Δημήτριος Μόσχος : “Σημαντική για την Κύπρο η επίσκεψη του Πάπα”

Η επίσκεψη του Πάπα στην Κύπρο έχει όλες τις προϋποθέσεις να είναι ιστορική. Κατ’ αρχάς είναι σπάνιο ο Ποντίφικας να επισκέπτεται για δεύτερη φορά σε σύντομο χρονικό διάστημα μια χώρα. Πόσο μάλλον μια χώρα που δεν έχει μεγάλο ποίμνιο καθολικών. Εκτιμάται ότι με αυτό του το ταξίδι ο Πάπας επιδιώκει να δείξει ότι μεριμνά για όλους τους ανθρώπους και ότι δίνει ιδιαίτερη έμφαση στις κοινότητες που συμβιώνουν αρμονικά, έχοντας διαφορετικές θρησκείες αλλά και δόγματα. 

Για το ιδιαίτερο βάρος που έχει η Κύπρος και η Ελλάδα σε ό,τι αφορά στον Χριστιανισμό αναφέρθηκε στη συνέντευξή του  στον «Φιλελεύθερο», ο Δημήτριος Μόσχος, Αναπληρωτής Καθηγητής Εκκλησιαστικής Ιστορίας στο Τμήμα Θεολογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.

Τονίζει πως ο Πάπας Φραγκίσκος επιδιώκει να δημιουργήσει μια βάση για χριστιανική συνεννόηση σε μια δύσκολη στιγμή για τον πλανήτη και την παγκόσμια κοινωνία. Επιπλέον, όπως εκτιμά ο Έλληνας καθηγητής, τέτοιου είδους επισκέψεις αν και συνήθως έχουν έναν προσκυνηματικό χαρακτήρα, εντούτοις δίνουν την ευκαιρία επικοινωνίας του Πάπα τόσο με καθολικούς όσο και με ορθόδοξους, ειδικά σε μια περιοχή γεμάτη ιστορική σημασία, συμβολισμούς αλλά και πολλά προβλήματα.

-Ο Πάπας Φραγκίσκος έχει συμπληρώσει οκτώ χρόνια στην Αγία Έδρα. Ποια πιστεύετε ότι είναι το αποτύπωμα της θητείας του μέχρι σήμερα;

-Ο Πάπας Φραγκίσκος ανέδειξε την ταυτότητα της Καθολικής Εκκλησίας ως Εκκλησίας για τους φτωχούς και υπ’ αυτή την έννοια δημιούργησε μια βάση για χριστιανική συνεννόηση σε μια δύσκολη στιγμή για τον πλανήτη και την παγκόσμια κοινωνία. Έτσι, τροφοδοτεί τη θεολογία από την κοινωνική εμπειρία και όχι το αντίστροφο όπως γινόταν. Το αν θα φέρει καρπούς και πόσους, είναι ένα άλλο ζήτημα.

-Για ποιους λόγους ο Πάπας Φραγκίσκος επισκέπτεται την Κύπρο και την Ελλάδα, δύο χώρες χωρίς σημαντικό ποίμνιο καθολικών; Τι επιδιώκει με αυτό του το ταξίδι;

-Η Κύπρος και η Ελλάδα δεν είναι μόνο χώρες του σύγχρονου χριστιανικού τοπίου (παρά τον μικρό αριθμό Καθολικών) αλλά είναι περιοχές με μεγάλο ειδικό βάρος στην γένεση και ιστορική εξέλιξη του αρχέγονου Χριστιανισμού, γι’ αυτό και αυτές οι επισκέψεις έχουν αρχικά συνήθως έναν προσκυνηματικό χαρακτήρα. Όμως, δίνουν την ευκαιρία επικοινωνίας του με το μικρό ποίμνιο των Καθολικών, αλλά και παρουσίας σε μια περιοχή που αρχίζει να αποτελεί γενικότερο σύνορο που χωρίζει τη Δύση από την Ασία, τόσο πολιτιστικά όσο και πολιτικοοικονομικά (όπως φαίνεται και από τις προσφυγικές ροές). Ταυτόχρονα τέτοιες επισκέψεις εκπέμπουν μηνύματα αυτοκριτικής για τη βαριά κληρονομιά ιστορικών τραυμάτων από τον επεκτατισμό και την αποικιοποίηση από την εποχή των Σταυροφοριών και μετά. Αυτές οι περιορισμένες μορφές συνάντησης θα καρποφορήσουν αν υπάρξουν διαρκείς πρωτοβουλίες επικοινωνίας πέρα από τους θεολογικούς διαλόγους ειδικών.

-Θα παίξει οποιοδήποτε ρόλο η επίσκεψη στον διαθρησκευτικό διάλογο; Μπορεί να αποτελέσει βήμα προσέγγισης και συνεργασίας μεταξύ της Καθολικής και της Ορθόδοξης Εκκλησίας;

-Θα μπορούσε να παίξει αν υπάρξει καλή προετοιμασία και ανταπόκριση από εκπροσώπους και σημαντικούς ανθρώπους των Ορθοδόξων αλλά και των άλλων Ομολογιών και Θρησκειών της περιοχής, ώστε να δρομολογηθεί κάποια πιο μόνιμη μορφή επικοινωνίας για φλέγοντα κοινωνικά θέματα και αυτό να οδηγήσει και σε ευκαιρίες συζήτησης που λείπουν, καθώς το θρησκευτικό τοπίο ταλαιπωρείται από φονταμενταλιστικούς απομονωτισμούς σε πολλές περιπτώσεις και θρησκείες (και όχι μόνο από τους Ορθόδοξους).

-Η σκιά των πολλαπλών σκανδάλων παιδικής σεξουαλικής κακοποίησης πέφτει βαριά στην Καθολική Εκκλησία. Μπορεί και, το κυριότερο, έχει τη θέληση ο Πάπας Φραγκίσκος να προχωρήσει σε δομικές αλλαγές και μεταρρυθμίσεις, ώστε στο μέτρο που είναι δυνατόν να αποκατασταθούν τα θύματα αλλά και το κύρος της Εκκλησίας; 

Βαρθολομαίος -Φραγκίσκος

-Το πρόβλημα αυτό είναι πολύ σοβαρό και με μεγάλο ιστορικό βάθος, ώστε να γίνεται πολύ δύσκολο ειδικά σ’ έναν τόσο πολυδαίδαλο μηχανισμό με τόση εξουσία και πολυπλοκότητα, όπως είναι η Καθολική Εκκλησία, και στη συγκεκριμένη εποχή κυνισμού και αμοραλισμού να εκκινήσουν δομικές αλλαγές στην εκπαίδευση και την κοινωνική κατάσταση του κλήρου (π.χ. γάμος κληρικών), ώστε ο Καθολικισμός να αποβάλει το μεσαιωνικό σύνδρομο αποστασιοποίησης από την κοινωνία που πρέπει να ποιμάνει. Σε μικρότερη κλίμακα αυτή η αποστασιοποίηση του κλήρου παρουσιάζεται και στην Ορθόδοξη Εκκλησία (αν και λιγότερο λόγω της ύπαρξης του εγγάμου κλήρου που πρέπει οπωσδήποτε να ενισχυθεί παντοιοτρόπως), με αποτέλεσμα πολλά προβλήματα να παραμένουν άλυτα στο εσωτερικό των μηχανισμών χωρίς δημοσιότητα (που θεωρείται ότι τραυματίζει και σκανδαλίζει). Ο Χριστιανισμός στο σημείο αυτό χρειάζεται μια ριζική επαναπροσέγγιση του τι σημαίνει πνευματικά και τι κοινωνικά η ειδική ιεροσύνη (δηλαδή των κληρικών) και τι η γενική ιεροσύνη (όλων των βαπτισμένων). Αυτά δεν φαίνεται να συζητούνται στο αμέσως επόμενο διάστημα, οπότε οι λύσεις αναγκαστικά θα είναι περιορισμένες (δικαστικές διερευνήσεις, ποινικά μέτρα κλπ.)

-Ποια είναι η θέση της Καθολικής Εκκλησίας και κάθε χριστιανικής εκκλησίας σήμερα σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο;

-Είναι γενική πεποίθηση ότι ο Χριστιανισμός γενικά αυξάνεται θεαματικά στον Τρίτο Κόσμο και τον λεγόμενο «Παγκόσμιο Νότο», ενώ μειώνεται σε ζωτικότητα στον παλαιό χριστιανικό κόσμο της Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής. Η αύξηση αυτή σχετίζεται με τη δημιουργία κοινοτήτων με ενθουσιαστικά χαρακτηριστικά που κυρίως τραβούν διαχωριστικές γραμμές και ενδεχομένως αργότερα να οδηγήσουν και σε συγκρούσεις με το επίσης αναπτυσσόμενο Ισλάμ. Η Καθολική Εκκλησία βρίσκεται ανάμεσα στο νέο και τον παλιό κόσμο ενώ η Ορθόδοξη ζει τον νέο μεταφράζοντάς τον σε παλαιό με τα εργαλεία της. Και οι δύο έχουν έτσι με διαφορετικό τρόπο κάποια πλεονεκτήματα δράσης στον σύγχρονο κόσμο, αλλά υφίστανται μ’ αυτή τους την κατάσταση και μεγάλο κόστος. Οι Χριστιανικές Εκκλησίες αυτή τη στιγμή δοκιμάζονται στο αν θα μπορέσουν να μεταμορφώσουν το νέο κόσμο, που σταδιακά γίνεται αντιληπτός ως δυστοπικός «γενναίος νέος κόσμος», σε τόπο προφητικών σημείων της Βασιλείας του Θεού, δηλαδή κόσμο αγάπης, σεβασμού του συνανθρώπου και της φύσης και καταπολέμησης του κακού με όποια μορφή εμφανίζεται, όπως της κοινωνικής αδικίας και ανελευθερίας.

Η «μαύρη» σελίδα του παρελθόντος

Το βιογραφικό του, ωστόσο, διαθέτει μία πολύ σημαντική «μαύρη» σελίδα, που επέστρεψε για να τον στοιχειώσει, τη σχέση του με το σκληρό δικτατορικό καθεστώς του Χόρχε Βιντέλα της Αργεντινής. Στα 8 χρόνια του «βρόμικου πολέμου», στη διάρκεια του υπολογίζεται ότι 30.000 άνθρωποι απήχθησαν, βασανίστηκαν και δολοφονήθηκαν από τη χούντα, ο ίδιος δεν πήρε ξεκάθαρη θέση κατά του καθεστώτος. Ο ίδιος αρνείται κατηγορηματικά ότι είχε σχέση με το καθεστώς αλλά παραδέχεται ότι δεν πήρε ξεκάθαρη θέση εναντίον.

Φραγκίσκος ο προστάτης των φτωχών

Ο πρώτος Ιησουίτης και λατινινοαμερικανός Ποντίφικας συμπληρώνει τον ερχόμενο Μάρτιο οκτώ χρόνια στην Αγία Έδρα. Ευθύς αμέσως μετά την εκλογή του έγινε γνωστός ως «Πάπας των φτωχών» δανείστηκε άλλωστε το όνομά του από τον Άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης, διήγαγε ανέκαθεν μια ταπεινή ζωή και έχει επανειλημμένως χαρακτηρίσει την ακραία φτώχεια και τις «άδικες οικονομικές δομές που προκαλούν μεγάλες ανισότητες ως παραβάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. 

Ο Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο, όπως είναι το κοσμικό του όνομα είναι ένας ταπεινός και την ίδια στιγμή συντηρητικός άνθρωπος που κλήθηκε να δώσει λύσεις στην Καθολική Εκκλησία σε μια κρίσιμη χρονικά περίοδο. Γεννήθηκε τον Δεκέμβριο του 1936 στο Μπουένος Αϊρες από γονείς Ιταλούς μετανάστες, με τον πατέρα του να εργάζεται σε σιδηρόδρομο. Σπούδασε χημεία στο Πανεπιστήμιο του Μπουένος Αϊρες και προκειμένου να αντεπεξέλθει οικονομικά είχε δουλέψει ως… σεκιουριτάς, ενώ είναι και φανατικός οπαδός της San Lorenzo. Σε νεαρή ηλικία προσβλήθηκε από σοβαρής μορφής πνευμονία με αποτέλεσμα στα 21 του να αναγκαστεί να αφαιρέσει μεγάλο μέρος του δεξιού του πνεύμονα.

Η ιεραρχία δεν ήταν από την αρχή όνειρο ζωής για αυτόν, καθώς όπως είχε δηλώσει ο ίδιος ήταν αρραβωνιασμένος και μάλιστα πριν χειροτονηθεί του άρεσε να χορεύει, μαζί με την τότε αρραβωνιαστικιά του». Το 1958 εισήλθε στο συντηρητικό τάγμα των Ιησουιτών και το 1963 χειροτονήθηκε ιερέας. Οι θέσεις του όσο άρχιζε να ανεβαίνει στην εξουσία της Καθολικής Εκκλησίας, ήταν ξεκάθαρα συντηρητικές, με τον ίδιο να είναι κατά των αμβλώσεων και των γάμων των ομοφυλοφίλων, γεγονός που σημάδεψε τις σχέσεις του με την τότε Πρόεδρο της Αργεντινής Κριστίνα Κίρχνερ, η οποία είχε περάσει και σχετικό νόμο που επέτρεπε τον γάμο μεταξύ ατόμων του ιδίου φύλου. Αν και είναι κατά των αμβλώσεων, την ίδια ώρα υπερασπίζεται τα δικαιώματα των ανύπαντρων γυναικών και το διαζύγιο, με τον ίδιο να εκθέτει δημοσίως ιερείς που αρνούνται να βαφτίσουν παιδιά που έχουν γεννηθεί εκτός γάμου.

Στις 13 Μαρτίου 2013 το κονκλάβιο των καρδιναλίων τον εξέλεξε μετά από πέντε ψηφοφορίες ως τον 266ο Πάπα. Η εκλογή του χαρακτηρίστηκε πως ήταν η πιο γρήγορη στην ιστορία της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας. Μέχρι τότε ήταν Αρχιεπίσκοπος στο Μπουένος Άιρες.

Πάντα βρίσκει τον τρόπο προσέγγισης απέναντι στον απλό κόσμο, ακόμα και όσους δείχνουν διστακτικοί. «Η Εκκλησία πρέπει να δείξει το πρόσωπο του ελέους του Θεού», λέει και ξαναλέει, όπου βρεθεί, ενώ καλεί συνεχώς τους πάντες να μην συνηθίσουν ποτέ τη φτώχεια και να βοηθούν τους συνανθρώπους τους με οποιοδήποτε τρόπο μπορεί. Την ίδια στιγμή απεχθάνεται την πολυτέλεια και την κατασπατάληση χρημάτων. Απόδειξη της λακωνικής προσέγγισης που έχει στη ζωή είναι το ότι έζησε για χρόνια σε ένα μικρό διαμέρισμα, δεν διαθέτει οδηγό, ούτε καν αυτοκίνητο. Στο Μπουένος Άιρες χρησιμοποιούσε το μετρό, ενώ στη Ρώμη κυκλοφορεί με τα πόδια.