Αυτό είναι το αληθινό πρόσωπο του Μεγαλέξανδρου

Το μυστικό των τοιχογραφιών μιας αρχαίας ρωμαϊκής έπαυλης, κοντά στην Πομπηία, αποκρυπτογραφήθηκε και αποκάλυψε την πραγματική μορφή του μεγάλου μακεδόνα στρατηλάτη, όπως τουλάχιστον εκτιμούν έγκριτοι ιταλοί αρχαιολόγοι. Ποιες άλλες απεικονίσεις του ανά τους αιώνες ξεχωρίζουν.

Λέγεται ότι ήταν μετρίου αναστήματος, με λευκή επιδερμίδα που κοκκίνιζε εύκολα, ενώ είχε τον λαιμό του διαρκώς στραμμένο προς τα αριστερά και το βλέμμα του καρφωμένο στο κενό, ωσάν να μην ήθελε να διασταυρώνεται με τους ανθρώπους αλλά να ακολουθεί σκέψεις ή οιωνούς –αφηγείται ο Πλούταρχος– που εκπορεύονταν από τον ουρανό ή από τα εσώψυχά του. Ο πατέρας του ο Φίλιππος Β’, βασιλιάς τη Μακεδονίας και κυρίαρχος της Ελλάδας, φρόντισε ο γιος του να μορφωθεί με τα ελληνικά ιδεώδη, σπουδάζοντας ποίηση και φιλοσοφία, βοτανική και μαθηματικά, με δάσκαλο τον Αριστοτέλη. Μικρό παιδί ακόμα, στο ανάκτορο της Πέλλας, απήγγελλε στίχους του Ομήρου και του Πινδάρου, ενώ κοιμόταν με την Ιλιάδα κάτω από το μαξιλάρι του, καθώς πίστευε ότι ήταν απόγονος του Αχιλλέα και ονειρευόταν να τον ξεπεράσει στα κατορθώματα. Το βράδυ πριν από τον γάμο της με τον Φίλιππο, η μητέρα του, η Ολυμπιάδα (οι δύο τους γνωρίστηκαν στην περίφημη για τα μυστήριά της Σαμοθράκη) είχε ονειρευτεί τη θεϊκή σύλληψή του γιου της, με έναν κεραυνό να τη διαπερνά και φωτιά να βγαίνει από τη μήτρα της. Μόλις τρεις δεκαετίες μετά, ο γιος της είχε καταστεί ο μεγαλύτερος κατακτητής στην Ιστορία, ενώ στη συνέχεια λατρεύτηκε ως θεός επί της Γης, ως φαραώ, ως άγιος της χριστιανοσύνης, ως πρόδρομος του Μεσσία, ως ήρωας του Ισλάμ. Η βιβλιογραφία για τον Μέγα Αλέξανδρο είναι τεράστια και εννοείται ότι δεν περιορίζεται στο πεδίο της ιστοριογραφίας, καθώς ο μύθος του μακεδόνα στρατηλάτη σαγήνευσε τη λαϊκή κουλτούρα, όχι μόνον του αρχαίου και του μεσαιωνικού κόσμου, αλλά και των νεότερων χρόνων μέχρι και τη σύγχρονη εποχή.

Ο φιλόσοφος

Σύμφωνα με την εικονογραφική ερμηνεία των Φιλίπο Κοαρέλι και Εουτζένιο Λο Σάρντο, η φιγούρα του γηραιού γενειοφόρου που στηρίζεται όρθιος σε μία μαγκούρα γεμάτη κόμπους και φοράει ένα καφέ ιμάτιο πάνω από τον χιτώνα και σανδάλια (κρηπίδες), αποτελεί υποδειγματική απεικόνιση ενός φιλοσόφου, ο οποίος στην προκειμένη περίπτωση θα μπορούσε να είναι ο Αριστοτέλης.

Ο κατακτητής (Στο κέντρο) Στη σειρά τοιχογραφιών της έπαυλης στο Μπόσκορεάλε πρωταγωνιστεί και ένας νέος άνδρας που ταιριάζει με τις περιγραφές των αρχαίων για τον Μέγα Αλέξανδρο. Το βλέμμα του είναι καρφωμένο στο κενό, όπως γράφει ο Πλούταρχος. Κάθεται σε έναν βράχο στην ευρωπαϊκή πλευρά του Ελλησπόντου και απεικονίζεται ενώ καρφώνει το δόρυ του (περιστατικό που περιγράφει ο ιστορικός Διόδωρος Σικελιώτης) στην αντικριστή Μικρά Ασία.

Η Ασία

Πιο χαμηλά, ενώπιον ενός σκεπτικού Μεγάλου Αλεξάνδρου, κάθεται μια γυναίκα. Φοράει κόκκινο τουρμπάνι και ένα γαλάζιο και κίτρινο ένδυμα που αφήνει ακάλυπτα τα χέρια. Η γυναίκα αυτή αναπαριστά την Ασία την οποία ο Μέγας Αλέξανδρος έχει ήδη, συμβολικά, κατακτήσει, εξακοντίζοντας το δόρυ του Τα κατορθώματά του έχουν εξιστορηθεί σε όλες τις γλώσσες και τις διαλέκτους της Δύσης και της Ανατολής, ενώ «από τις όχθες του Νείλου έως τις στέπες των Τατάρων, από τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία έως την Κίνα, πέρα από τη Δύση, η εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, μαζί με εκείνες του Χριστού και του Βούδα, είναι οι πιο διαδεδομένες στην ανθρώπινη ιστορία. Ωστόσο δεν γνωρίζουμε το αληθινό πρόσωπο αυτής της εικόνας», επισημαίνει σε κείμενό της στο ROBINSON, το εβδομαδιαίο πολιτιστικό ένθετο της ιταλικής La Repubblica, η Σίλβια Ρονκέι, καθηγήτρια Βυζαντινού Πολιτισμού στα πανεπιστήμια της Σιένα και της Ρώμης.  Η ιταλίδα ακαδημαϊκός, αλλά και δημοσιογράφος με πλούσιο ερευνητικό και συγγραφικό έργο, μας πληροφορεί ότι ο Μέγας Αλέξανδρος ήλεγχε ο ίδιος προσωπικά, όπως όλα, και τα πορτρέτα του. Είχε αναθέσει τη σύνθεσή τους στον Λύσιππο και στον Απελλή, δύο εκ των κορυφαίων καλλιτεχνών της εποχής και της αυλής του, οι οποίοι αναδείκνυαν τη μεγαλοπρεπή, την ηρωική και την ημιθεϊκή διάστασή του, καθορίζοντας τρόπον τινά έναν κανόνα απεικόνισής του για το μέλλον. «Πέρα από τη στιλιζαρισμένη εικόνα του μωσαϊκού που ανακαλύφθηκε τον 19ο αιώνα στην οικία του Φαύνου στην Πομπηία, όπου ο Μέγας Αλέξανδρος, έφιππος, με το κεφάλι του ακάλυπτο, καταδιώκει τον Δαρείο στη Μάχη της Ισσού, οι προσωπογραφίες του, αντίτυπα των οποίων έχουμε στη διάθεσή μας, είναι σε μεγάλο βαθμό εξιδανικευμένες, όπως η μαρμάρινη κεφαλή του μουσείου της Πέλλας ή εκείνη στην χρυσελεφάντινη κλίνη, στον τάφο του Φιλίππου, στη Βεργίνα», εξηγεί η Ρονκέι.  

Από αριστερά, μαρμάρινη κεφαλή του Αλεξάνδρου από το Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης και δεξιά μαρμάρινη κεφαλή του Αλεξάνδρου που βρέθηκε στην περιοχή των Γιαννιτσών και φυλάσσεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πέλλας

Έχοντας καταστεί θρύλος πριν καν εγκαταλείψει τα εγκόσμια, αναπόφευκτα ο Μέγας Αλέξανδρος κατέληξε να απεικονίζεται ολοένα πιο θεοποιημένος, «σε νομίσματα και σε καμέα, ωσάν Ηρακλής ή Δίας ή Αρης, και μετά ωσάν χριστιανός, στα μωσαϊκά της Μπααλμπέκ και στα βυζαντινά χειρόγραφα. Από το μωσαϊκό του Οτράντο έως το διάδημα του Κιέβου, από τα κοπτικά υφάσματα έως τις φλαμανδικές ταπισερί, η ιστορία της παγκόσμιας τέχνης μας παρέδωσε την ανάληψη στους ουρανούς ενός Αλεξάνδρου Βασιλιά και πρώτου κοσμοκράτορα», συμπληρώνει η ιταλίδα ειδικός. Αλλά στην παγκόσμια εικονογραφία δεν είχαμε κανένα ίχνος του Μεγάλου Αλεξάνδρου, όπως τον σκιαγράφησε ο Πλούταρχος, δίπλα στον Ιούλιο Καίσαρα, στους Παράλληλους Βίους του. «Αυτό μέχρι σήμερα», γράφει η Ρονκέι, «μέχρι την ανακάλυψη που μόλις ανακοίνωσαν δύο μελετητές, ο Φιλίπο Κοαρέλι και ο Εουτζένιο Λο Σάρντο, οι οποίοι θεωρούν ότι εντόπισαν την πιο ρεαλιστική απεικόνιση του προσώπου του Μεγάλου Αλεξάνδρου σε μία έπαυλη που κατά πάσα πιθανότητα ανήκε στον ίδιο τον Ιούλιο Καίσαρα».

Δύο πορτρέτα: Αριστερά, ο μακεδόνας στρατηλάτης σε μία μικρογραφία για το έργο «Βίοι Παράλληλοι» του Πλουτάρχου. Δεξιά, λεπτομέρεια από το ψηφιδωτό που ανακαλύφθηκε σε έπαυλη της Πομπηίας το 1831 και απεικονίζει τον Μέγα Αλέξανδρο να καταδιώκει τον Δαρείο στη Μάχη της Ισσού.

Η ανακάλυψη

Η σειρά τοιχογραφιών της Έπαυλης του Φάννιου Σινίστωρος στο Μποσκορεάλε, κοντά στην Πομπηία, που ανακαλύφθηκε το 1900, αποτελούσε έως σήμερα έναν γρίφο που προσπάθησαν αλλά δεν μπόρεσαν να λύσουν δεκάδες ερευνητές. Επρόκειτο «κυριολεκτικά για ένα παζλ», μας πληροφορεί η ιταλίδα ιστορικός, δεδομένου ότι οι τοιχογραφίες κατατεμαχίστηκαν αμέσως και αποσπάστηκαν από τους τοίχους και, παρά την αντίθετη γνώμη της αρμόδιας υπουργικής επιτροπής, πωλήθηκαν νόμιμα σε δημοπρασία το 1903 στο Παρίσι και διασκορπίστηκαν σε διάφορα ευρωπαϊκά και αμερικανικά μουσεία. Ούτε μέσω των ψηφιακών αναπαραστάσεων κατέστη δυνατή η αποκρυπτογράφηση και η πλήρης κατανόηση του συνόλου της εικονιστικής παράστασης, παρά τις πολλές επιστημονικές μελέτες που εκπονήθηκαν και δημοσιεύτηκαν.

                                                                   Ο Αλέξανδρος (αριστερά) και ο Ηφαιστίωνας κυνηγούν ένα ελάφι σε ψηφιδωτό του 4ου αιώνα μ.Χ.

Αλλά, έχοντας αναλάβει τη διοργάνωση μιας μεγάλης έκθεσης για τον βίο και την πολιτεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο της Νάπολης (θα εγκαινιαστεί τον Μάρτιο του 2023), ο Φιλίπο Κοαρέλι και ο Εουτζένιο Λο Σάρντο κατάφεραν να ενώσουν τα κομμάτια και να αποδείξουν με σιγουριά ότι ο κορμός των τοιχογραφιών της έπαυλης αποτελούν μία αφήγηση (ιδεολογικά προσαρμοσμένη στις ανάγκες του ενοίκου/ιδιοκτήτη) της ζωής του Μεγάλου Αλεξάνδρου που αρχίζει με τη μαγική αναγγελία της γέννησής του και ολοκληρώνεται με την κατάκτηση της Ασίας και την κυριαρχία του σε όλον τον κόσμο.

Η απόδειξη

Το ότι το αφηγηματικό φόντο των τοιχογραφιών θα μπορούσε να είναι το ανάκτορο της Πέλλας, πολλοί το υποπτεύονταν αλλά κανένας, μέχρι σήμερα, δεν μπορούσε να το αποδείξει. Ενδείξεις υπήρχαν, «οι ασπίδες με τα μακεδονικά εμβλήματα, για παράδειγμα, αλλά η επιστημονική έρευνα είναι σαν τη δικαστική έρευνα: τα ενδεικτικά στοιχεία δεν αρκούν, χρειάζονται αποδείξεις», υπενθυμίζει η Ρονκέι.

Φίλιππος

Ενας ημίγυμνος άνδρας κάθεται σε έναν χρυσό θρόνο, στηρίζοντας τα χέρια του σε ένα μπαστούνι. Το αριστερό του γόνατο είναι εμφανώς πρησμένο, οπότε θα μπορούσε να είναι ο μακεδόνας βασιλιάς και πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο Φίλιππος Β΄, ο οποίος είναι γνωστό πως κούτσαινε λόγω ενός τραύματος που υπέστη σε μία μάχη. Και την απόδειξη των δύο ιταλών ερευνητών τη βρήκε ο Φιλίπο Κοαρέλι σε ένα απλό αντικείμενο, ένα μπαστούνι (σκήπτρο, σύμφωνα με τις προηγούμενες σχετικές μελέτες) πάνω στο οποίο ένας ημίγυμνος άνδρας, που κάθεται σε έναν χρυσό θρόνο, στηρίζει τα χέρια του. Το αριστερό πόδι του δεν πατάει στο έδαφος, ενώ το γόνατό του είναι πρησμένο.  Το ότι ο Φίλιππος κούτσαινε λόγω ενός τραύματος που υπέστη σε μια μάχη, όπως αναφέρουν αρχαίες πηγές, επιβεβαιώθηκε μέσω της εξέτασης του σκελετού που βρέθηκε στον τάφο του. Οπότε «εάν το άτομο που κάθεται στον θρόνο είναι ο Φίλιππος, η υπόλοιπη αφήγηση αποκτά συνοχή και καθίσταται ξεκάθαρη η ταυτότητα του νεαρού που κλείνει τον κύκλο».

Ο Αλέξανδρος νικά τους Πέρσες στη Σαρκοφάγο του Αβδαλώνυμου που ανακαλύφθηκε στην νεκρόπολη της Σιδώνας στον Λίβανο (Φοινίκη) και φιλοξενείται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κωνσταντινούπολης.

Αυτός ο νεαρός κάθεται ψηλά σε έναν βράχο στην ευρωπαϊκή πλευρά του Ελλησπόντου και απεικονίζεται να εξακοντίζει το δόρυ του (περιστατικό που περιγράφει ο ιστορικός Διόδωρος Σικελιώτης) στην αντικριστή Μικρά Ασία, θεμελιώνοντας, έτσι, συμβολικά την αρχή της νομιμότητας της κυριαρχίας, της δικής του και των διαδόχων του, επί της Γης που κατακτήθηκε με το δόρυ (δορίκτητος χώρα). Αυτός ο νεαρός είναι ο Μέγας Αλέξανδρος.

Πηγή: Protagon.gr