή την κατάσταση».
Αυτές οι παρατηρήσεις μυρίζουν ανδροκρατική ισχυρογνωμοσύνη που έχει σημαδέψει αμφότερες τις πλευρές επί τρεις δεκαετίες. Αντικατοπτρίζουν μια πεποίθηση ότι μόνο η βία, όχι η διπλωματία, έχει επιτύχει αποτελέσματα σε αυτή την σύγκρουση. Στην δεκαετία του 1990, αμφότερες οι πλευρές επιστράτευσαν την συστηματική εθνοκάθαρση. Κανένας Αζέρος δεν παρέμεινε στην Αρμενία ή στο Καραμπάχ και στις γύρω περιοχές του Αζερμπαϊτζάν, οι οποίες στην συνέχεια ισοπεδώθηκαν πλήρως όταν τέθηκαν υπό τον έλεγχο των Αρμενίων. Κανένας Αρμένιος δεν παρέμεινε στην πόλη του Μπακού, όπου κάποτε σχημάτιζαν μια μεγάλη κοινότητα, ή σε περιοχές υπό αζερικό έλεγχο. Πολλοί στο Αζερμπαϊτζάν πιστεύουν προφανώς ότι είναι ακόμη πιθανό να επιλυθεί η σύγκρουση χρησιμοποιώντας ξανά αυτές τις τακτικές και υποχρεώνοντας τον αρμενικό πληθυσμό να εγκαταλείψει το Καραμπάχ. Μπορεί ακόμη και να επιτύχουν —αλλά αυτό αναμφίβολα θα οδηγούσε σε έναν νέο κύκλο βίας και στην εμβάθυνση της μνησικακίας στην Αρμενία.
Για πρώτη φορά εδώ και χρόνια, τα μέρη έχουν πλέον κάποιο χώρο για να επιδιώξουν μια ειρηνευτική συμφωνία, χάρη στη μεσολάβηση της ΕΕ. Αλλά όλα θα μπορούσαν εύκολα να καταρρεύσουν, ειδικά δεδομένου του ασταθούς γεωπολιτικού περιβάλλοντος. Θα γίνει σαφές τους επόμενους μήνες εάν αμφότερες οι πλευρές της σύγκρουσης -και ειδικά το Αζερμπαϊτζάν, ο νικητής του 2020- αποφασίσουν ότι θέλουν να αξιοποιήσουν στο έπακρο την ευκαιρία να επιδιώξουν μια ειρήνη που τους διαφεύγει.
Σύνδεσμοι:
[1] https://bookshop.org/books/black-garden-armenia-and-azerbaijan-through-p…
* Ο Thomas de Waal είναι ανώτερος συνεργάτης του Carnegie Europe, με ειδίκευση στην Ανατολική Ευρώπη και την περιοχή του Καυκάσου. Είναι συγγραφέας βιβλίων μταξύ των οποίων The Caucasus: An Introduction (Oxford University Press) και Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War . Από το 1993 έως το 1997, εργάστηκε στη Μόσχα για τους Moscow Times, τους Times του Λονδίνου και τον Economist, με ειδίκευση στη ρωσική πολιτική και την κατάσταση στην Τσετσενία. Συνέγραψε (με την Carlotta Gall) το βιβλίο Chechnya: Calamity in the Caucasus (NYU Press, 1997), για το οποίο οι συγγραφείς τιμήθηκαν με το βραβείο James Cameron Prize for Distinguished Reporting./Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους.
ΠΗΓΗ:«Foreign Affairs, The Hellenic Edition»/ ΦΩΤΟ ΕΠΑΝΩ: Θρηνώντας τους νεκρούς του πολέμου στο Γιερεβάν, στην Αρμενία, τον Δεκέμβριο του 2020. Artem Mikryukov / Reuters
