Πάφος: Θησαυροί παγκόσμιας σημασίας στον Λόφο Φάμπρικα

Θησαυροί παγκόσμιας σημασίας χαρακτηρίζονται τα αρχαιολογικά ευρήματα στον Λόφο του Φάμπρικα στη Νέα Πάφο που ανασκάπτει η γαλλική αρχαιολογική αποστολή του Πανεπιστημίου της Avignon με επικεφαλής την καθηγήτρια Αρχαιολογίας και Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας δρα Claire Balandier. Ένα από τα σημαντικότερα ευρήματα είναι η ρωμαϊκή κατοικία που οι διαστάσεις του παραπέμπουν σε παλάτι της εποχής. Αν και η ανασκαφή είναι ακόμη σε προκαταρκτικά στάδια, θεωρείται εύρημα που ενισχύει τις εκτιμήσεις των αρχαιολόγων για τη σημασία του λόφου του Φάμπρικα, ο οποίος φαίνεται πως ήταν η Ακρόπολη της αρχαίας Πάφου. Σε συνέντευξή της στον δημοσιογράφο , Κώστα Νάνο, η οποία δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Πολίτης», η κ. Balandier χαρακτήρισε εκπληκτικά και σε μεγάλο βαθμό απρόσμενα τα ευρήματα στον Λόφο του Φάμπρικα που ρίχνουν φως, όπως είπε, στη σπουδαία ιστορία της περιοχής. Τα τελευταία δύο χρόνια λόγω της πανδημίας η κατάσταση είναι πολύ δύσκολη για τις αρχαιολογικές αποστολές, όμως ελπίζουν ότι το 2022 θα επιστρέψουν στον Λόφο του Φάμπρικα για να συνεχίσουν την ανασκαφή στον χώρο για την ανάδειξη του κτηρίου το οποίο ήταν θαμμένο κάτω από τόνους μπάζων.

Τοιχογραφίες

Ρωμαϊκό παλάτι

Το κτήριο φαίνεται ότι καταστράφηκε μερικώς από μεταγενέστερα έργα υδροδότησης, στην Ρωμαϊκή περίοδο, που περιλάμβαναν την κατασκευή αγωγού και δεξαμενών. Είπε ακόμη πως οι κυρίως ανασκαφικές έρευνες επικεντρώθηκαν στη ρωμαϊκή οικία, η οποία ανασκάπτεται από το 2010, και η ανασκαφή διήρκεσε εννέα εβδομάδες. Κατά την έρευνα εντοπίστηκε ένας μεγάλος τετράγωνος χώρος, στο κέντρο του οποίου υπήρχε μικρή δεξαμενή (impluvium). Ο χώρος στα ανατολικά οριζόταν από στοά, όπως μαρτυρούν τα αρχιτεκτονικά κατάλοιπα που βρέθηκαν και τα οποία περιλαμβάνουν τμήματα κιόνων και κιονόκρανων. Κάτω από τα στοιχεία αυτά, η ανασκαφική έρευνα εντόπισε τη βάση του ελληνιστικού λατομείου. Επίσης, δύο ακόμη δωμάτια ήλθαν στο φως στη νότια πλευρά του χώρου, ενώ ερευνήθηκε και μια κλίμακα στη βορειοανατολική γωνία της εσωτερικής αυλής. Μέχρι στιγμής εντοπίστηκαν 8 δωμάτια, ενώ οι διαστάσεις του κτηρίου μπορεί να είναι ακόμη μεγαλύτερες. Μια προκαταρκτική μελέτη των κινητών ευρημάτων και της στρωματογραφίας της περιοχής χρονολογούν την πρώτη φάση του κτηρίου στις αρχές του 1ου αιώνα μ. Χ. (κατά την περίοδο του αυτοκράτορα Αυγούστου ή Τιβέριου). Λίγο μετά την ανέγερσή της, η οικία υπέστη μεγάλες ζημιές, πιθανόν ως αποτέλεσμα σεισμού. Στη συνέχεια, κατά το τρίτο τέταρτο του 1ου αι. μ. Χ. επισκευάστηκε μερικώς. Αργότερα, ορισμένα δωμάτια στο πίσω μέρος επιχωματώθηκαν, ορισμένα άλλα δωμάτια διακοσμήθηκαν με τοιχογραφίες, ενώ μειώθηκε το άνοιγμα ορισμένων θυρών. Η εγκατάλειψη του κτηρίου δεν μπορεί ακόμη να χρονολογηθεί. Διάφορα ανασκαφικά ευρήματα υποδεικνύουν ότι το κτήριο χρησιμοποιήθηκε για στέγαση εργαστηρίων, αλλά και ως στάβλος. Κατά τη Μεσαιωνική περίοδο, το ανατολικό τμήμα των ερειπίων της οικίας καλύφθηκε από δρόμο και στη συνέχεια από τη σημερινή οδό Αγίας Κυριακής. Το κτήριο αυτό έχει πολλές ομοιότητες με τη λεγόμενη «Ελληνιστική Οικία» που ανέσκαψε η Πολωνική Αρχαιολογική Αποστολή του Πανεπιστημίου της Βαρσοβίας στην περιοχή Μαλούτενα της Κάτω Πάφου. Τα κτήρια είχαν οικοδομηθεί στα πλαίσια του προγράμματος ανοικοδόμησης της Νέας Πάφου, μετά από τον ισχυρό σεισμό που έπληξε την πόλη. Οι εργασίες ανοικοδόμησης χορηγήθηκαν από τον Αυτοκράτορα Αύγουστο, και για τον λόγο αυτό η πόλη έλαβε τον τίτλο Σεβαστή. Γνωρίζουμε ότι κατά την περίοδο αυτή ο Λόφος Φάμπρικα μετετράπη σε μια πολύ σημαντική συνοικία της πόλης, η οποία περιελάμβανε νέα κτήρια και βασικά έργα υποδομής, όπως εγκαταστάσεις υδροδότησης.

Καταθέτουν ψυχή

Η επικεφαλής της Αρχαιολογικής Αποστολής του Πανεπιστημίου της Avignon Γαλλίας, Claire Balandier, καθηγήτρια Αρχαιολογίας και Αρχαίας Ελληνικής Ιστορίας, έχει παρουσία στην Κύπρο από το 1997 και ασχολήθηκε με τις οχυρώσεις από την αρχαϊκή εποχή στο πλαίσιο του master και της διατριβής της. Έλαβε υποτροφία από το Ίδρυμα Λεβέντη και συνεργάστηκε με Κύπριους αρχαιολόγους. Στις ανασκαφές στον Λόφο του Φάμπρικα μέχρι τώρα εργάστηκαν περίπου 200 φοιτητές Αρχαιολογίας, καθηγητές, αλλά και εθελοντές. Ακόμη και η ίδια εργάζεται εθελοντικά στις ανασκαφές και πολλές φορές καλύπτει η ίδια το κόστος για να έρθει στην Κύπρο, όσο και για τη διαμονή της. Το μεγαλύτερο πρόβλημα που αντιμετωπίζουν γενικότερα οι αρχαιολογικές αποστολές είναι η εξεύρεση χώρων διαμονής, αφού ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια στην Κάτω Πάφο τα ενοίκια την περίοδο που έρχονται οι φοιτητές (δηλαδή το καλοκαίρι) είναι πανάκριβα. Οι ανασκαφές αυτές γίνονται με την αρωγή του πανεπιστημίου σε εθελοντική βάση, αλλά δεν καλύπτονται όλες οι ανάγκες των φοιτητών ή των μεταπτυχιακών φοιτητών, οι οποίοι έρχονται με δικά τους έξοδα, και μάλιστα κάποιοι από αυτούς διαμένουν για πολύ μεγάλο διάστημα στην Πάφο. Τα τελευταία χρόνια ο Δήμος Πάφου ενισχύει και οικονομικά τις αρχαιολογικές αποστολές. Η αρχαιολογική αποστολή του Πανεπιστημίου της Αβινιόν της Γαλλίας έχει παρουσία πέραν των 30 χρόνων στην Πάφο και η κ. Balandier που μιλά και άπταιστα ελληνικά ανέπτυξε ισχυρούς δεσμούς με την πόλη, αλλά και γενικότερα την Κύπρο. Εξέφρασε ικανοποίηση για τη συνεργασία που έχει με το Τμήμα Αρχαιοτήτων και τον Δήμο Πάφου, ο οποίος τα τελευταία χρόνια προωθεί και αναβάθμιση της συνεργασίας με το Πανεπιστήμιο της Avignon.

Κρύβει εκπλήξεις ο λόφος

Πέρα από αρχαία λατομεία που εντοπίστηκαν στην περιοχή και τη ρωμαϊκή κατοικία, στη νότιο πλευρά του Λόγου Φάμπρικα βρίσκεται το Ελληνιστικό Θέατρο, που είναι επίσης υπό ανασκαφή από το από το Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ (Paphos Theatre Archaeological Project ) υπό τη διεύθυνση του δρος Craig Barker. Το 2019 η ομάδα έρευνας αποτελείτο από περισσότερους από 70 αρχαιολόγους, τόσο ειδικούς μελετητές, όσο και φοιτητές από την Αυστραλία. Στις τελευταίες ανασκαφές απομακρύνθηκαν τεράστιες ποσότητες χώματος και έτσι αποκαλύφθηκαν πολλά αρχαία και μεσαιωνικά αρχιτεκτονικά στοιχεία της περιοχής του Ελληνιστικού και Ρωμαϊκού Θεάτρου που βρίσκεται στη ΒΑ γωνία της αρχαίας πρωτεύουσας της Κύπρου. Οι ανασκαφικές τομές που διανοίχθηκαν στόχευαν στην αποκάλυψη της συνέχειας του πλακοστρωμένου ρωμαϊκού δρόμου που διέρχεται στα νότια του θεάτρου. Ο δρόμος, με κατεύθυνση ανατολικά – δυτικά, έχει πλάτος πέραν των 8,5 μέτρων και διαθέτει εξελιγμένο αποχετευτικό σύστημα και θα εξυπηρετούσε τη ΒΑ πύλη της αρχαίας πόλης. Η ανεύρεση τμημάτων από τοιχογραφίες της ύστερης Ελληνιστικής και Ρωμαϊκής περιόδου δείχνει ότι τουλάχιστον κάποια τμήματα των οικοδομημάτων παρέμειναν σε χρήση για πολλούς αιώνες. Τα ευρήματα αυτά θα διερευνηθούν περαιτέρω κατά τις επόμενες ανασκαφικές περιόδους. Το αρχαίο θέατρο της Νέας Πάφου αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά ελληνιστικά-ρωμαϊκά κτήρια της Κύπρου. Το θέατρο ήταν σε χρήση για πέραν των έξι αιώνων από την ανέγερσή του γύρω στο 300 π.Χ. Αρχικά χρησιμοποιείτο για δραματικές παραστάσεις, αλλά κατά τις τελευταίες περιόδους της λειτουργίας του κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο μετατράπηκε σε αρένα, η οποία γέμιζε με νερό για ξεχωριστές παραστάσεις και άλλα θεάματα στο νερό. Για τους αρχαιολόγους γενικότερα ο Λόφος του Φάμπρικα προσφέρεται για επιστημονική έρευνα.