‘O,τι κι αν συμβεί τώρα, ο Πούτιν άλλαξε την Ευρώπη

‘Αρθρο του Κέβιν Φέδερστοουν για την “Καθημμερινή” Αθηνών*

Τώρα είμαστε όλοι οπαδοί του Λένιν. Τα λόγια του φαίνεται να περιγράφουν αυτό που ζούμε: «Υπάρχουν δεκαετίες όπου τίποτα δεν συμβαίνει και υπάρχουν εβδομάδες όπου συμβαίνουν δεκαετίες». Πράγματι, ζούμε μια «πολυκρίση», με προκλήσεις σε πολλαπλά μέτωπα – ασφάλεια, οικονομία, κλιματική αλλαγή, μετανάστευση κ.λπ. Οι ιστορικοί στο μέλλον θα πρέπει να σταθμίσουν τη σχετική σημασία της κάθε πρόκλησης σε σχέση με το τι θα επακολουθήσει. Αλλά δεν μπορούμε να περιμένουμε το μέλλον για να απαντήσουμε εκ των υστέρων στο ερώτημα αν αλλάζει ο Πούτιν την Ευρώπη.

Υπάρχει μια άμεση σχέση «αιτίου» και «αποτελέσματος» ανάμεσα στην εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και στο γεγονός ότι η Ευρωπαϊκή Ενωση υιοθέτησε μια νέα στρατηγική για την ανάπτυξη ενός ισχυρότερου ρόλου στο πεδίο της ασφάλειας. Με τους όρους του Λένιν, η Ε.Ε. έχει προχωρήσει «δεκαετίες» με τη διακήρυξη στις Βερσαλλίες και τις διαβουλεύσεις στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο την περασμένη εβδομάδα. Για περισσότερα από πενήντα χρόνια η Ε.Ε. σκεφτόταν να αναλάβει ένα ρόλο στην ασφάλεια, αλλά τώρα απέκτησε τη δική της «στρατηγική πυξίδα». Αυτό είναι το επίτευγμα του Πούτιν.

Ωστόσο, το αποτέλεσμα παραμένει ασαφές. Ακόμη και έως το 2025, που είναι το έτος-στόχος, η Ε.Ε. θα δυσκολευθεί να έχει τη νέα της «Δύναμη ταχείας ανάπτυξης» (με μόλις 5.000 άτομα προσωπικό) έτοιμη για να λειτουργήσει, ενώ οι κανόνες λήψης αποφάσεων δεν έχουν ακόμη τύχει επεξεργασίας. Η ανάγκη για συναίνεση μπορεί να δημιουργήσει εμπόδια.

Οι βασικές μεταβολές στην απάντηση στον Πούτιν πραγματοποιήθηκαν σε εθνικό επίπεδο. Η Γερμανία διέβη τον Ρουβίκωνα και ανακοίνωσε σημαντικές αυξήσεις στις αμυντικές δαπάνες της. Ο «απρόθυμος ηγεμόνας» αποδέχθηκε την πρόκληση. Είναι σωστό αυτό που κάνει: είναι πολύ μεγάλη χώρα για να μην παίζει ρόλο. Σημειωτέον, η στροφή γίνεται από μια κυβέρνηση των Σοσιαλδημοκρατών και των Πρασίνων. Ομοίως, η Φινλανδία και η Σουηδία εξετάζουν το ενδεχόμενο να τερματίσουν την ουδετερότητά τους και να ενταχθούν στο ΝΑΤΟ. Διότι είναι η Συμμαχία που έχει τοποθετηθεί στο επίκεντρο της κρίσης στην Ουκρανία. Η στρατιωτική απάντηση μπορεί να έρθει μόνο από το ΝΑΤΟ και τις ΗΠΑ. Αυτό έγινε ξεκάθαρο όταν η κυβέρνηση της Βαρσοβίας θέλησε να προμηθεύσει αεροπλάνα στο Κίεβο. Μπορούσε μόνο να το κάνει μέσω συμφωνίας ανταλλαγής με την Ουάσιγκτον και ο Μπάιντεν αποφάσισε πως «όχι».

Ετσι, σε όλα τα πιθανά σενάρια όσον αφορά την ανάληψη ενός νέου ρόλου ασφαλείας, η Ε.Ε. θα παραμείνει επισκιασμένη από το ΝΑΤΟ και θα εξαρτάται από την ηγεσία της Ουάσιγκτον. Αυτή είναι η πραγματικότητα της ασφάλειας στον σημερινό κόσμο: η Ε.Ε. δεν μπορεί ποτέ να φτάσει στο ίδιο επίπεδο με το ΝΑΤΟ από άποψη ρόλου ή δυνατοτήτων. Η Ε.Ε. δημιουργήθηκε για έναν καντιανό κόσμο στον οποίο τα κράτη θα ενώνονταν γύρω από ένα σύνολο κανόνων και αξιών. Ωστόσο, ο Πούτιν συμπεριφέρεται σαν να βρισκόμαστε στον κόσμο της δεκαετίας του ’30. Το πρόβλημα για την Ε.Ε. είναι ότι δεν σχεδιάστηκε για να παίζει τον ρόλο εκείνου που πρώτος θα απαντήσει σε μια στρατιωτική κρίση.

Εξετάζοντας όμως τη σχέση ανάμεσα στην εισβολή στην Ουκρανία και τις νέες διαβουλεύσεις στην Ε.Ε. για την ασφάλεια, ίσως χάνουμε μεταβολές που πιθανόν να αποδειχθούν μεγαλύτερες και πιο σπουδαίες. Διότι, υπάρχουν ήδη ενδείξεις βαθύτερων κοινωνιολογικών αλλαγών, τις οποίες οι μελλοντικοί ιστορικοί ίσως διακρίνουν πιο καθαρά. Είναι εμφανείς στις πολλές διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες που έχουν πραγματοποιηθεί σε όλη την Ευρώπη για την υποστήριξη της Ουκρανίας.

Εν ολίγοις, η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία αναδιαμορφώνει την πολιτική της ταυτότητας στην Ευρώπη. Ο Πούτιν υπενθύμισε στην Ευρώπη τι αντιπροσωπεύει. Στην ομιλία του στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ο πρόεδρος Ζελένσκι απευθύνθηκε στον Ούγγρο πρόεδρο Βίκτορ Ορμπαν. Τον ρώτησε ευθέως: «Ξέρετε τι συμβαίνει στη Μαριούπολη; Με ποιον είστε;». Την περασμένη εβδομάδα, μια συνάντηση των χωρών του Βίσεγκραντ ακυρώθηκε από την Πολωνία και την Τσεχία επειδή δεν ήθελαν να συναντηθούν με τον Ορμπαν, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τη χλιαρή υποστήριξή του στην ανάληψη δράσης εναντίον του πρώην φίλου του, Πούτιν.

Στην προεκλογική εκστρατεία των γαλλικών προεδρικών εκλογών, οι υποψήφιοι της Ακροδεξιάς βρέθηκαν στο στόχαστρο για τα θερμά τους λόγια στο παρελθόν για τον «ισχυρό ηγέτη» Πούτιν. Και ο Ματέο Σαλβίνι στην Ιταλία βρίσκεται σε παρόμοια δύσκολη θέση. Η λαϊκιστική Δεξιά των ευρωσκεπτικιστών έχει αποδυναμωθεί. Η εξάπλωση των οικονομικών κυρώσεων κατά της Ρωσίας (και των ολιγαρχών της) προκλήθηκε έπειτα από ένα κύμα δημόσιας υποστήριξης για μια τέτοια πολιτική που έχει να παρατηρηθεί από την εποχή του κινήματος κατά του απαρτχάιντ στη Νότια Αφρική.

Ετσι, η σύγκρουση στην Ουκρανία μπορεί να αναδεικνύει τον καλύτερο εαυτό της Ευρώπης. Υπενθυμίζει στην Ευρώπη τι πραγματικά αντιπροσωπεύει. Ο Στάλιν ένωσε τη Δυτική Ευρώπη στον Ψυχρό Πόλεμο. Αλλά στο βραχυπρόθεσμο παρόν ο Πούτιν μπορεί να κάνει περισσότερα για να βοηθήσει την Ευρώπη να σκεφτεί τις πραγματικές καντιανές αξίες της. Οι τεκτονικές πλάκες των εσωτερικών πολιτικών αντιπαλοτήτων μετακινούνται και δείχνουν ποιος είναι Ευρωπαίος και ποιος όχι.

Ως εκ τούτου, όταν οι Ελληνες βουλευτές ακούσουν τον πρόεδρο Ζελένσκι να μιλάει στο Κοινοβούλιο αυτή την εβδομάδα, θα διαπιστώσουν ότι το ερώτημα σήμερα δεν είναι αν αποφεύγουμε ή όχι να πάρουμε θέση ανάμεσα στη «Δύση» και την «Ανατολή», σαν να έχουμε επιστρέψει στον Ψυχρό Πόλεμο. Το ερώτημα είναι εάν η Ευρώπη διαπνέεται από ένα σύνολο καντιανών αξιών. Δεν μπορείς να καταδικάζεις τον Ερντογάν, αλλά να έχεις μια στάση διφορούμενη απέναντι στον Πούτιν. Και οι δύο αμφισβητούν εξίσου αυτό για το οποίο η Ευρώπη υπάρχει.

Το μεγαλύτερο αποτέλεσμα της δράσης του Πούτιν είναι ότι η Ευρώπη απέκτησε μια ισχυρότερη αίσθηση των αξιών της. Και οι μελλοντικές συνέπειες αυτής της εξέλιξης μπορεί να είναι μόνο θετικές.

* Ο κ. Κέβιν Φέδερστοουν είναι καθηγητής της έδρας Σύγχρονων Ελληνικών Σπουδών «Ελευθέριος Βενιζέλος» και διευθυντής του Ελληνικού Παρατηρητηρίου του London School of Economics./ Τα ενυπόγραφα κείμενα απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων τους